Ísafold - 21.06.1916, Blaðsíða 2

2
IS A F O L D
1
Ásg. 6. Gunnlaugsson & Co.
Austurstræti 1, Reykjavík,
selja:
Vefnaðarvörur — Smávörur.
Karlmanna og unglinga ytri- og innriíatnaði.
Regnkápur — Sjóíöt — Ferðaföt.
Prjónavörur.
Netjagarn — Línur — Öngla — Manilla.
Smurningsoliu.
Yandaðar vörur. Sanngjarnt verð.
Pöntunum utan af landi svarað um hæl.
Á
| TJrni Eiríksson
u
□
kj Tfusíurstræfi 6j
□ ^fjejnaéar* %3*rj6na~ og Saumavörur □
hvergigódýrari né betri.
þvofía~ og dVreinlœfisvorur
beztar og ódýrastar.
[? JEeiRföng og cKœRifœrisgjafír
hentugt og fjölbreytt.
nú tók að hlýna í veðri. Að lok-
um var jaki sá, er þeir félagar höfð-
ust við á, ekki stærri en svo sem
ioo metrar á hvern veg. Þá var
komið fram í aprilminuð. Hinn io.
apríl ákvað Shackleton að þeir skyldu
freista þess, að komast til Filseyju í
bátum þeim, sem þeir höfðu með
sér. Lögðu þeir nú á stað og náðu
til eyjunnar eftir fimm daga hrakn-
inga og þrekraunir. En þar tók lítið
betra við, og var sýnt, að brátt
mundi þá skorta matvæli. Sá Shack-
leton, að svo búið mátti eigi standa.
Lagði hann því enn á stað hinn 24.
apríl í litlum báti við sjötta mann
Og ætlaði til South-Georgia. Var
það hin mesta glæfraför, því að þar
i milli og Filseyju er 750 mílna sjó-
leið, Þeir félagar hreptu storma og
veður hörð, en náðu þó heilu og
höldnu til South-Georgia hinn 10.
maí s.l. Komu þeir að austanverðri
eynni og urðu að fara fótgangandi
yfir hana þvera og þangað er Norð-
menn hafa hvalveiðastöðvar sinar.
Sú ferð gekk þó slysalaust og náðu
þeir mannabygðum 20. mai. Var
nú þegar i stað sendur hvalveiðabát-
ur að freista þess, að komast til
Filseyju og bjarga þeim, sem þar
voru eftir skildir. En hann varð að
snúa aftur og leitaði til Falklands-
eyja til þess að reyna að fá þar
stærra skip til fararinnar.
A Filseyju eru 54 menn og höfðu
þeir matvæli til 5 vikna, þegar
Shackleton skildi við þá. Var þó
eigi loku fyrir það skotið, að þeir
mundu geta veitt eitthvað og drýgt
i búi hjá sér. En nú eru þegar
liðnir tveir mánuðir siðan að Shack-
leton fór frá þeim og eigi að vita,
að þeir bíði þar rólegir, því að enga
vissu hafa þeir fyrir því, að þeir
Shackleton muni hafa komist lífs a:'
úr glæfraför sinni.
Hjá Ross-flóaeru 10 eða 11 menn.
Hafa þeir nóg matvæli og búast
menn við því, að ná þeim lifandi,
þótt eigi verði það fyr en eftir
áramótin.
íslenzkar nútíðar-skáldskapnr.
Höfuðskáld fjárlaganna.
Eftir Arna Jakobsson.
---- NiSurl.
Hvert steýnir?
Þessi spurning hefir mér kom-
ið oft i hug þegar eg hefi lesið
þann fjölda skáldrita sem út kemur
nú áriega, í bundnu og óbundnu
máli, og ekki hefir þessi spurning
ásótt mig síður, þegar eg hefi lesið
það sem skrifað er um þau, og hafa
svörin orðið misjöfn, og ber þar
margt tíl.
Gagnrýni bókmenta vorra er að
verða misjöfn og jafnvel varasömj
Eg segi varasöm, af því að gagnrýni
ritverkanna á að vera sá hreinsunar-
eldur, sem bókmentaleg menning
þjóðarinnar fægir steinana í, sem
musteri er bygt af, sem standa á til
komandi alda.
