Ísafold - 09.02.1916, Blaðsíða 1
Kemur út tvisvar
í viku. YerS árg.
5 kr., erlendis 7%
kr. eða 2 dollarjborg- 1
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram. '
Lausasala 5
XLIII. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 9. febrúar 1916.
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðið.
10. tölublað
Alþýðufél.bókasafn Templaras. 8 kl. 7—8
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 11 -0
Bœjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bœjargjaldkerinn Lanfásv. 5 kl. 12—8 og ð
íslandsbanki opinn 10—4.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8 árd,—10 fdftd.
Alm. fnndir fid. og sd. 81/* sibd.
Landakotskirkja. önösþj. 9 og 6 á heL.um
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
L&ndsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12.
Landsbókasafn 12—3 og 6- 8. Útlán 1-8
Landsbúnaðarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhirðir 10—2 og 6—6.
Landsskjalasafnið hvern virkan dag kl. 12—2
Lanðssiminn opinn daglangt (8—9) virka d.t»,ga
helga daga 10—12 og 4—7.
Náttúrngripasafnið opið V/»—2*/a á snnnnd.
Pósthúsið opið virka d. 9—7, snnnnd. 9—1.
Samábyrgð Islands 12—2 og 4—0
Stjórnarráðsskrifstofnrnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Keykjaviknr Pósth.8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Vífilstaðahœlið. Heimsóknartími 12—1
I»jóðmenjasafnið opið sd., þd. fmd. 12—2.
Ýms erl. tíðindi.
Klofningur í Asquithsstjórninni.
Eins og símað hefir verið sam-
þykti neðri málstofan brezka í fyrra
mánuði lög um hervarnarskyldu fyr-
ír ókvanta menn.
Fyrsta umræða varð 7. jan. Með
Jögunum greiddu 403 þingmenn at-
kvæði, en 105 á móti. Mótstaðan
gegn þeim var aðallega frá verka-
mannahlið og dró atkvæðagreiðslan
þann dilk á eftir sér, að þrír for-
ingjar verkamannn, sem sætu áttu í
Asquithsstjórnina, þeir Arthur Hend-
erson, William Broce og George
Reberts sögðu af sér embættinu
vegna óánægju með þessi lög, sem
brjóta í bág við stefnu allra stjórn-
tnálaflokka brezkra undanfarið.
Einn þeirra rótteknu þingmanna
br zkra, sem andvígastur hefir verið
hervarnarskyldu, Ward að nafni,
sagði svo i ræðu, að enginn máttur
væri til i heiminum, er fengið gæti
sig til að greiða ekki lögum þessu mat-
kvæM, hversu mjög, sem honum
væri borinn á brýn hringlandaskap-
ur. »Úr því að til eru menn í land-
jnu, sem ætla að reyna að koma sér
undan að gera skyldu sina, þvi þá
ekki að þvinga þá með lögum til
að gera hana.«
Heivarnarskyldulögin auka mann
afla Breta stórkostlega og þykir
sennilegt. að þegar þau séu gengin
I gildi eigi að skríða til skarar af
brezkri hálfu.
Friðar-sveit Fords, hins ameríska
'bifreiða-auðmanns, háfði um jólin og
nýárið dvöl í höfuðborgum Norður-
landa og lét mikið á sér bera. Sjálf-
ur varð Fotd að hverfa heim til
Ameriku nær undir eins vegna þess,
að hann þoldi eigi Norðurlanda lofts-
laeið, en fylgisveit hans heldur á-
fram friðarkrossferðinni. Hvar sem
Fo-dsveitin hefir komið, hefir hún
ausið fé á báða bóga. Frá Kaup-
mannrhöfn var ferðmni heitið til
Haag (þ. 7. jan.) Og í þá för kostn-
ir margir kunnir friðarvinir af Norð-
urlöndum.
Það hefir Henry Ford látið um
mælt, að eigi muni hann kinnoka
sér við að verja öllum auði sínum
f þarfir friðarstarfsemi, ef á þurfi að
ha'da. En auður hans skiftir hund-
ruðum miljóna og hefir safnast hou-
um eingöngu á Ford-bifreiðunum,
sem náð hafa íangmestri útbreiðslu
allr: bifreiða i heiminum.
----------•><-<••---*-----
Túnin og mjólkin
í Reykjavík.
Kýrin dugir 25 manns, ungum
og gömlum. í sveitinni eru miklu
færri um kúna. Hér átt við það,
hvað komast má af með minst,
neyðarlítið.
