Ísafold - 15.03.1916, Blaðsíða 3

ISAFOLD
3
»hæfaleikar«. A íslenzku teljast þessi
skapferliseinkenni undir hugtökin
»ókosti«, »galla*, »annmarka« o. s.
frv. En úr því að B. Kr. telur þetta
»hæfileika«, hví vill hann þá eigi
vera biiinn þeim ?
B. Kr. mótmælir veiklun sinni:
Sýnishorn af andlegum afurðum
Björns er í hinni fádæma vitlausu
»Eftirvara«-ræðu hans á Alþingi 1915
(Alþt. B. III, 2079.—2080. dálki)
svolátandi:
». . . Enda þótt eg hafi fylgt
sjálfstæðisstefnunni og jafnvel fylgt
þeim, sem lengst hafa gengið í þvi,
að fá rétt vorn viðurkendan, þá hefir
mér verið það ljóst, að þroski þjóð-
arinnar og þingsins er ekki orðinn
nægur til þess, að geta tekið upp
nægilega staðfasta og aflmikla bar-
áttu fyrir frelsi þjóðarinnar. Því
veldur bæði fátækt og þolleysi fjöld-
ans og »materialismi« (efnishyggja)
hins sterkara. Efnishyggjan hefir nú
náð föstum tökum á Evrópu og
kveikt þar hið geisilega ófriðarbál,
og því miður hefir efnishyggjan
einnig komið hingað til lands og
jafnvel hér inn i þingið og tekið sér
þar bólfestu. Þegar þannig er kom-
ið, er ekki til neins fyrir þjóðina að
hefjast handa til sjálfstæðis fyr en
sú alda er yfirstaðin (svo 1). Mate-
rialisminn kemur að baki þeirr?, er
það reyna og einhverja hjálp vilja
veita og bregður þeim hælkrók* (skáld-
legur er Bjcrn) ....
Siðan talar Björn um »að sigra
skotgrafir* o. s. frv.
Og enn segir Björn (Alþt. B. III,
2093.—2094. dálki):
»Eg var fyrir nokkru síðan stadd-
ur á fundi og hitti þar gamlan kunn-
ingja minn. Hann skaut því fram,
að það gæti verið hættulegt fyrir
okkur, að vera með svona tillögu
(0: »eftirvarann«), eins og þá, er nú
á að koma undir atkvæði, og sagði,
að sumir mundu iðrast þess siðar.
Eg tók það svo, að einhver ætlaði
að hefnast á mér eða öðrum í hópn
um fyrir það. Og hægast var að
hefnast á mér í þeim hóp, eins og
á stóð. Af þessu getur skapast ótti
hjá mörgum manni, því að menn
vita, að andi mannsins er ekki enn
orðiun svo göfugur, að hann geti
metið réttilega skoðanamun, þótt
bygður sé á sannfæringu. En jeg
hySRi óttinn sé i raun og veru
ekkert annað en ambátt siðleysis-
efnishyggju og yfir höfuð andlegrar
lítilmensku. Og jeg hygg ennfrem-
ur, að sá, sem gengur að þingstarf-
inu, sem á að vera heilagt, með
heyrt mann heimska sig á að neita
því. Hún er í fleiri íslenzkum orð-
um, t. d. s t a 11 u r og standa.
Þá verður því ekki heldur neitað,
að afleiðsluendingin -r er fslenzk.
Vér höfum því myndað s t a r af
íslenzkri rót með islenzkri afleiðslu
endingu, og svo er það volapUk I
En hvernig fer málið sjálft að?
Tökum t. d. rótina b ú. Af þeirri
rót hafa mörg orð verið mynduð:
sögnin að búa og nafnorð með
ýmsum endingum, svo sem búnað-
ur, búskapur, búi; ennfremur
búð og búr, er hvorttveggja táknar
hús eða hýbýli. En auk þess hefir
rótin bú sjálf verið höfð endingarlaus í
merkingunni bær, svo sem margar
samsetningar sýna, t. d. Belgabú,
Berabú, Farðabú, Kísabú, Kleppabú,
Rekabú o. fl. Setjum nú svo, að
orðið búð hefði verið til í málinu,
en ekki orðið búr, og svo hefðum
vér nefndarmenn myndað það.