En að þetta sé svo hér, að því er
snertir bókmentir vorar, er engan
veginn eins og það ætti að vera, því
það er svo nú, að hin lélegri skáld-
verk eru lofuð, jafnvel ekkert síður
en hin mciri; og stundum ekkert
ritað um þan verk, sem kunnir höf.
láta frá sér fara, sem minna eru að
skáldgildi en ekki neitt. Fljóta þau
svo óbeinlínis með því sem lofað er,
og leggjast þar með óþvegin í must-
erisbyggingu bókmentanna.
Líka af öðrum ástæðum er þessi
nýtíðaraðferð varasöm. Þegar nafn-
kunnir mentamenn rita ritdóma;
verður alþýðunni að skapa sér, að
nokkru leyti, skoðanir um ritverkin
eftir útlistun þeirra. En ef það er
og verður, sem hér að ofan er bent
til, þá er bókmentasmekk þjóðarinnar
búin banaráð.
Til þess að benda á nokkuð sem
styðji þetta, sem eg hefi sagt, vil eg
leyfa mér að nefna nokkra nafnkunna
ritdómara íslenzkra bókmenta, fyrst
ritstjóra menningartímaritanna, þá
dr. Valtýr Guðmundsson háskóla-
kennara, dr. Guðm. Finnbogason og
prófessor Agúst H. Bjarnason; þá
menn sem öðrum fremur eru leið-
togar alþýðu, að því er snertir bók-
mentalegan skilning og smekkvisi.
Dr. Valtýr hefir skrifað fjölda rit-
dóma, og marga góða. Þó skildi
enginn trúa, umsvifalaust hvað hon-
um gengur til dóma, um verk ein-
stakra höfunda, eftir að hafa lesið
hinn alkunna ritdóm hans nm
»Hrannir< E. B. í Eimr. 1914.
Eg vil þvi taka til athugunar rit-
dóm hans um »Önnu á Stóruborg«
í 2. h. Eimr. f. á.
Dr. V. G. er farinn að hafa fyrir
formála að dómum, um sögur J.
Tr.: »Nú er svo komið að maður
hlakkar til að fá hverja nýja sögu
frá J. Tr.« — Svo hælir hann bók-
inni mikið og áberandi, telur höf.
leyfilegt að yrkja á þann hátt
sem hann gerir, af því að höf. sé
að semja listaverk, um leið og hann
segi sögu úr liðnum tima.
En hvar eru skáldleg listatök í
þessari bók?
Dr. V. G. telur samband Önnu
við Hjalta, næstum að öllu leyti van-
smíði og mistök höfundarins. Þar
með segir dr. Valtýr að annað aðal-
efni bókarinnar sé vansmíði, og það
sá hluti efnisins, sem hlaut eftir eðli
sínu að hafa í sér fólgin skáldleg
listatök og djúpsæi, ef það á annað
borð var til í bókinni, — það segir
dr. Valtýr mistök höfundarins. —
Samt endar hann dóm sinn með því
að óska eftir fleiri bókum af þessu
tagi frá J. Tr.
Þegar nafnkunnir ritdómarar bók-
menta vorra virðast óska eftir bók-
um frá höf. sem sneyddar eru skáld-
legu djúpsæi og listatökum, en sam-
settum af lýsingarvaðli, miður ábyggi-
legum, um atriði i sögu þjóðar vorr-
ar, — þá stefna islenzkar bókmentir
leiðina norður og niður.
Dr. Guðmundur Finnbogason skrif-
ar oft skáldritdóma, en vægast sagt
— ferst það misjafnlega. Honum
hættir við því að geta aðeins um það
sem vel er gert, en bendir siður á
það sem miður fer. Er þetta þeim
mun lakara, af því að þetta mun
ekki stafa af ófundvisi hans á það
sem illa er gert. Stundum ekki iaust
við að finnist sá andblær frá skrif-
um hans, að þau séu rituð með hlið-
sjón af þvi, að geta geðjast höf., en
þá ekki alveg gætt hinnar bókmenta-
legu gagnrýni.
Hælt hefir hann verkum J. Tr.,
þó ekki hafi hann enn ritað um
þessar þrjár bækur er eg nefndi; en
i fyrra leyfði hann rúm fyrir óskift
lof, um Góða stofna I. Verður þó
mestrar aðgæzlu að vænta af honum
í þessu efni, þareð hann er ritstjóri,
við tímarit hins islenzka bókmenta-
félags.
