Ísafold - 18.12.1915, Qupperneq 4

4
ISAf OLD
í haust var mér dregið hvítt
qivihrarlavih, sem eg á ekki, en með
minu marki, sem er vaglskora fram-
an hægra og hamarskora vinstra.
Réttur eigandi lambsins semji við
mig um markið og vitji andvirðis
lambsins til mín.
Þurá i Ölfusi.
fírynjólfur Lyólfsson.
flöt og upprétt, frá H. Hindsbergs
lconungl. hirðhljóðfærasmiðju í Kaup
mannahöfn. Sérstaklega ágæt, ódýr
og hæfileg í hús hér eru smáflýgel
þaðan. Hljóðfærin hafa hlotið ein-
róma lof og i. verðlaun á sýning-
unni i London 1909.
Borgunarskilmálar ágætir
Einkaumboðsmaður fyrir ísland.
Vigfús Einarsson,
bæjarfógetafulltrúi.
Heima kl. 2—4 og eftir kl. 7.
Lithaugalandi jafnframt að ráðast
inn i sunnanvert Rússland og reyna
að fá Kósakka til þess að gera upp-
reist.
Þessar voru hinar fyrstu fyrirætl-
anir Karls XII., er hann réðst með
her sinn inn i Rússland. Aðalárás-
inni átti að beina að Pleskov, en
herförin til Moskva var áætluð til
vonar og vara, ef keisarinn skyldi
okki vilja semja frið. En margir
voru þó þeir, sem treystu þvi, að
þetta mundi öruggasta leiðin til
þess að ná skjótum og góðum sigri,
því að þá voru margir farnir að
þreytast á hinum látlausa ófriði.
Sviar höfðu þegar fengið reynsluna
fyrir þvi í Póllandi hvernig það er
að flytja fótgangandi herlið yfir óra
vegu, og þeim óaði við þvi, ef
stefna ætti hernum langt inn i hina
ógurlegu viðáttu Rússlands; héldi
herinn til Eystrasaltslandanna og
hefði þau að baki sér gat hann
haldið uppi samgöngum við heima-
landið. En það er efamál hvort
Oyllenkrook hefir nokkru sinni skýrt
Karli konungi nákvæmlega frá öllu
því er stóð i sambandi við þessa
ráðagerð. Hitt er nokkurnvegiu
víst, að konungurinn hefir fallist á
ráðagerðir Gyllenkrooks, að svo
miklu leyti sem honum voru þær
kunnar,
Karl konungur fór sér að engu
óðslega í Póllandi. Hann dvaldi
sex vikur í herbúðum sinum í Slupca,
201
sambandinu við þau, og væri hún
bæði dugnaðarstúlka og ráðagóð eftir
því, svo að hún hefði jafnvel vafið
Kósakkaforingjanum um fingur sér.
Svo hefði hún ráðið Maríu til að
skrifa mér, og þar fram eftir götun-
um. Eg sagði heuni að mínu leiti í
fám orðum, hvað á dagana hefði drif-
ið fyrir mér, og báðu prestshjónin
guð að hjálpa sér þegar þau heyrðu,
að Púgatscheff vissi um undanbrögð
þeirra.
»Guð Ieiðir þetta til góðs og forðar
okkur frá allri ógæfu«, sagði Akúlína.
»Ja, þessi Bchwabrín! það er auma
manneskjan!«.
í þessu opnuðust dyrnar og kom
María Íwanówna inn og lék bros um
fölar varirnar. Hún var nú komin
úr fatagörmunum og var búin eins
og hún var vön, látlaust en þokka-
lega.
Eg greip hönd hennar og gat ekki
komið upp nokkru orði um stundar-
sakir. Við þögðum bæði, því að hugs-
anirnar báru okkur ofurliði. Eundu
prestshjónin, að þeim var ofaukið og
viku burt, svo að við urðum ein eft-
Ir. Voru nú allar raunir gleymdar,
en orðin streymdu af vörum okkar
Alexander Phusckin: Pétur og María.
sem eru nokkru norðar en Kalisz, og
beið þar eftir liðsauka að heiman.
