Ísafold - 30.10.1915, Blaðsíða 2

2
IS A FO L D
Þarf maður, sem er að drukna og
sér björgunarhring fljóta við hliðina
á sér, að hafa lært það bóklega
hvernig hann eigi að rétta út hend-
ina og grípa hringinn?
Hr. P. H. er mér sammila um
smákipaprófin, en telur það þó á-
mælisvert, ef slikt eigi sér stað,
að menn nái prófi með lélegri
frammistöðn á einum stað en öðr-
um, og svo bætir hr. P. H. við.
»En hvers vegna er þetta ekki gert
opinbert?*
Veit ekki hr. P. H. að það er
nokkuð til sem heitir opinbert
leyndarmál.
Það er »opinbert leyndarmál«, að
menn hafa oft farið mllli landa síð-
astliðið sumar með smáskipapróf og
engan annan lærdóm, og ætti hr.
P. FI. að vera það kunnugt, þar
sem hann heíir athugað segul-
skekkju á flestum þeim skipum, sem
komið hafa ný frá útlöndum.
Það er líka »opinbert leyndar-
mál<, að menn hafa fært íslenzk
skip milli landa síðastliðið sumar,
án þess að hafa nokkurt próf.
Það er líka »opinbert leyndarmáU,
að unglingar taka próf við stýri-
mannaskólann í Rvík að vorinu, en
eru orðnir skipstjórar á Norðurlandi
eftir 2—3 mánuði. Annars fór það
vel að hr. P. H. byrjaði að tala um
»leppmenskuna«, því það sýnir að
hún er honum ekki ókunn, enda er
efamál hvort nokkursstaðar í heim-
inum er gert meira að þvl en hér
á landi, og það einmitt í sjómálum
vorum, og er það afleiðing þess hve
létt mönnum hefir verið gert með
að ná i skipstjóra og stýrimanna-
skírteini, að aðeins lítill hluti þeirra
manna, sem hafa haft slik skírteini,
hafa fengið ástæður til að nota þau,
hinir hafa orðið fegnir að selja þenn-
an rétt sinn, vanalega litlu verði í
hendur annara manna, og jafnframt
hefir sú skoðun verið ríkjandi hjá
fjölda manna hér á landi, að bók-
legur sjófræðislærdómur væri þýð-
ingarlaus hégómi, og lögin um at-
vinnu við siglingar því ekkert ann-
að en pappírslög, sem sjálfsagt væri
að fara' 1 kring um hvenær sem
tækifæri gæfist. Þeir, sem þessari
skoðun hafa haldið fram, hafa altaf
getað bent á fleiri ólærða skipstjóra
lifandi eða dauða, sem hafa verið
sannir fyrirmyndarmenn í sinni
stöða og stéttinni til mikillar upp-
byggingar, en hve rökstudd þessi
skoðun er, ætla eg að láta þá dæma
um, sem þekkingu hafa á slíkum
málum.
En því merkilegra er, að hr. P.
H., sá maðurinn, sem sjóferðamál
vor hefir svo að segja eingöngu á
hendi sinni, skuli vera fylgjandi
þessari kenningu, sbr. hans eigin
orð : »að á öllum okkar botnvörpu-
skipum eru aðeins þrír skipstjórar,
sem hafa tekið meira prófið<, en þá
hefði hr. P. H. átt að bæta við, til
að segja allan sannleikann: »og
sumir jafnvel ekkert próf«.
Hr. P. H. segir, að mér mundi
hafa þótt það óþægiiegt, ef að eg
hefði haft rétt til að færa 8o—90
lesta skip í innanlandssiglingu, en
verið svo meinað að færa það í ut-
anlandssiglingu, en þá kemur að
því, sem eg segi, að heil stétt
manna er »sett niður« í hagsmuna-
skyni fyrir einstaka menn. En svo
bætir hr. P. H. við, að eg mundi
heldur hafa kosið að læra lítið eitt
meira, og fá svo rétt til að færa
skip mitt hvert sem eg vildi.
En um hvað er verið að ræða ?