Prófessor A. H. Bj. byrjar að rita
skáldritdóma í »Iðunn« hina nýjtl.
Hann ritar um Góða stofna II.—IV.
í 2. hefti ritsins I. ár. Vil eg at-
huga þann dóm hans ofurlitið.
Hann hælir sögunum »Veizlan á
Grund* og »Söngva-Borga«, en tel-
ur söguna »Hækkandi stjarna* »ótrú-
ega og ónáttúrlega«, og endar dóm
sinn um þá sögu með þessum otð-
um:
»Höf. hefir sýnilega skort nægi-
lega sálarlega þekkingu á þessu, því
er svo mikill þverbréstur í þessari
sögu, og hún öll ótrúleg«.
Þetta er dómur hans um sögu,
sem tekur upp tvo fimtu hluta bók-
ar sem Á. Bj., dæmir í heild með
þessum orðum:
»Enn hefir Jón 'Irausti sýnt það
með þessum sögum sínum að hann
hefir einna mest til brunns að bera
af íslenzkum sagnaskáldum*. — bls.
195-
Hvað er prófessorinn hér að gera?
Þetta verður ekki skilið öðruvísi,
en svo, að hér sé átt við öll islenzk
sagnaskáld sem vér höfum átt, frá
þvi Jón Thoroddsen byrjaði að skrifa
sögur og alt til þessa dags. Hér er
ekkert takmark sett.
Þetta tel eg ónotalega og ómak-
lega árás á sagnaskáld vor, sem hann
gerir hér með því- að segja þetta
dómsorð, um sagnabók, sem þó er
þannig, að tveir fimtu hlutar hennar
eru sneyddir skáldlegu gildi, »sýni
skort á sálarlegum skilningi, og sé
öll ónáttúrleg og ótrúleg«.
Alþýðan verður að gæta að, hvað
verið er að gera þegar ritdómarnir
tala á þessa leið.
Gerum ráð fyrir að prófessorinn
hafi ekki eetlað að segja svona mikið
með þessum niðurlagsorðum, þó enda
að hann hafi gert það; og að hann
eigi hér aðeins við þær tvær sögur
sem hann er að hæla, þá eru þó
svo miklir brestir í sögum þessum,
að manni finst ekki laust við að
settur sé blettur á áður útkomin
listaverk skálda vorra, með því, að
prófessor við háskóla vorn, skuli
telja þessar sögur fremri en »Vonir«
E. Hj. og »Vordraum« Gests Páls-
sonar að skáldlegu gildi; og eg vil
efa að nokkrir af frægum ritdómur-
um erlendis, mundi láta nafn sitt
standa undir þeim dómi, að þessar
tvær sögur J. Tr. séu hreinar perl-
ur, eins og sagt hefir verið um báð-
ar þessar sögur sem eg nefndi, af
nafnknnnasta listadómara Norður-
landa sem verið hefir um fimtíu ár.
Það er sorglegt til þess að vita,
að hámentaðrfr prófessor við Háskóla
íslands, sem íslenzka þjóðin ber
mikið traust til, skuli byrja skáld-
sagnaritdóma sína með svona miklu
andhæli. Bendir það ótvírætt á, að
samfeldur kjarnagróður, eigi erfið
lífsskilyrði í jarðvegi íslenzkra bók-
menta.
Fjórða manninn skal eg nefna.
Þáð er mag. Sigurður Guðmunds-
son. Þegar hann ritar um bækur,
bera skrif hans vott um glögt dóm-
ara-auga, og það svo að hann ber
af öðrum er rita í þessu efni. En
hann ritar ekki um verk J. Tr. Er
það skaði, að þeir menn sem rita
skýrt um gildi hinna meiri ritverka,
skuli sneiða hjá að rita um hin veiga-
minni, því fremur sem skrif þess
manns hafa sýnt, að flestu yrði að
trúa því er hann segði frá.
Einnig má nefna þá Sig. Nordal
og Bjarna frá Vogi, sem sýnt hafa
glöggan bókmentasmekk.
Af hverju stafar þögn þessara
manna um verk Jóns Trausta?