Þangað komu og til hans 9000 sjálf-
boðaliðar, sem farið höfðu frá Sví-
þjóð yfir Rússland. Eftir komu
þeirra hafði Karl konungur nær 43
þúsundir manna undir vopnum og
var það hinn stærsti her, er hann
hafði nokkru sinni haft. í nóvem-
bermánuði hóf hann svo íör sina
og fór yfir Weichsel á isi milli jóla
og nýárs áiið 1707. í vestra Pól-
landi skildi hann eftir 7000 manns
undir forystu Krassau hershöfðingja
og átti sá her að gæta hagsmuna
Svía. Auk þess var setulið í Elbing,
undir forystu Ekeblads hershöfðingja.
En Karl konungur hélt með aðalher
sinn lengra ásamt Stanislás konungi,
sem hafði farið með pólska her-
yfir Weichsel hjá Thorn, sem er
inn nokkru neðar en þar" sem
sænski herinn fór yfir ána. Hern-
um var samt sem áður eigi stefnt
beint austur yfir Lithaugaland, þótt
það hefði verið greiðasta og bezta
leiðin, ef ætlumn hefði verið sú,
að stefna liðinu til Moskva, heldur
var haldið til norðausturs, gegnum
hina miklu skóga á landamærum
eystra Prússlands.
Herforingjar Karls konungs og ó-
vinir hans þóttust þvi vita með vissu,
að hernum skyldi stefnt til Eystra-
saltslandanna. Rússar hörfuðu alls
staðar undan, án þess að veita nokk-
urt viðnám. Þegar Karl brauzt fyrst
inn í Pólland höfðu þeir búist til
varnar hjá Mið-Weichsel milli Blonie
og Praga. - En er sænski herinn
nálgaðist hörfuðu þeir lengra, sleptu
varnarstöðvunum hjá Weichsel or-
ustulaust, en völdu aftur i þess stað
varnarstöðvarnar hinum megin við
Njemen og Berezyna. Þar hafði
Pétur mikli dregið saman 70 þúsund-
ir manna, en i samráði við herfor-
íngja sína tók hann þann kostinn,
að leggja eigi heldur þar til höfuð-
orustu, heldur hörfa hægt undan,
brenna bygðina að baki sér og að
eins tefja fyrir óvinunum þar sem
ár voru á leið þeirra. A þenna hátt
hugði Pétur að teygja Karl konung
á eftir sér lengra austur i landið
og lét svo sýnast sem hann þyrði
eigi að leggja til stórorustu. En
meðan þessu fór fram, lét hann þó
vinna kappsamiega að því að styrkja,
sem bezt vígin í Kænugarði, Smo-
lensk og fleiri rússneskum landa-
mærabæjum. Var hann þó, — eins
og sjá má á skýrslunum frá Moskva
— áhyggjufullur mjög, meðan Karl
stefndi her sinum til norðausturs.
202
lengi og látlaust og virtust aldrei ætla
enda að taka. María sagði mér alt, sem
við hafði borið síðan kastalinn var
tekinn og Iýsti fyrir mér hinu hörmu-
lega ástandi sínu og öllum þeim kvöl-
um, sem Schwabríö hefði bakað sér.
En við mintumst líka liðinna daga,
þegar alt lék í lyndi, og gátum við
ekki tára bundist. Loksins fór eg
að segja henni fyrirætlanir mfnar-
f>að voru engin tiltök að verða eftir
hér i kastalanum, sem var á valdi
Púgatscheffs og undir umsjón Schwa-
óríns. Ekki var heldur takandi í mál
að flýja með hana til Órenbúrg, sem
nú var umsetin og því i mikilli hættu.
Sjálf átti María engan að og stakk
eg því upp á að fara heim til for-
eldra minna. Var hún mjög treg til
þess í fyrstu og olli því bæði hleypi-
dómar hennar og svo kali sá, sem
faðir minn hafði sýnt henni. Loksins
tókst mér þó að sansa hana og vissi
líka, að faðir minn mundi telja sér
skylt að veita viðtöku dóttur frækins
hermanns, er fallið hafði fyrir föður-
land sitt.