Kúnni er þá ætlað að mjólka um
2300 potta á ári, og peli ætlaður á
mann um daginn.
Setjum að 15 þúsund manns lifi
á þessum Rykjavíkuiskaga. Dygði
því fólki 600 kýr eftir þessum reikn-
ingi. í reyndinni eru það 800 kýr,
sem mjólk er seld frá í Reykjavík,
en þessar 800 kýr verða þá líka að
dropa Álftanesi, Garðahverfi, Mos-
fellssveit og Kjalarnesi. Er þá eigi
fjarri því sem fyr var sagt, að 600
kýr verði að duga Reykjavík.
Af þessum 600 kúm leggja bæjar-
menn sjálfir t.il 200. Tvo hluti
mjólkur sinnar verða bæjarmenn að
kaupa að, sem stendur,
Dýr þykir þeim sopinn, og fram-
leiðendur þykjast heldur ekki ofsæl-
ir. Kúafjö'guu hér og i grend helzt
ekki i hendur við mannfjölgunina.
Vonin helzt hjá kaupendum, að
verðið falli, er járnbrautin kemur
austur yfir fjali. Flutningur á mjólk-
urpotti færi þó ekki fram úr 2 aur-
um, og framleiðslan þar hálfu ódýr-
ari en hér.
Mjólkurskortuy ætti fráleitt að geta
orðið i bænum eftir að brautin væri
komin, og fyrst í stað mundi verð-
ið falla. En ótrygt er á því að
byggja, að bæjarmenn fetigju mjólk
sína keypta eftir framleiðsluverði
austanfjalls.
Ölvesingar og Flóamenn verða
allra híuta vegna að gera félagsskap
með sérum mjólkursöluna til Reykja-
víkur, og liggur þá einokunin of
beint við, að eigi verði sætt sem
má. Höfum vér Reykvikingar nú
fengið reynsluna á því, að fram-
leiðslan ein ræður eigi verði á lífs-
nauðsynjum.
Samkepni kæmi eigi til greina
frá nærsveitunum hérna. Þær sæu
og fliótt sinn haginn við að ganga
í bandalagið. í annan stað erfrem-
ur líklegt, að Mosfellssveitin og
Kjalarnesið, með dágott sauðland,
en lítið nautgæft hey, fari að auka
hjá sér sauðfjáreignina og fækki við
sig kúnum, með þessu kjötverði
sem er og helzt.
Þegar roskinn bóndi í Reykjavík
ritar að þessu sinni þetta greinar-
korn, er það til þess, að reyna að
koma því inn hjá Reykvikingum, að
þeir verði að treysta sér einum,
eigin framtakssemi og engu öðru,
til að verjast á komandi árum óverði
og einokun á jafnmikilli nauðsynja-
vöru og mjólkin er.
Vörnin er stóraukin ræktun bæjár-
landsins.
Um aldamótin athugaði Jarðrækt-
arfélag Reykjavíkur ótekið, en allvel
ræktanlegt, land, sem bærinn á í
Reykjavíkur og Laugarness-jörðum.
Það voru 4000 dagsláttur.
af þessu landi er farið síðan
eru enn betur en þúsund hektarar
eftir.
Vel ræktaður hektari fóðrar kúna,
með uppbót frá matargjöf. Á því
bærinn efni í allmörg kúafóður, auk
þeirra sem nú eru fyrir á túnum
bæjarmanna. Er eigi ofmælt að
bæjarlandið getur vel lagt til 600—
800 kúa. fóður, án þess að ganga
um of nærri nauðsynlegum högum
— sem líka ættu að vera á ræktuðu
landi.
Mætti nefna 1000 kúa fóður,
heima fengið, með aðkeyptu og
drýgðu, er bærinn úr allri rojólkur-
kreppu, þótt fólkið verði 50 þúsund.
Reikna sem svo, að geti bærinn lagt
fram frá sjálfum sér helming þeirr-
ar mjólkur, sem hann þarf, verður
honum ekki sýnt í tvo heimana.
En mergurinn málsins er sá, að
bsérinn verður sjálfur að rækta
landið.
Þessar víðu mýrar vera fyrst að
gerþurkast með skipulegu skurða-
neti Þá tekui náttúran við og býr
moldina undir mánnshöndina til að
fá matinn úr henni.
A 15—30 árum breytir sólarylur-
inn mýrarjarðveginum gerþrurkaða i
létta frjómold. A biðárunum þeim
borgar beitin góða vexti af gifðing-
arkostnaði og enda þurkunarkostnaði.