Til eru bæði stórskáld og smá-
skáld meðal allra þjóðu. Eins á
meðal vor, Þetta vita aílir.
Hin fyrnefndu auðkenna sig oft-
ar með því, að rita engan ógnar
fjölda bóka, en gera þær þannig úr
garði, að þær bera vott um fylstu
vandvirkni þess, sem listinni ann af
hug og hjarta. •
Þjóð vor hefir eignast slík skáld
tiltölulega mörg.
Einnig kunnugt að meðal alþýðu
eru til stórskáld, sem litið ber á og
fátt sést eftir, sem vegna lífsskilyrð-
anna og umhverfisins, hafa orðið að
þegja skáldköllun sína i hel.
En aftur einkenna hin síðarnefndu
sig með því að rita mikið og án
allar vandvirkni. Hafa haft sig áfram
til bóktritunar — stundum á kostnað
almennings — þó þau séu engin
stórskáld í raun og vera. Og í
þessum flokki tel eg hiklaust að Jón
Trausti eigi heima.
Styð eg þessi ummæli mín með
því sem eg hefi þegar sagt um verk
hans, og með því, að eftir því sem
hann tekur fyrir vandasamara efni
— t. d. sögur af liðnum tíma, flyt-
ur hugsjónaverk eða semur leikrit —
ferst honum því lakar meðferð þeirra.
En það eru einkenni þeirra, sem
taka að sér að vinna þau verk, sem
þeir eru ekki færir um að leysa af
hendi.
Dómur minn er í styztu máli
þessi: Að J. Tr. sigli aldrei meðal
hinna stærri skálda sem þjóð vor
hefir borið gæfu til að eignast. Því
er fylsta ástæða kotnin til að spyrja,
hvert islenzkar bókmentir stefna
þegar alþingismenn vorir hafa gert
þenna höfund að höfuðskáldi með
launaviðurkenningu.
Þetta gerði þingið 1913- Þessar
bækur sem eg hefi nú ritað um, eru
því ávextirnir af launum og viður-
kenningu þeirri er það þing veitti
J. Tr.
Fjárveitingarvaldið verður að styðja
íslenzkan skáldskap, meir en enn er
gert, en það má ekki gerast jafn öf-
ugt og nú hefir átt sér stað í lög-
gjöf vorri. Það verður að hlúa að
efnismiklum skáldum, þegar þau
koma fram með þjóð vorri, því ella
flýja þau, — neyðast til þess, en
verði þetta svo framvegis eins og
að undanförnu, með íslenzka út-
flutninginn annars vegar, en J. Tr.
hins vegar, þá er enginn efi á, að
leið bókmenta vorra liggur ofan.
brekkuna.
28. jan, 1916.
B. Kr. aðalhvatamaður
„sparkslns^.
Þess hefir áður verið getið hér í
blaðinu, við fleira en eitt tækifærir
að B. Kr., er mestur þóttist »vinur«
Björns heit. Jónssonar, sem hann
(B. Kr.) og átti mest að þakka, —
hann sveik B. J., er mest á reið.
Það er sem sé af kunnugum full-
yrt, að B. Kr. hafi verið aðalhvata-
maður »sparksins«, róið þar undir
og á bak við. Þessu hefir B. Kr.
ekki treyst sér til að neita
Ekki er furða, að þessi maður
leyfir sér að »nota« nafn B. J..
í málgagni sínu, til þess að reynai
að afla sér og sínum fylgisl
Jón Traustl.
Hr. ritstjóri!
í siðasta blaði yðar stendur, að
skáldið Guðm. Magnússon vilji fara
»í mál« við ísafold út af ritdómi
þeim, sem »Sveitakarl« skrifaði fyrir
skemstu um niðsöguna um alþingis-
menn i Eimreiðinni. Fyrir nú utan
það sálarástand, sem þetta ber vott
um hjá skáldinu — að telja rétt-
mætan ritdóm »at«nnuróg»(l) og
halda, að slikt mál vinnist fyrir
dómstólunum —, þá finst mér megi
geta þess, að sjáljir alpingismennirnir
hefðu fremur verið í sinum fulla
rétti, að lögsækja höfundinn (Jón
Trausta eða Guðm. Magn.) fyrir at~
vinnuróg eða níð.
Derselbe.