•Hjartkæra MaríaU sagði eg. »Eg
skoða þig sem tilvonandi eiginkonu
mína, því að öll þau andur og skelf-
LÍTIÐ
í gluggana í sölubúðum
Jes Zimsen
1 annað kvðld.
Hér með tilkynnist vinum ag vanda-
mðnnum að konan min elskuleg, Mar-
grét Björnsdóttir, andaðist að heim-
ili sfnu í dag.
iarðarförin ákveðin sfðar.
Landakoti 17. des. 1915.
Guðmundur Guðmundsson.
Svíar komust gegnum hina miklu
Masoviensskóga með ærnum erfiðis-
munum, því bæði var vegurinn örð-
ugur yfiirferðar, og eins gerðu bænd-
ur þeir, er þar bjuggu, hernum alt
það ógagn, er þeir máttu. Siðan
hélt Karl liði sínu yfir sléttur Lit-
haugalands og fór viðstöðulaust yfir
Njemen. En er hann nálgaðist
Grodno, yfirgáfu Rússar borgina og
tók hann hana orustulaust. Þó lá
við sjálft, að hann yrði þar umkringd-
ur af ofurefli liðs.
Rússar hörfuðu stöðugt, en Svíar
sóttu fram jafnt og þétt í norðaust-
ur, og í öndverðum febrúarmánuði
árið 1708 sló Karl XII. herbúum
sínum í Smorgony, sömu borginni,
þar sem Napóleon skildi við her
sinn rúmum hundrað árum siðar, og
og flýtti sér til Parísar til þess að
draga saman uýjan her. — Karl
konungur kom til borgarinnar með
Iítið lið, því hann eirði því ekki
að fara jafn hægt yfir og meginher-
inn, og varð hann nú að bíða þar
nokkra hríð, þangað til allur herinn
væri þar saman safnaður og nokkru
lengur, meðan hann var að hvílast.
*
* *
I Smorgony dvaldi Karl konung-
ur nokkuð á annan mánuð. Þar fékk
hann margvíslegar fregnir af því að
uppreist væri í Rússlandi á ýmsum
stöðum, og að keisaranum fengi það
mikillar áhyggju, eigi sízt vegna
þess, að sænsíci herinn sótti og stöð-
ugt lengra inn i landið. Stjórnsemi
keisarans og umbætur þær, er hann
vildi koma á í landinu, höfðu vakið
mikla gremju meðal almúgans, og
brauzt sú gremja sums staðar út i
ljósum loga. Sérstaklega var ástand-
ið ískyggilegt í sunnanverðu Rúss-
landi, þar sem, ruglingurinn á þjóð-
flokkaskipuninni var mestur og upp-
2Ö3
ingar, sem við erum búin að lifa sam-
an, hafa samtengt okkur óleysanlegu
bandi. Enginn hlutur á jörðunni get-
ur skilið okkur framart.
María hlustaði á mig án nokkurr
ar uppgerðarfeimni eða óviðeigandi
tepruskapar. Hún fann til þess, eins
og eg, að örlög hennarvoru órjúfanlega
sameinuð mfnum, en hún tók það
fram enn á ný, að því að eins gæti
hún orðið konan mín, að foreldrar mín
ir veittu til þess samþykki sitt og
mótmælti eg ekki þeirri skoðun henn-
ar. Við kystumst heitt og innilega
og var svo útrætt um þetta millum
okkar. —
Eftir klukkutíma kom Kósakka-
foringinn með vegabréf mitt og var
það undirskrifað með hrafnasparki
Púgatscheffs. Hann sagði mér, að
Púgatscheff vildi fá að tala við mig.
Var hann í þann veginn að leggja
af stað þegar eg kom til hans. Mér er
ómögulegt að lýsa tilfinningum mínum
þegar eg kvaddi þennan voða-mann,
sem öllum hafði verið grimmur og
óvæginn nema mér einum. Nú-því
á eg ekki aö segja eins og var? Mér
fanst á þessu augnabliki allur hugur
minn hneigjast til hans. Gjarnan
hlaup og víg voru daglegir viðburðir.