Ekki um að draga úr skilyrðunum
þangaö til þau eru komin í sam-
ræmi við það, sem menn kjósa að
læra minna, heldur að heirnta að
einstaklinqarnir uppfylli kröfur þær,
sem nauðsynlegt er að þjóðfélagið
geri til tryggingar siglingunum, og
fari svo, sem llklega verður bráð-
um, að stofnaður verði innlendur
ábyrgðarsjóður fyrir stærri skip, þá
ætti hann ekki að verða ótryggari,
ef að strangar kröfur eru gerðar til
þeirra, sem eiga að færa skipin, en
eigi eingöngu að fara eftir pœgindum
einstaklinganna, þá verður auðvitað
næsta sporið að færa [skilyrðin nið-
ur í smáskipaprófið, því þeim mönn-
um, sem þau hafa, þykir auðvitað
bráoum óþægilegt að mega ekki
færa stærri skip eða að færa skip i
innanlandssiglingar, og svo koma
þeir auðvitað næst með kröfur sín-
ar, sem hafa rétt til að færa skip
undir 12 lestum.
Með þessu sama öjugstreymi í sjó-
málum vorum, sem nú er að mynd-
ast, getum við bráðum losað landið
við þann kostnað sem stýrimanna-
skólinn bakar þvi, og fengið »Gull-
öldina« til baka aftur »með skraut-
búin skip fyrir landi« o. s. frv. og
ólærða menn innan borðs.
Hr. P. H. óttast mjög að sjóúr
geti ekki gengið rétt á botnvörpung-
um sökum þess að þeir hafi svo
»hvikar hreyfingar», en eg hygg að
íslenzkir botnvörpungar hafi ekki
»hvikari hreyfingar« en t. d. þýzkir
botnvörpungai, sem margir hafa sjó-
úr, og myndu þeir ekki hafa þau ef
að þau kæmu ekki að tilætluðum
notum. Með tölu sjóúranna, að þau
þurfi að vera að minsta kosti þrjú
er því að svara, að »Gullfoss« og
liklega öll þau farþegaskip, sem ganga
hér við land hafa að eins eitt sjóúr,
svo það ætti þá alveg eins að vera
nægilegt fyrir botnvörpunga, og enn
fremur eru botnvörpungarnir mikið
af timanum svo nálægt landi, að
þeir eiga hægra en mörg önnur
skip með að athuga gang sjóúrsins.
Þar að auki fara flestir þeirra síðast
út frá Rvfk, þegar þeir fara til
útlanda og geta því alt af fengið rétta
stöðu þar.
En svo skal eg benda hr. P. H.
á atvik, sem honum hlýtur að vera
kunnugt. Um hina marg umræddu
hafnarumsjónarmanns stöðu í Rvík
sækja fjórir menn, þrír skipstjórar
og einn trésmiður. Nú var það eftir
hlutarins eðli sjálfsagt að einhverjum
skipstjórannara væri veitt staðan, þvi
þeir áttu að vera þar öðrum færari.
En hvað verður? Skipstjórarnir eru
allir hundsaðir, en trésmiðnum er
veitt staðan.
Þetta er ekki eins dæmi, heldur
eru það nærri daglegir viðburðir að
sjómenn vorir eru settir hjá nærri
því í hvert skifti, sem þeir sækja
um stöðu út fyrir verkahring sinn,
og mótbáran er alt af sú sama,
þekkingarleysi og fáfræði sjómann-
anna, þeir virðast vera skoðaðir út á
við sem mentunarlaus flokkur manna,
sem ekkert geti nema dregið fisk
úr sjó.
Skipstjórarnir hér sunnanlands hafa
nú auðvitað margir' mótmælt opin-
berlega þessari veitingu hafnarum-
sjónarmannsstarfsins, en óhægt er
fyrir þá stétt manna að krefjast fylsta
réttar, sem ekki gerir nema sem
minstar kröfur að hægt er að kom-
ast af með til meðlima sinna.
Hr. P. H. vitnar í aðrar þjóðir,
að þær geri svo mikið minni kröfur
til sinna fiskiskipa skipstjóra, heldur
en til skipstjóra á fiutningaskipum.