Beitin fer batnándi ár frá ári. Er
óhætt að gera krónu fyrir gripinn
um vikuna. Og þegar hreinn vall-
lendisjarðvegur er fenginn, er hver
hektarinn dýrmæt eign hér i Reykia-
vík, hvaða nor, sem bæjarstjórn
vildi þá af landinu hafa. Eg býst
við að niðurstaðan yrði sú, þegar
bætta landið færi að hlaupa á hundr-
uðum hektara, að þá kæmi stóra
bæjarstjórnarfjósið.
Þessum smáþýfða valllendis-jarð-
veg yrðu ekki boðin önnur ræktun-
artæki en rafknúin. Tæki þvi á svo
stóru. Opnu skurðunum yrði áður
búið að breyta í lokræsi. Stæðu
hverjir tíu hektararnir ekki lengi fyrir
þeim jarðvöðlum. Fossarnir hérna
yrðu þá og vonandi farnir að leggja
til áburðinn. Reyndar er hann nú
þegar til, ef hirtur væri frá sjón-
um, og óprófað er enn með ísaldar-
leirlagið hérna í holtunum. Ekki
þyrfti grasfræið í svona jörð. Vel-
gróið valllendið grær aftur, þegar
bylt er og borið i, og verður grös-
ugt og vélslægt tún.
Slík ræktun með þurkunaræðum
um stórt svæði í senn, hagfeldum
girðingum og stórvirkum vélum að
brjóta og bylta, er náttúran hefir
áður fengið kost á að vinna aðal-
verkið, -r- slík ræktun er ekki á
annars færum en bæjarfélagsins. Bær-
inn getur beðið og haft góða vexti
af sínu fé meðan beðið er, og um
leið hlynt að gripaeigendum bæjar-
ins með því að útvega þeim bæri-
lega og vel helda haga.
Og eftir biðtímann á bærinn tí-
falt eða tvítugfalt verðmeira land,
en þá er hann lét skurða í fyrstu.
Og það er blessuð sólin, sem
útvegað hefir bænum þann verðauKa,
og tekur ekkert fyrir. Hún er bara
nokkuð lengur að þvi hér í köldu
02 votviðrasömu landi.
að þarf að hjálpa guði dálítið til að
skapa landið.
Reykvíkingar hafa í sólar stað
dembt áburðinum í súra og seiga
jörðina, og auðvitað fengið gras í
bili, en óbærilega dýrt. —
Þarna er framtiðar-mjólkin okkar.
Þarna er framleiðslan og vörnin.
Sjórinn heizt oss opinn að baki.
Enginn hreppahringur getur þaðan
lukt um oss, og frá sjónum sækjum
vér aflið til að geta eignast og farið
með þá sneið af landinu, sem dugir
fyrir mjólkurpelann barnanna okkar
og barnabarna.
Og landsins fjölmennasta cg rík-
asta sveitarfélag verður að finna til
skuldbindingarinnar að fara vel og
viturlega með litlu landsneiðina sína.
Einhvern tíma verða mýrarnar
okknr islenzku, niðri á láglendinu,
of dýrar til að vera áfram hlaupa-
hagi fyrir hioss. Fyrir löngu er
svo komið hér I fjölbygðinni.
Margar eru fleiri hliðar þessa máls.
Þetta var nú bara um ræktunarað-
ferðina.
Roskinn bóndi í Reykjavík.
Gandreiðin.
Hugleiðingar um landsins gagn og
nauðsynjar.
Eftir Siqurð Guðmundsson á Selalœk.
I.
í siðast liðnum mánuði fór eg í
likingu við gandreið yfir bygðir og
bú Iandsmanna.
Eg leit yfir ýmislegt, þar á meðal
atvinnuvegina og líðan fólksins, þjóð-
félagsskipunina og stjórnarfarið, met-
ingin milli kaupstaða og sveita, og
áhrif leiðtoganna, stefnumun manna
og afleiðingar þess m. fl.
Eg þóttist sjá margt athugavert,
er væri þess vert að um það væri
rætt i blöðunum. En eg er þó
daufur með að gera það að blaða-
máli. Ber einkum þrent til þess,
að eg sé flest óljóst, svo mér gat
viða missýnst,
að mér sýndist blöðin, sem öll eru
í kaupstöðum (hér með talin
kauptún), hlyntari þeim en sveit-,
um, og aðstaða min til blaðanna
því. erfiðari,
að mér virtist eg með þvi að láta
uppi skoðun mína baka mér óvild
fjölda landsmanna.