Brschkírarnir, sem bjuggu hjá neðri
Volgu, höfðu gert uppreist, og Kó-
sakkarnir hjá Don höfðu einnig gert
uppreist. Var sú uppreist hættuieg-
ust, því þeir höfðu góðan herforingja,
sem Bulawin hét, og hafði hann
hvað eftir annað unnið sigur á hei-
sveitum þeim, ei sendar voru til
þess að bæla niður uppreistina.
Rússar þurftu. að skipa ærnu liði
gegn þessum upphlaupsmönnum og
stóð þeim þó mest hætta af því,
að uppreistin magnaðist enn meir
við framsókn sænska hersins. í
Ukraine voru viðsjár miklar með
Litlu-Rússum og Stóru-Rússum, og
það þurfti ekki nema eitthverl smá-
atvik til þess að kveikja þar ófrið-
arbál.
Um þessar mundir kom rússnesk-
ur strokumaður til herbúða Karls i
Smorgony. Hét sá Miihlenfels og
hafði verið liðsforingi í rússneska
hernum. Hann hafði stýrt áhlaupi
á Grodno, en það hafði mishepnast
og keisarinn hafði hegnt honum
með því að svifta hann liðsforingja-
tign. Miihlenfels sagði Karli kon-
ungi margt um uppreistina og á-
standið í Rússlandi, og styrkti það
konung i þeirri skoðun, að hið stóra
Rússaveldi væri að liðast sundur af
innbyrðis óspektum, og að þær
mundu magnast við það, ef Svíar
sæktu lengra fram eða beindu árás
sinni að hjartastað landsins. Og af
þessum ásta^ðum breyttust hinar
fyfri fyrirætlanir hans til mikilla
muna. Hann hætti nú við það, að
fara til Pleskov og leysa Eystrasalts-
löndin úr áþján, en í þess stað varð
hann ákveðinn í því að stefna her
sínum til Moskva. Þar ætlaði hann
sér að kúga keisarann til þess, að
leggja niður ríkisstjórn og beiðast
friðar. Hann1 bar engan kviðboga
fyrir því að rússneski herinn mundi
berjast til þrautar; hermennirnir
vildu heldur fara alls á mis en þurfa
að ganga til orustu geen Svíum.
Og hann þóttist viss um það, að
stórveldin í Evrópu, og jafnvel vin-
ir keisarans, mundu eigi láta sér
margt um finnast þótt hann yrði að
veltast úr sessi.
Þetta eru aðalástæðurnar til hinn-
ar breyttu fyrirætlunar keisarans,
eins og frá þeim er skýrt I skjali,
sem fundist hefir í rikisskjalasafni
Svia fyrir nokkrum árum*.
*) Skjal þetta er prentað í Hi-
storisk Tidskrift 1888. Það er á
þýzku og engin dagsetning er á því,
en það er sennilega eftir Möhlenfels
þennan, og hefir kongur ef til vill
haft það til hliðsjónar, er hann réð
ráðum sínum í Smorgony.
204 '
hefði eg viljað svifta honum úr flokki
misgerðarmanna þeirra, erhannstýrði,
og forða honum undan meðan færi
gafst, eu návist Schwabríns og mann-
fjöldinn, sem þyrptist utan um okk-
ur, varnaði mér að láta í ljósi hvað
mér bjó í huga.
Við skildumst í vináttu og bróð-
erni. þegar Púgatscheff tók eftir
Akúlfnu Pamphylównu í mannþyrp-
ingunni, ógnaði hann henni með fingr^
inum og deplaði til hennar augunum.
því næst sté hann upp í vagn-
inn og skipaði ökumanninum að snúa
aftur til Berd, en um Ieið og hest-
arnir tóku á rás, hallaði hann sér út
úr vagninum og sagði við mig:
»Guð veri með yður! Hver veit
nema við sjáumst afturl*.