Mundi það ekki hafa verið kallað
volaptik? Og þó er það Islenzka,
en ekki fremur nú, en þegar það
fyrst var myndað. Það er íslenzkt
af þvl, að það er myndað af sömu
efnum og nieð sömu aðferð og
mörg önnur orð, sem talin eru ís-
lenzk. Hvað eru lög málsins annað
hreinum hui' 0g hjarta 0% með pað
eitt fyrir augum, að nota krafta sina
eingöngu fyrir þjóðtélagið, hann
þurfi ekkert að óttast. Enqinn mann-
legur kraftur megnar að vinna slik-
um manni mein. Þess vegna skul-
um vér ódeigir hafna dagskránni,
sem fram hefir verið borin, en sam-
þykkja tillöguna. Og þó að ein-
hverjir, ef til vill, verði látnir gjalda
þess efnalega, þá getur enginn skað-
að andann«.
Svo mörg eru þessi orð. Þau
lýsa ástandi ræðumanns betur en orð.
Björn klykkir »leiðréttingu« sína
út með því, að hrósa sér fyrir fleiri
dygðir en einurð og hreinskilni. —
Hann segist lika vera góður banka-
maður. Þetta sannar hann þó eigi
með þvi, þótt umsetning bankans
hafi tvöfaldast 6 árin, sem Björn hafi
verið þar. Það hefði verið sýn
óstjórn á bankanum, ef slik hefði
eigi raunin á orðið, því að veizlun-
arvelta landsins hefir tvöfaldast á
þessu tímabili og auk þess hefir veltu-
fé bankans verið aukið um 2 milj.
kr. rétt áður en Björn hélt innreið
sína í bankann.
En hvað hefir B. Kr. annars gert
fyrir bankann og landið?
Lánað Landmandsbankanum i
Khöfn fé.
Skapað nýjan flokk veðdeildar, sem
fáir eða enginn getur notað.
Hvernig -hefir honum tekist að
selja íslenzk verðbréf?
Það er bezt að hann svari því
sjálfur.
Hvernig hefir hann, í seinni tíð,
hegðað sér í samvinnu við starfsmenn
bankans og stéttarbræður sína þar
suma ?
Það er bezt að peir svari því.
Sjálfsagt hefir hann leyst af hendi
störf sín ejtir getu sinni. En hann
hefir líka jafnan haft annað að hugsa
og starfa, og auk þess verið heilsu-
bilaður upp á síðkastið.
Druknun í Vestmannaeyjum
í gær voru 4 menn á bát að flytja
sauðfé út í Alsey. Þegar báturinn
var að leggjast að, fylti hann af sjó,
og einn mannanna féll i sjóinn og
druknaði. Hét sá Guðmundur Þór-
arinsson bóndi, og var 65 ára gam-
all. Hann var mesti dugnaðarmað-
ur, vel látinn af öllum.
en þær reglur, sem málið hefir
hlítt?
En islenzkan hlítir fleiri reglum um
orðmyndun en »aðalreglum« hr. Á.
P. Hún tekur stundum rætur og
hefir þær að nafnorðum án þess að
bæta neinum endingum við eða
skeyta neitt fyrir framan. Eg gat
áður um orðið bú i merkingunni
bær. En í málinu er fjöldi nafnorða,
sem eru hreinar og beinar rætur.