Þó sýndist mér réttara að þegja
ekki alveg, heldur fara vægt í sakit,
svo eg verði fremur náðaður, en finn
að eg hefi hvorki lag né sál til þess,
að draga mikið úr sannfæring minni.
II.
A nefndu gandreiðarferðalagi hug-
ans, þóttist eg sjá sveitabúin yfir-
leitt á furðanlegum framfaravegi.
Erfiðleika að vísu mikla, en einnig
dugnað, fyrirhyggju og sparsemi
vonum framar. Hefir og 'neyðin
kent 'bændum þá búnaðarreglu að
lifa ódýrt, sem mér sýndist þó
engin maður kunna nú á tímum.
Rekstursfé búanna virtist mér nær
undantekningarlaust of litið. Bænd-
ur of fátækir til þess að geta búið
laglega. En annað þó lakara: Tap
nálega á hverju búi, nema helzt á
fjölskylduheimilum, meðan börnin
voru í ómegð.
Hér eru undanskildir þeir bændur,
sem græða á miklu viðskiftabraski
og öðru þvi er gerir öðrum mönn-
um skaða. Tel þá ekki með mönn-
um.
Umgetið tap búanna þarf þó nánari
skýringu. Eg á ekki við það eitt;
að verðmæti búanna minki, enda
þótt svo sé oft, og það með beztu
fólksástæðum. Eg á við hitt, að
bændur geta ekki reiknað sér árs-
kaup, og vext: af innistæðufé sinu
á búinu að frá dreginni ómegð, eins
og þeir gætu fengið, sem ársmenn
hjá öðrum.
Hjúum búsins ber árskaup, og ef
þau lána búinu peninga, þá eiga þau
vexti af þeim. Fái hjúin þetta, ekki
þá tapa þau á eign sinni og atvinnu.
Eins er um húsbændurna, að frá-
dreginni ómegð þeirra.
Atvinnurekstur sveitabúa sýndist
mér að því leyti frábrugðin öðrum,
að búsbændurnir vinna fremur alt
árið eins og hjúin, og eru viða
einyrkjar. Þeim bjr þvi hjúakaup yf-
ir árið.
Störf húsbænda í sveitum virtust
auðvitað misjöfn eins og hjúa. Sunn-
lenzkir bændur sýndist mér þó vinna
að jafnaði fult svo mikið sem hjúin,
auk umsjónarinnar.
Mestur var þó munur á hús-
mæðrum. í sveitum vinna duglegar
húsmæður undra mikið, og bæri
hátt kaup eftir vinnunni að dæma.
En hins vegar er litt mögulegt að
búa í sveit, með ónýtum og eyðslu-
sömum konum.
í kaupstöðum sýndist mér störf
húsmæðra miklu minni. Enda sá
eg ekki betur en sumar þeirrar væru
ómagar á búum síncm.
Mér sýndist meira að segja að
sumar ónýtar og eyðslusamar »stáss-
rófur«, sem hugsa helzt um sinn
eigin skrokk, ala hann á dýrri fæðu,
hafa upplag af dýrum fötum til
skiftis, og eru stöðugt að breyta þeim
eftir tízkunni, bera gullstáss, t. d.
sprota niður undir tær o. s. frv.,
vera i minsta lagi tví eða þrigildir
ómagar á búum sínum.
Eg sá ekki heldur betur, en
margar ógiftar stúlkur væru ómagar
á búunum.
Fjöldi húsbænda og lausamanna i
kaupstöðum, sýndist mér lika ómagar
á 'sinu búi, meiri og minni tima á
vetrum, og þeir þess vegna ekki
geta átt rétt til, að reikna sér árs-
kaup af atvinnurekstri Sinum, nema
telja sig sem ómaga að þessu leyti,
til frádráttar á árskaupinu.
Þeir kaupstaðarbúar, sem vinna
alt árið, eiga hinsvegar engu minni
rétt en sveitafólk til árskaups, þar
með taldar húsmæður, ef þær vinna
í likingu við sveitakonur, og eyða
ekki til muna meira.
Þá sýndist mér óliku saman að
jafna með reksturskostnað sveitabúa
og algengustu vinnu i kauþstöðum.
Hvar sem menn legga frá til at-
vinnureksturs síns, vilja menn hafa
vexti af því á einhvern hátt, nema
Nokkuð
, en þó I En það er viðar en á Hoilandi