En því er að svara.
í fyrsts lagi: Hvað kemur okkur
við hvað aðrar þjóðir gera í þeim
málum? ”Það getur aldrei verið
skoðað sem nein skömm fyrir okk-
ur, þó að við ættum hæfari fiski-
menn en þær eiga.
í öðru lagi: Við þurfum að hafa
færari menn á okkar fiskiveiðagufu-
skipum, en nokkur önnur þjóð, með-
an fyrirkomulagið er eins og það
er, eða hefir verið, þar sem skipin
okkar hafa annan tlmann farið til
Englands, hinn tímann til Þýzkalands
eða til einhverra Norðurlandanna og
skipstjórarnir verða oft að gera þýð-
ingarmikla samninga við útlenda við-
skiftamenn á þeirra máli, auk þess
sem þeir þurfa að sjá um viðgerð á
skipum sínum og innkaup á því er
til útvegsins heyrir, og tala altaf mál
þess lands, sem þeir eru staddir í
þá. Þetta er meira en nokkur af
nágrannaþjóðunum getur falið sín-
um fiskimönnum á hendur, en það
er afleiðing þess, að við erum fá-
menn og afskekt þjóð, sem þarf svo
mikið að vera upp á nágrannaþjóð-
irnar komin, og þurfum því að
haga kröfunum til fiskimanna vorra
sem í utanlandssiglingar eiga að fara
eftir því.
í þriðja lagi: Við höfum miklu
færari menn til að setja á okkar
fiskiskip, en nokkur önnur þjóð, og
stafar það af þvi, að atvinnugreinar
hjá okkur eru svo fáar, þar sem
iðnaður er nær því enginn í land-
inu og verzlun að eins með þær af-
urðir, sem landið sjálft framleiðir
eða þarfnast með.
Þegar við svo ennfremur gáum að
þvi, að sumar aðrar þjóðir missa um
80% af sínum sjómönnum í sjó-
herinn og flutningaskipin, og það
oftast úrvalið úr sjómönnunum, því
það eru hægari og glæsilegri stöður
en fiskveiðarnar, þá verður ekki eftir
nema úrgangurinn úr sjómönnunum
á fiskiskipin, sem oft er ekki hægt
að gera miklar kröfur til. Þegar við
svo ennfremur gáum að því, að við
til þessa tíma enga sjómannastétt
höfum átt nema fiskimennina, og
það eru þeir sem »representera< ís-
lenzku sjómennina út á við, þá er
það óheyfílegt að »degradera< þann-
ig alla stéttina fyrir ímyndaða hags-
munavon einstakra manna.
Hr. P. H. álítur að ekki sé nauð-
synlegt að setja skilyrðin um kenslu
í ljós- og hljóðbendingum Morses,
eða samtal með »semaphore« og
handflöggum inn i lög stýrimanna-
skólans, heldur segir hann að slíkt
megi setja inn í reglugerð skólans,
og muni það verða gert á sinum
tíma. Sú reglugjörð á að minsta
kosti ekki að vera í samræmi við
lög stýrimaenaskólans, því samkv.
2. gr. 16. lið stendur: »að kunna
að nota hina alþjóðlegu merkjabók
og veðurmerki<. Þar cr ekkert ann-
að heinitað. Hr. P. H. getur held-
ur ekki um, nær sá timi muni koma
sem hann kallar á »sínum tíma<.
Sé það nú ennfremur satt, sem
hr. P. H. segir, að engin Norður-
landaþjóð krefjist frekari kunnáttu
en við fyrir sína sjómenn, þvi er
hann þá ekki fyrir löngu búinn að
fá stýrimannaskólann i Reykjavík
viðurkendan, svo að hann gefi sömu
réttindi og aðrir stýrimannaskólar i
danska rikinu, heldur látið það við-
gangast, að islenzk próf hafa verið
álitin einskis virði i Danmörku, en
dönsk próf verið tekin fram yfir is-
lenzk próf á íslandi.
Reykjavik, 21. okt. 1915.
Kristján Bergsson.