Ög hafi forfeður vorir haft rétt til
að fara þannig að, þá höfum vér það
og. Vér eigum tungu vora með
sama rétti og þeir. Stefán Stefáns-
son skólameistari tók hér á árunum
upp orðið gró yfir »spora« á plönt-
um. »Gró« hefir ekki, svo eg viti,
áður verið haft að nafnorði. Það er
rót í orðunum að gróa, gróandi,
gróður o. s. frv., en mun ekki
hafa komið sjálfstætt fyrir áður en
Stefán tók það upp. Eg veit engan
hafa vitt þetta orð, enda er það stutt
°g laggott. Mér virðist miklu rétt-
ara að hafa þessa aðferð, þar sem
henni verður við komið, heldur en
taglhnýtingsaðferðina, sem mörgum
»attani-ossum« er tömust, þá, að
hrúga heilum orðum saman, svo að
eitt orð verður eins og stór þorsk-
hausalest.
•Þessa aðfeið, að taka upp rót orðs
Tapast hefir grár hundur nokk
uð stór, miðlungi loðinn, vel feitur,
með slapandi eyru. Nafn hundsins
er Vír.
Viti nokkur um hund þennan er
hann vinsaml. beðinn að skila hon-
um á Lindargötu 19 eða að Lamba-
stöðum á Seltjarnarnesi, gegn fundar-
launum.
cTaying giirsf.
En dansk Herre (50 Aar) önsker
at tilbringe Sommeren paa en rolig,
fredelig islandsk Gaard, der i k k e
ligger ved Alfarvej. Eget Værelse
önskes, ellers stilles ingen Fordringer.
Kosten kan hovedsagelig bestaa af
Bröd, Mælk og Æg. Svar med Pris
og aadre Oplysninger udbedes i
Billet mrk. »6777« til L. Chr. Niels-
ens Annonce-Bureau, Köbmagergade
63, Köbenhavn K.
ReykjaYíknr-aimáll.
Maður beið baua við hafnarvinnuna
< Öskjuhlíð á laugardaginn var — af
tundursprengingu. — Hann hót Sig-
urður Jónsson, ókvæntur maður, til
heimilis Barónsstíg 22.
Aðkomnmenn. Sig. Magnússon lækn.
ir frá Patreksfirði, Jón Proppó kaupm.
frá Ólafsvík.
Aflabrögð. Þilskipin eru nú að koma
inn með uppgrip fiskjar. Ester kom
nýlega með 11.000 afla eftir tæpra
þriggja vikna útivist, Sign'ður með
14.000 0. s. frv.
Orgelhljómleikar. Páll Isólfsson or-
gel-leikari ætlar að efna til nyrra lilóm-
leika í dónkirkjunni á sunnudag.
Greinar
frá banknstjórn Landsbankans
(Skýring) og frá bankaritara Árna
Jóhannssyni o. fl., o. fl. verða að
blða næsta blaðs vegna þrengsla.
Norskur konsúll
í Vestmanneyjum er Gunnarkaup-
maður Ólafsson nýlega orðinn.
óbreytta og gera úr henni nafnorð,
höfðum vér er vér tókum upp f e r,
sem er rótin í fjörður, til að hafa
sem viðlið i þeim ættarnöfnum sem
af »fjörður« eru dregin. Oss er
svarað því, að germönsk rót sé eigi
islenzk, og það er satt, að þessi rót
kemur ekki fyrir óbreytt i íslenzk-
um orðum sem vér höfum varð-
veitt, en það er tilviljun ein. Ef
vér t. d. hefðum haft myndirnar
f j a 11 og f j ö 11, en ekki f e 11, þá
mundu þeir sem nú segja að f e r
sé ekki íslenzka segja hið sama um
f e 11. Forfeður vorir tóku upp f e 11
og spurðu engan um leyfi. Vér
tökum upp f e r með sama rétti.
Þá er endingin -o n. Hún er talin
óíslenzk vegna þess að langt er síð-
an málið týndi henni niður. Spurn-
ingin er þá sú, hve langt má fara
aftur í tlmann. Er óréttmætt að taka
upp aftur endingu sem fallið hefir
niður um skeið? Um það má deila.
En mér finst aðalatriðið vera það,
hvort hún stingur í stúf við önnur
hljóð málsins, svo að engin orð
hljómi neitt svipað. Ef svo væri,
mundi eg telja varhugavert að taka
hana upp, þó hún hefði áður tíðk-
ast. En tökum nú t. d. hvert á eftir
öðru nöfnin Bjórnsson (frb. bjösson),
Hákon og Tungon. Hvert hljómar
Ýms erl. tíðindi.