Og við sáumst aftur.-------En sú
breyting, sem þá var orðin!-------
Púgtscheff var nú farinn, en eg
mændi lengi út á sléttuflákann þar
sem vagn hans brunaði áfram með
feikna hraða. Mannþyrpingin dreifð-
ist og Schwabr/n hvarf einnig. Eg
fór aftur til prestshjónanna og var
þar alt búið undir ferð okkar, með
því Iíka, að mér var hughaldið að
komast sem fyrst af stað. Farangur
Hæst verö
greiðir kjötverzlun E. Milners,
Laugavegi 20 B,
fyrir nautgripi, eldri og yngri,
einnig kálfa.
Borgað samstundis.
Steingráan fola, 2. vetra, mark:
biti aftaú bæði eyru, vantar af fjalli.
Finnandi geri Guðraundi Jónssyni á
Bakka við Seltjörn viðvart.
Jörð fæst til ábúðar.
Jörðin Úthlíð í Biskupstungum
í Arnessýslu fæst til ábúðar í næst-
komandi fardögum. Menn snúi sér
til Gests Linarssonar bónda á Hæli
eða Maqmísar Sigurðssonar lögfræð-
ings í Reykjavík, er gefa allar nauð-
synlegar upplýsingar.
cTil fícimaíiiunar vll'um
vér
sérstaklega ráða mönnum til að nota
vora pakkaliti, er hlotið hafa verð-
laun, enda taka þeir öllum öðrum litum
fram, bæði að gæðum og litarfegurð.
Sérhver, sem notar vora liti, má ör-
uggur treysta því, að vel muni gefast.
— í stað helllulits viljum vér ráða
mönnum til að nota heldur vort svo
nefnda Castorsvart, því þessi litui
er miklu fegurri otí haldbetri en nokk-
ur annar svartur litur. Leiðarvísir á
islenzku fylgir hverjum pakka. —
Litirnir fást hjá kaupmönnum aíls-
staðar á íslandi.
diuclís c&arvcfaBrifí
Karl konungur hafði jafnan haft
fyrirlitningu á hernaðaraðferð Rússa,
en stórum meiri nú en áður, er
þeir höfðu yfirgefið Pólland án þess
að þora að leggja til orustu. Hann
hafði óbifanlega trú á þvi, að hann
berðist fyrir réttu málefni, og treysti
hinum sigursæla, þrautseiga her sín-
um. Þetta og margt annað freist-
aði hans til þess, að leggja i hina
hættulegu herför til Moskva. Þó
má geta þess að nokkrir af ráðgjöf-,
um hans, þar á meðal Gyllenbrock
og Piper, gerðu alt sem i þeirra
valdi sróð, til þess að aftra honum
frá þvi. En Karl skeytti ekkert um
viturleg ráð þeirra, og hlýddi frekar
á Lagerkrona, sem hæddi Rússa fyrir
hugleysi þeirra, eða Axel Sparre,
sem i gamni sagði honum frá gam-
alli sögusögn um það, að einhver
Sparre ætti einhvern tíma að verða
borgarstjóri i hinni rússnesku höf-
uðborg.
" 205 ~
okkar var ekki mikill fyrirferðar, en
það var líka búið að koma honum
fyrir í gamla ferðavagnÍDum höfuðs-
mannsins og var hestunum svo beitt
fyrir vagninn í snatri. María fór í
seinaBta sinn að vitja um gröf for-
eldra sinna bak við kirkjuna. Ætlaði
eg að fylgja henni þangað, en hún
kvaðst heldur vilja vera ein, Innan
lítillar stundar kom hún aftur og var
þá grátbólgin. Séra Gerassím bom
út á riðið þegar vagninum var ekið
fram, en María, Palaschka og eg
settumst í vagninn og Sawelitsch fór
í ökumannssætið.
•Farðu vel, Marla íwanówna, ljúf-
an mín góð! Farðu vel, Pétur Andr-
ejitschU sagði blessuð prestskonan.
•Góða ferð og guð gefi ykkur heill
og blessun!*.
Við ókum af stað, Eg sá hvar
Schwabrín stóð út við glugga í höf-
uðsmannshúsinu og skein út úr hon-
um hatrið og óvildin, en eg vildi ekki
hlakka yfir föllnum fjandmanni og
sneri mér því undan.
Loksins komumst við út úr kastala-
hliðinu og yfirgáfum nú Bjelógorsk
fyir fult og alt.