Ísafold - 25.09.1915, Blaðsíða 1

Kemur út tvisvar
i viku. Verð árg.
4 kr., orlendis 5 kr.
eða l1/, dollar; borg-
ist fvrir miðjan jili
erlendis fyrirfram.
Lansasala 5 a. eint.

L
Upp3ögn (skrifl.)
buudin við áramót,
er ógild nema kom-
in 8Ó til ótgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kanpandi skuld-
laus viö blaðið.
XLII. árg.
Reykjavík, laugardaginn 25. september 1915.
74. tölublað
AlþýÐafél.bóbaaafn Templaras. 8 bl. 7—9
Borgarstjóraskrifstofan opin yirka daga 11-8
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og -7
Bæjargjaldkerinn Laufásv. 5 kl. 12—8 og ■
lalandsbanki opinn 10—4.
K F.U.M. Le8trar-og skrifstofa 8árd.—10
Alm. fnndir fid. og sd. 81/* síbd.
Landakotskirkja. öubsþj. 9 og 6 á liel>' m
Landakotsspitalí f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12.
Lancl8bókasafn 12—3 og 6—8. Útlán 1—8
Landsbúnabarfél&gsskrifstofan opin frá 2
Landgfóhirbir 10—2 og 6—6.
Landsskialasafnib hvern virkan dag kl. 32-2
Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—19 og 4—7.
Náttúrugripasafnib opib l1/*—21/* á sunnnd.
Pósthúsib opib virka d. 9—7, sunnud. 9—1.
Samábyrgb Islands 12—2 og 4—6
Stjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsími Reykjavikur Pósth.8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
VifilstabahæliÓ. Heimsóknartími 12—1
Þjóbmenjasafnib opib sd., þd. fmd. 12—2

i : H. Andersen & Sön klæðaverzlun, Aðalstræti 16. Sími 32. Stofnsett 1888. ÞAR ERU FÖTIN SAUMUÐ FLEST, ÞAR ERU FATAEFNIN BEZT. 3
r JT'JT S Jf JT I TL ’2l H 2L W I m THiniU W JT JT F.
t»orst. Þorsteinsson
yfirdómslögm. Miðstrati 4 uppi.
Heima kl. 2—3 og 7—8. Sími 515.
Þegnskylduvinna.
Á þingi í sumar var svofeld
þingsálylctunartiUaga samþykt í
báðum deildum alþingis:
»Alþingi sJcorar á landsstjórn-
ina að láta fara fram atkvæða-
greiðslu allra kosningabœrra
manna i landinu um pað, hvort
lögbjóða skuli skylduvinnu fyrir
^allaJieilbrigða karlmenn við verk í
þarfir Jiins opinbera, einJiverntima
á aldrinum 17—25 ára, aJt að
þriggja mánaða tlma í eitt skifti.
Atkvæðagreiðsla þessi sé leyni-
leg og fari fram samJiliða nœstu
almennum kosningum«.
Með þessari tillögu er hin
gamla hugmynd Hermanns Jónas-
sonar rithöf. um þegnskyJdu-
vinnu loks lögð fyrir þjóðina á
þinglegan hátt.
Til þess að gera grein fyrir
þegnskyldu hugmyndunum birtum
vér hér nefndarálit MattJiíasar
Ólafssonar, sem var aðal-fram-
sögumaður og frömuður þegn-
skyldu-hugmyndarinnar á síðasta,
þingi:
Við viljum nú nota tækifærið
til að fara nokkrum orðum um
sögu málsins, frá þvi það fyrst
kom fram á þingi 1903 og til
þessa dags. Þegar fréttin um
þingsályktunartillögu Hermanns
Jónassonar barst út um land,
skiftust menn þegar í tvo flokka,
og líkt mun hafa verið á þingi.
Eigi er auðvelt að sjá, hvern hug
þingmenn yíirleitt hafa borið til
málsins, því auk flutningsmanns
talaði enginn annar í málinu en
Þórhallur biskup Bjarnarson, og
var hann málinu mjög fylgjandi,
enda er hann einn af víðsýnni
mönnum þessarar þjóðar 0g alls
eigi hræddur við nýjar hugsjónir,
sem þó er svo mjög algengt hjá
oss og er arfur frá eymdaröldum
lands vors.