Um hinn almenna Mentaskóla
Og
„gamla skólann".
Inngangur.
Þau eru mörg, vandamálin inn-
lendu, sem bíða úrlnusnar á kom-
andi árum, þau er »þing og stjórn«
eiga að fást við, er þjóðin betur og
betur »lærir að taka lánið heima<.
Meðal þeirra ern skólamálin, menta-
mál þjóðarinnar. Mig langar til þess
að fá rúm fyrir nokkrar hugleiðing-
ar um Hinn almenna mentaskóla. —
Bæði er það, að mér er jafnan mjög
hlýtt til skólans, síðan er eg eitt sinn
var í Latínuskólanum gamla, og svo
hitt, að þetta mál er skyit því, er
eg fór orðum um í fyrra, kjörum
andlegra starfsmanna. Eg er að vísu
enginn uppeldisfræðingur né kenn-
ari, og skoðun sú, sem hér kemur
fram, er mín einstök skoðun. En
eg dæmi eftir minni eigin reynslu
frá þeim námsárum og síðar.
Svo virðist, sem hreyfing sé að
komast á um »Mentaskóla«-málið,
er alþingi i sumar vék að þvi. Þings-
ályktunartillaga kom fram um að
skipa 5 manua milliþinganefnd til
þess að íhuga rækilega skólamálin.
Annars voru afskiftin helzt til’ögur
fjárl.nefndar efri deildar um lækkun
og afnám námsstyrks, og tillögur
f járl.n. neðri deildar um kenslugjald, til
þess að draga úr aðsókninni að skól-
anum.
Aðstreymið að Mentaskólanum er
orðið of mikið. Skólastjórnin og
alþingi virðist á sama máli um það.
Rektor mun hafa talað í þá átt í
vor, er hann kvaddi lærisveinana,
og fjárlaganefndir beggja deilda al-
þingis halda þvi fram. Sannleikur-
inn í því mun og auðsær, er lilið
er annars vegar á hlutfallið milli
nemendafjöída nú og fyr, og hins
vegar á mannfjölda hér á landi og
fjölda embætta nú og fyr. Um hitt
hefir og verið spurt, hvort jafn mikið
muni unnið í skólanum sem fyr,
hvort fyrirkomulagið muni vera jafn
heppilegt, þá er á alt er litið, og
var með eldra fyrirkomulaginu. Að
þessum atriðum flestum mun verða
vikið, meir eð minna.
I. Orsakir aðstreymisins.
Sublata causa tollitur effectus’,
segir latneskt orðtak, en það er út
lagt: Ahrifin hverfa, þá er orsök
þeirra er brott numin. Til þess að
ráða bót á böli, þarf að komast fyrir
orsakirnar og eyða þeim, ef unt ei.
Við athugun þess, hverjar vera
muni orsakir aðstreymisins að skól-
anum, verða þessar fyrir:
x. Nu er auðveldara að komast
inn í skólann en áður, þar eð ekki
þarf aðra þekkingu en góða barna-
skólaþekkingu. Nú er engin erfið
latínuprófun lengur, en áður féllu
menn oft á latneska stilnum og síð-
ar á »krítarstílnum< (um aldamótin).
2. Nú er auðveldara að ganga
skólaveginn fjárhagslega, að sumu
leyti, því nú er horfinn aukakostn-
aður sá, er var óhjákvæmilegur við
að læra undir skóla, vegna latínu-
námsins. Enn fremur er aldurstak-
markið lægra, svo að nú er fyrri
hlutinn af skólatíma nemenda þau
árin, er þeir ekki vinna sér né sín-
um neitt verulegt inn. En þó jafn-
ast þetta að nokkru upp síðar, er
námsstyrkur er nú minni en áður.
3. Próf af Akureyíarskóla veitir
rélt til þess að ganga upp í lær-
dómsdeildina; neðri deild Mentaskól-
ans er á tveim stöðum.
4. Æskulýðurinn hefir nú, frekar
en áður, óbeit á líkamlegri vinnu.
5. Nú hafa stúlkur jafnt sem
piltar aðgang að skólanum.