Carmen Sylva, ekkjudrotning í
Rúmeníu, er nýlega látin, komin til
hárrar elli. Hún fekst allmikið við
skáldskap og þótti sýnt um ýmsar
listir.
Kosningar í Danmörku. Ríkis-
þingið hefir samþykt að fresta fram-
kvæmd grundvallarlaganna nýju um
eitt ár — vegna ófriðarins. Er var-
hugavert talið að hleypa landinu út i
ko3ningahríð — eins og sakir standa
— þegar vel g e t u r hugsast, að Dan-
mörk lendi í styrjöldinni, hvenær sem
vera skal.
Misprentast
hefir í síðasta blaði, í dánarfregn
frú ^Anna Pétursdóttir Johnssen, í
stað frú Guðrún.
Deilan um ættarnöfn.
ísafold flytur í dag grein eftir dr.
Guðmund Finnbogason um ættar-
nöfn — út úr erindi þvi, er Árni
Pálsson bókavörður flutti um dng-
inn fyrir Alþýðuftæðslu Stúdentafé-
lagsins um það efni, út af manua-
nafnabókinni, og nú er komin út á
prenti. Bráðlega býst Isafold við að
geta flutt annan dóm um þá bók,
þar sem litið er allmjög öðru vísi á.
í næsta blaði kemur og fyrir al-
menningssjónir erindi, sem síra
Magtiús Helgason kennaraskólastj.
flutti nýlega (þ. 26. febr.) á kvöld-
fundi kennaraskólans. Snýst hann
mjög móti ættarnöfnum.
íslenzkulegast eða óislenzkulegast?
Eg fyrir mitt leyti treysti mér ekki
til að gera upp á milli þeirra, og eg
hygg að almenningur mundi þurfa
að hugsa sig vel um til að skera úr
því, hvort s-ið, k-ið eða g-ið i þess-
um orðum fylgir fyrri eða siðari
samstöfunni í framburði.
Maður átti hrífu. Hann hafði feng-
ið hana að erfðum. í hrífuna vant-
aði nokkra tinda og vintiumenn
vildu fá að setja þá í. Þeir komu
með gamla tinda úr sama efni og
þeir sem fyrir voru eða smiðuðu
nýja úr sama efni og með sama
sniði, En maðurinn tók hrifuna,
fórnaði henni til himins og mælti:
»Með þessari hrífu hefir verið rak-
að í mioni ætt frá ómunatíð. Þau
göt sem nú vantar tinda í hafa ver-
ið tindalaus svo langt sem menn
muna. Þessi göt eru heilög göt,
ættargöt, sem aldrei má fylla. Bölv-
aður sé sá sem dirfist að tinda þessa
hrífu, þó hún skilji eftir dreif. Þessi
hrífa hefir ekki verið smiðuð til að
taka öll strá, Skilji hún einhver eftir,
þá er óhagganlegu eðli hennar um
að kenna.«
Mér finst hr. Á. P. og hans lik-
ar hugsa líkt um íslenzkuna og þessi
maður um hrifuna. Þeir virðast
gleyma því, að tungan er verkfæri
andans og að þær breytingar á henni
eru leyfilegar sem gera hana hæfari
en áður til að vinna það verk sem
henni er ætlað.
Hr. Á. P. ræðst á þær úrfellingar
sem vér með skfrskotun til fordæma
málsins höfum gert á sumum orð-
um er vér höfum dregið ættarnöfn
af. Hann segir: »En ekki ætti að
þurfa að eyða mörgum orðum að
að því, að þó að einstöku afleiðslu-
endingar málsins þoli ekki nema eitt
eða tvö atkvæði fyrir framan sig,
þá nær sú regla aðeins til þessara
endinga og ekki til annara« (bls. 26).