Það var óheppilegt fyrir mál-
efnið, að það kom svo seint fram
á þingi 1903. Þingmönnum hætt-
ir um of við því, að missa áhuga
á þjóðmálefnum þegar langt er
liðið á þingtímann. Gerast þá
flestir heimfúsir, og hafa hugann
meir en góðu hófi gegnir við bú
sín og heimili. Þingmenn munu
hafa hugsað sem svo, að bezt
væri að hafa sem fæst orð um
málið, til þess að það tæki sem
minstan tíma. Þögn þingmanna
um málið getur uaumast skilist
á annan veg.
Þingsályktunartillagan 1903 var
stíluð frá Alþingi og átti því að
ganga gegnum báðar deildir þings-
ins, ef landsstjórnin átti að taka
tillit til hennar. Tillagan var
samþykt i neðri deild með 13 :1
atkvæði, en af þingskjölunum
verður eigi séð, að hún hafi ver-
ið tekin á dagskrá í efri deild,
annars er það einkennilegt, að
af 24 mönnum, sem þá áttu sæti
í neðri deild, greiða að eins 14
atkvæði um slíka tillögu. Þetta
sannar tvent: fyrst það, er við
sögðum rétt áður um áhugaleysi
þingmanna undir þinglokin, og
annað það, að menn hafa eigi
haft djörfung til að greiða atkv.
gegn tillögunni.
Eitthvert hættulegasta vopn
gegn hverju góðu málefni er
áhugaleysið. Bein og harðsnúin
mótstaða er ekki nándar nærri
eins hættuleg og hefir auk þess
þann mikla kost, að málin skýr-
ast í meðferðinni og vekja því
meiri athygli og umtal. En það
er hverju góðu máli holt, að um
það sé talað og sem víðast.
Úti um land skiftust menn í
tvo flokka um þetta mál, svo
sem fyr er sagt. Mótbárur þeirra,
er andstæðir voru málinu, voru
hinar sömu og meiri, hluta nefnd-
arinnar nú hér á þingi. Málið,
sögðu þeir, væri að vísu fögur
hugsjón, en hún væri óframkvæm-
anleg; öll skilyrði vantaði til þess
að hún kæmi að gagni. Meðal
annars vantaði verkstjóra, sem
færir væri um að stjórna. En
aðrir leituðust við að gera málið
tortryggilegt með því að jafna
því við herskyldu manna i út-
löndum. Gerðu slíkir menu all-
mikið úr skatti þeim, er þetta
legði á þjóðina og um möguleika
þess til að glæða sanna þjóð-
rækni fóru þeir háðslegum orð-
um. Jafnvel þeir, er öðlast höfðu
hagmælsku að vöggugjöf, en eigi
að því skapi víðsýni, notuðu hag-
mælskuna til að henda gaman að
hugmyndinni. Þannig kvað einn
hagyrðingur Norðanlands um
þegnskylduhugmyndina þessa al-
kunnu vísu:
»0, hve margur yrði sæll
og elska mundi landið heitt,
mætti’ hann vera’ í mánuð þræll
og moka skit fyrir ekki neitt«.
Vísa þessi hefir nú um mörg
ár verið aðalröksemdalind allra
andstæðinga þegnskylduhugmynd-
arinnar. Allir heilvita menn sjá,
hve mikil rök í henni felast.
Heyrt höfum við, að einn maður,
sem talsvert ber á í þjóðfélagi
voru um þessar mundir, hafi átt
að segja, þegar rætt var um þegn-
skylduna, nú fyrir skemstu, að
íslendingar væru frjálsbornir
menn, hefðu aldrei verið þrælar
0g skyldu aldrei verða þrælar.
Þessi og þvílík hafa verið rök
andstæðinga málsins.
Þeir, sem málinu voru hlyntir,
álitu að vísu margir, að tillaga
Hermanns Jónassonar væri eigi
allskostar heppileg, en allir við-
urkendu þeir, að hugmyndin væri
eigi að eins fögur, heldur og vel
framkvæmanleg, og þeir töldu og
telja enn, að þá fyrst geti menn
farið að vænta hér verulegra
framfara, þegar þegnskylduvinn-
an sé komin á, með góðu fyrir-
komulagi. Þeira er það ljóst, að
eins og stendur, höfum vér ekki
verkstjóra, sem færir sé um að
stjórna 0g leiðbeina, en þeir trúa
því statt og stöðugt, að vér get-
um fengið þá, ef vér sendum
unga og efnilega vel mentaða
menn til útlanda til að læra þar
verkstjórn. Það er heldur ekki
auðvelt að sjá, á hvern hátt þeir
muni geta trúað á framför þessa
þjóðfélags, sem eigi geta trúað
því, að efnilegir menn lands vors
geti lært verkstjórn svo í lagi sé.