6. Æskulýðurinn álítur embættis-
stöðuna eftirsóknarverða, bæði af
fjárhagslegum ástæðum, og því, að
hann telur betra tækifæri til þess að
neyta sín og vinna .þjóðinni til þaifa
í embættum en annars.
7. Unga fólkið æskir meiri ment-
unar en fæst í alþýðuskólum, og
kvennaskólum, og gagnfræðadeildin
er heppileg að því leyti, þar sem
hún er sjálfstæður skóli innan Menta-
skólans.
Loks mætti geta til um 8. orsök-
ina, sem ekki væri beinlínis, þótt
rétt reyndist, orsök aðstreymisins,
heldur orsök stúdentafjölgunar. En
hún ætti að vera sú, að nú væri-
orðið auðveldara en áður að ná-
stúdentsprófi. Siðar mun eg leitast
við að ihuga einnig það atriðið.
Þessar virðast mér þá orsakirnar
sjö, en vera má að þær séu fleiri,.
þótt slept sé að sinni þeirri, er eg
taldi þá áttundu. Nú verður fyrst
fyrir spurningin, hvort aðstreymið
sé í raun og veru óholt eða skað-
legt. — Fjárlaganefnd neðri deildar
segir i nefndaráliti sinu (sbr. ísafold
62. tbl.), að »unglingar teygist frá
öðru hagnýtara námi til mentaskól-
ans, og álítur það mjög óholt. Skap-
ar þetta fyrirkomulag hóp af atviunu-
lausum mentamönnum, en þá menn
vantar tilfinnanlega, sem mentun hafa-
fengið til hagnýtari starfa«. Eg felst
á þetta, en þó með þeirri athuga-
semd, að eg læt ekki allan skólann
eiga óskilið mál. Það virðist allur
munur á þvi, hvort fjölment er í
gagnfræðadeild eða lærdómsdeild, og
er vafasamt, hvort amast ber við
þvi, að unglingar leiti sér þar al--
mennrar mentunar í 3 ár, ef þeir
kjósa þá deild fremur en aðra gagn-
fræðaskóla, þvi að áreiðanlega er
gott að sem flestir fái almenna ment-
un. Er og ekki ósamræmi í þvi,.
að amast við aðsókn að gagnfræða-
deildinni fremur en aðsókn að Akur-
eyrarskóla, þar sem hvorttveggja er
gagnfræðaskóli með sama rétti ?
Ennfremur vil eg ge?a þá athuga-
semd, að orð nefndarinnar um »hag-
nýtara nám< og »hagnýtari störf<
geta valdið misskilningi. En eg þyk--
ist ekki munu misskilja orðin, er eg
skil þau á þá leið, að önnur nám
og önnur störf séu hagnýtari en
mentaskólanám peirra manna, er
verða síðar atvinnulausir mentamenn.-
Ef nú er hugsað um að eyða or-
sökunum til þess að áhrifin hverfi,
þ. e. aðsóknin minki, þá er rétt að*
taka þær fyrir og athuga hvort það»
sé unt.
Um 7. orsökina, þá er ekki unt
að minka mentaþrá æskulýðsins með*
lögum né fyrirskipunum, enda síður
en svo að það sé æskilegt. Um 6,.
orsökina, að embættin eru eftirsóknar-
verð, — já, þá er unt að nema hana
brott, með því, að koma því svo*
fyrir, að þau verði engum keppikefli
framvegis. Er það auðgert með því
að svelta embættismenn og ala upp
fyrirlitningu fyrir þeim með þjóð-
inni. En eg er viss um, að þjóðin
vill ekki taka það ráðið, betri menn
hennar. Um 5. orsökina, jafnrétti
karla og kvenna til náms, þá muno
fáir láta sér koma í hug að nema
hana brott. Eg fyrir mitt leyti tel
það frágangssök.
Þá er útrætt um 3 -síðarnefndu
orsakirnar, 5., 6. og 7., en eftir eru
hinar fjórar fyr nefndu.
Um 4. orsökina er sama að segja
og þá 7., að því leyti, að hún verð-
ur ekki numin brott með lögum, en