Hverjar eru þá þessar afleiðsluend-
ingar og hvers vegna hafa þær for-
rétt, ef aldrei má stytta orð nema
þeirra vegna? Vill ekki hr. A. P.
skýra það ögn betur, þvi að þótt
hann haldi ef til vill sjálfur að
Erl. simfregnir
(frá fréttaritara l'saf. og Morgunbl.).
Rússar skjóta ákaft á Trebizond.
Rússar eru komnir í nánd við
Bagdad.
Þjóðverjar hafa sagt Portúgals-
mönnum strið á hendur.
Aðstaðan hjá Verdun óbreytt.
Kaupmannahöín í gær.
Villa, yfirhershöfðingi í Mexiko,
hefir ráðist á Bandarikjamenn. Stjórn
Bandaríkjanna hefir sent herlið suður.
Þjóðverjar hafa* tekið Fresnes,
Forges og Ravenskóginn í nánd við
Verdun.
Síðustu vikuna hafa Þjóðverjar
skotið 3 miljónum spreugikúlna á
stöðvar Frakka hjá Verdun.
Frakkar hafa 2000 fallbyssur þar til
varnar.
Þýzkur kaibátur sökti frönsku
herflutningaskipi i Miðjaiðarhafinu.
1200 manns druknuðu.
Mörg skip hafa verið skotin tund-
urskeytum síðustu dagana.
Khöfn i gærkveldi.
Hlé er nú á áhlaupinu hjá Verdun.
ítalir hafa hafið ákafa sókn hjá
Isonzo.
Brezka hjálparbeitiskipið »Favette«
rakst á tundurdufl við austurströnd
Bretlands og sökk.
allir séu skyldir að trúa þvi sem
hann segir sannanalaust, þá er mér
ekki kunnugt um þau stórvirki er
heimili honum slika kröfu, og eg
vildi þvi fá að heyra þær styttingar-
reglur málsins sem hann segir að
vér höfum brotið. Þangað til eg hefi
heyrt þær mun eg telja styttingar
vorar jafnréttmætar og þær sem vér
höfum tilnefnt úr málinu.
Eg skal ekki eltast við þau atrið-
in, þar sem hr. Á. P. hefir að eins
prentað upp athugasemdir og tillög-
ur vorar með háðsmerkjum. Þær
halda gildi sínu, þó þær séu prent-
aðar upp. Hann lýkur máli sinu
með rangsnúningi á þvi, sem vér
höfum sagt um þáð, að Þ sé óhent-
ugt í ættarnöfnum, og hann minnir
á það, að eg hafi einhvern tima
kallað þá menn uppskafninga, er
skæfu islenzka stafi úr nafni sínu
og rituðu það með útlendum hætti.
En í þvi er ekkert ósamræmi við
tillögur vorar, heldur þvert á móti.
Vér vildum ráða mönnum frá þvi,
að hafa þann staf i ættarnafni sinu,
sem n e y ð i r þá til að vera »upp-
skafninga« meðal annara þjóða. Þ
þekkja engir erlendis, nema lærðir
málfræðingar, og gera því úr þvi p
í ræðu og riti. Það er hvorki til i
útlendum prentsmiðjum alment, né
heldur á útlendum ritvélum. Svo
íslendingsmarkið á því hjálpar eng-
um. Það fær ekki að koma í dags-
Ijósið, og þó það komi þar, þá vita
sárfáir aðrir en íslendingar hverrar
þjóðar það er.
Hr. Á. P. gerir sér von um, að
nefndarálit vort verði rothögg á ætt-
arnafna-hreyfinguna hér á landi.
Framtíðin mun sýna, hvort von hans
rætist. Hitt er auðsýnt, að hann
hefir ætlað sér að reiða nefndarálitið
til höggs gegn öllum ættarnöfnum.
En mér sýnist vopnið hafa snúist í
hendi hans og rekið honum sjálfum
þann löðrung, sem það er, að standa
ómerkur orða sinna.
12. marz 1916.
Guðtn. Finnbogason.