Að þetta kosti nokkuð fé í fyrstu,
er auðvitað rétt. En til hvers
skyldi þá fé kosta, ef eigi til
þess að ráða bót á þvi, sem oss
er mest áfátt í, svo sem verk-
lægni, verkstjórn, aga og stund-
vísi ?
Fyrstu árín, eftir að mál þetta
kom fram á þingi, var talsvert
mikið um það rætt, með og móti
og í mörgum sveitum var það
borið upp á flestum fundum, er
höfðu þjóðmál til meðferðar.
Ovíða mun þó meiri hlutinn hafa
verið því fylgjandi, en það höf-
um við fyrir satt, að flestir hinna
beztu manna í hverju bygðarlagi
hafi frá byrjun léð því fylgi sitt,
þótt þá greindi áí ýmsu um til-
högun framkvæmdanna. Einn
var sá galli á tillögu Hermanns
Jónassonar, sem fylgismönnum
máMns geðjaðist ekki að, og hann
var sá, að ráð var gert fyrir því,
að menn gætu komist hjá þegn-
skylduvinnunni, ef þeir að eins
legðu fram fullgildan mann i sinn
stað. Þetta þótti mönnum sem
orðið gæti til þess, að synir höfð-
ingja og ríkismanna skyti sér
undan vinnunni og keyptu menn
í sinn stað, og myndi því draga
úr hinni demokratisku þýðingu
málsins. Þótti sem hún mundi
leiða til góðs, ef eigi væri úr
henni dregið með þessu ákvæði.
Álitu flestir, að aðeins vottorð um
vanheilsu mætti veita undanþágu.
Eftir því sem lengra leið frá
því að mál þetta kom frarn á
þingi, hljóðnaði yfir því, en í all-
flestum sveitum landsins munu þó
hafa verið fleiri eða færri menn,
er héldu þvi vakandi. Þegar
Hermann Jónasson ritaði hina
ágætu ritgjörð sínaumþegnskyldu-
vinnu í »Andvara« 1908, lifnaði
yfir málinu af nýju og síáan má
segja, að því hafi aukist fylgi
með hverju ári.
Þegar Norðurálfuófriðurinn hófst
og allir vamarskyldir menn voru
kallaðir undir merki hinna ýmsu
landa, og þúsundir sjálfboða
streymdu á vígstöðvarnar til að
fórna lífi sínu fyrir sanna og
ímyndaða hagsmuni ætt jarðar sinn-
ar, þá tóku ungu mennirnir hér
heima einnig fjörkipp og hugur
þeirra snerist þá að sjálfsögðu að
þessari vanræktu hugmynd. Þeim
varð það ljóst, að slík fórnfýsi,
sem, því miður, í ófriðarlöndun-
um leiðir af sér svo mikið böl,
að naumast verður með orðum
lýst, gæti hjá oss orðið til ævar-
andi blessunar fyrir land og lýð.
Vér Islendingar eigum því láni
að fagna, að vér erum ekki hern-
aðarþjóð, og þurfum ekki að fórna
fé voru og lífi til manndrápa og
blóðsúthellinga. En samt eigum
vér óvini, þar sem er óblíð veð-
urátta, og þó ekki hvað sízt vorir
eigin þjóðbrestir, sem oss eru
verri en hafís, eldgos og land-
skjálftar. Móti þessum óvinum
þurfum vér að hefjast handa,
og því fyr sem það verk er
byrjað, því Detra.
Að visu væri það fegurst, að
þessi barátta væri hafin af sjálf-
boðum einum. En þeir, semþekkja
hugsunarhátt hinnar íslenzku þjóð-
ar, munu vart búast við, að málið
komist nokkru sinni í framkvæmd
án afskifta landsstjórnarinnar og
mundi aldrei ná nauðsynlegri
festu án íhlutunar löggjafarvalds-
ins. Þetta hefir þeim, sem nú
bera málið mest fyrir brjósti, ver-
ið ljóst.
Málgagn Ungmennafélaga ís-
lands, »Skinfaxi«, hefir hin síðustu
misseri flutt ritgerðir um málið
og að tilhlutun Ungmennafélaga
íslands hafa verið fluttir fyrir-
lestrar um það.
Félag nemenda hins almenna
mentaskóla hefir og tekið mál
þetta upp á stefnuskrá sína og
fyrir tilmæli þess félags er það
nú borið fram á þingi. Sagt er,
að ungmennafélög landsins, að
minsta kosti þau, sem eru í sam-
bandi, sé öll málinu fylgjandi,
enda hefir starfsemi ýmsra þeirra
gengið í lika átt, þótt lítið hafi
áunnist, sem eigi var heldur við
að búast, þar sem bæði skorti
fjárhagslega stoð og leiðbeiningu.
Norður í Svarfaðardal hefir eitt
slíkt félag af frjálsum vilja lagt
alllangan akvegarspotta og ætlar
að halda áfram þar til verkinu
er lokið. Hefir það félag fengið
einhvern lítilfjörlegan styrk af
landsfé.
Þannig er þá þessu máli nú
komið. Eru nú miklar líkur til
að löggjöf um þetta efni yrði öll-
um fjölda landsmanna kærkomin.
En þó álítum við, allra hluta
vegna, réttast að bera málið und-
ir atkvæði þjóðarinnar áður en
lög eru sett um það, eða ráðstaf-
anirgerðar til undirbúnings. Skyldi
svo ótrúlega takast til- að meiri
hluti atkvæða yrði því mótfall-
inn, þá væri það sönnun þess,
að þjóðin er ekki enn þroskuð
svo, að hún skilji hina miklu þýð-
ingu málsins, bæði sem uppeldis-
og menningarmeðal, og væri þá
við það að una að svo stöddu
máli.
En skyldi svo fara, sem við
væntum, að meiri hlutinn vildi
sinna málinu, þá væri tími til að
fara að undirbúa það af hálfu
land8stjórnar 0g þings.
Við viljum nú í fám orðum geta
hinna helztu kosta, er við teljum
þegnskylduvinnunni til gildis, og
hið fáa, sem af nokkru viti er
hægt að færa gegn henni.
Því verður naumast neitað með
gildum rökum, að ungir menn
munáli geta á tiltölulega stuttum
tíma lært hlýðni og stundvísi og
er oss Islendingum þó í fáu eins
áfátt. Þá mundi og auðvelt að
leiðbeina þeim i háttprýði og þrifn-
aði og það því fremur, sem vér
erum þannig að náttúrufari, þótt
nokkuð skorti á að vel sé. Verk-
lægni yrði að likindum það, sem
erfiðast yrði viðfangs og mundi
taka mestan tíma að innræta
mönnum. En það liggur í aug-
um uppi, að ef sá tírni, sem fyrst
væri byrjað með, yrði of stuttur,
þá yrði að lengja hann þar til
sæmilegt gagn yrði að.
Nú er það á hvers manns vit-
orði, að á næstu árum þurfum
vér Islendingar að leggja út í
stór fyrirtæki, svo sem hafna-
byggingar, brúabyggingar, vega-
lagningar 0g ef til vill járnbraut-
arlagningar. Til þessa alls þurf-
um vér mikinn mannafla. Gætum
vér nú sparað landssjóði mikinn
liluta vinnulauna við þessi stór-
virki, þá mundi að minsta kosti
eigi þurfa að leggja nýja skatta
á þjóðina til að koma þeim í
framkvæmd. Þjóðin eignaðist á
sama tíma áhugasama borgara,
sem lagt hefði niður ýmsa þá
meinlegu bresti, sem þjóðin nú
hefir, einungis með því, að hver
einstaklingur verði sárlitlum hluta
æfi sinnar i þarfir landsins ókeyp-
is. Hugsunarháttur allrar þjóð-
arinnar yrði innan fárra áratuga
breyttur til hins betra. Tortrygn-
in, öfundin, einræningsskapurinn,
félagslyndisleysið, áhugaleysið,
óstundvísin og með henni ýms
óreiða í orðum og gjörðum mundi
væntanlega með öllu hverfa.
Agaleysið færi í sömu gröfina og
á moldum þessara bresta og lasta
munu vaxa: áhugi, hlýðni, hátt-
prýði, atorka, félagslyndi, þrifn-
aður, stundvísi og áreiðanleiki í
orðum og viðskiftum. Og á sama
tíma yrði landið betra og byggi-
legra. Ást manna á landinu
myndi aukast og fórnfýsi fyrir