Ísafold - 03.01.1917, Blaðsíða 2

2
I S A F OL D
eitthvað hafa ritað í þeim gieinum, hafa því eingöngu orðið að rita það á dönsku eða öðrum erlendum tungu-
málum, og birta það á víð og dreif i erlendum tímaritum. En það er stórskaði fyrir tslenzka tungu og is-
lenzkar bókmentir, auk þess sem það er til mikils baga fyrir náttúrufræðinga vora að það sem íyrirrennarar
þeirra rita um islenzka náttúrufræði, skuli vera þannig dreift í hin og þessi erlend tímarit án þess að það
helzta geti orðið birt í einni heild hér heima.
Nú eru bráðum (1926) liðin 200 ár frá fæðingu Eggerts Oiafssonar. Þjóðin hefir einróma talið hann
meðal sinna ágætustu manna, mun því óhátt mega treysta því, að það sé samhuga ósk allra íslendinga, að
hans verði sómasamlega minst á 200 ára afmæli hans.
En þó að Eggert Ótafsson hafi starfað allmikið í ýmsum greinum og ort djðifung og dygðir í þjóðina,
hefir hann þó í engu afkastað eins miklu og i íslenzkri náttúrufræði. Var hún hans 1 júfasta viðfangsefni og
aðalstarf hans eeda varð hann þar sannur brautryðjandi.
Fyrir þessar sakir hefir »Hið íslenzka náttúrufræðisfélag« séð sér skylt, að gangast fyrir þvi, að Eggerts
yrði séritaklega minst sem náttúrufræðings á 2ooaðas:a afmælisdegi hans.
A aðalfundí félagsins 5. febrúar var því haldið fram:
Að það væri vel við eigandi að Alþingi og stjórn landsins mintust Eggerts með því að taka við náttúre-
1.
gripasafninu á 200 ára afmæli hans.
2. Að þjóðin sjilf gæti sem bezt heiðrað minningu Eggert', með þvi að skjóta saman fé i sjóð til minn-
ingar um hann, er hefði það maikmið að efla íslerzka náttúrufræði með því að gefa út vísindalegar rit-
gerðir um náttúrufræðisleg efni, íslenzk og styðja að rannsóknum á landinu i þeim greinum. Var talið
æskilegt að sjóðurinn gæti verið orðinn svo öflugur á 200 ára afmæli Eggerts að þá mætti hefja starf-
semi i þessa átt fyrir vextina af honum með því að gefa út myndarlegt minningarrit um hið mikla starf
Eggerts sem náttúrufræðings.
En með þvi að þetta þarf allmikinn undirbúning, þótti fundinum ekki rétt að fresta þessu máli lengur,
og var það því samþykt að Náttúrufræðisfélagið tæki þegar i stað að sér forgöngu þessa máls, og var kosin
nefnd manna til þess að undiibúa það og stauda fyrir fjársöfnun til slíks sjóðs á næstu árum.
Vér undirritaðir, sem kosnir vorum i nefnd þesca, treystum því að minning þessa ágætismanns ;é
mönnum svo kær, að þeir bregðist vel við þessu máli,. og leyfum vér oss að þeina þeirri áskorun til lands-
manna, að styðja þetta mál með því að taka þátt i fjársöfnuninni og gefa sjálfir.
Féhirðir sjóðsins er grasafræðingur Helgi Jónsson, og eru menn vinsamlegast bcðnir að snúa sér til hans
með öll samskot til sjóðsins.
Guðmundur Magnússon,
prófessor.
Ogmundur Sigurðsson,
skólastjóri.
Eqqert Briem,
frá Viðey,
formaður.
Þorvaldur Thoroddsen,
dr. phil. prófessor.
Bjdrni Sœmundsson,
adjunkt.
Helgi Jónsson,
dr. phil.,
féhirðir sjóðsins.
Stefán Stefánsson,
skólastjóri.
Guðm. G. Bárðarson,
bóndi i Bæ.
Jónas Jónsson,
frá Hriflu,
skrifari.
Spíritisminn
og trúarbrögðin.
Eftir
Sir Arthur Conan Doyle.
Mig langar til að þakka mr.
Marriott Watson fyrir bréf hans
í i>Light« 18. nóverohér síóastlið-
inh. Þroskunarleið hans virðíst
hafa verið mjög lík minni. Eg
á líka miklu betri aðstöðu fyrir
það, að þeir Sir William Crookes,
Sir Oliver Lodge og Sir William
Barrett hafa lýst yfir því, að þeir
séu mér samdóma, 0g þeir hafa
rannsakað málið miklu nákvæm-
ara en eg get fullyrt um sjálfan
mig.
Eg vildi mega setja fram Dá-
kvæmara skoðanir mínar um
sambandið milli sálarvísindanna
og trúarbragðanna. Eg geri það
ekki í því skyni að þræta við
neinn, heldur til þess að gera
ljósari grein þess, hvernig eg lít
á málið. Það liggur í augum
uppi, að þó að einhver verði vel
að sér í sálarrannsóknamálinu,
þá verður hann ekki fremur góð-
ur maður fyrir það en fyrir aðra
vísinda-iðkan. Fyrir því er það
ómótmælanlegt, að sálarvísindi
og trú eru sitt hvað. Af þeirri
ástæðu var það, að eg hélt í fyrri
grein minni því fram, að vér ætt-
um að fara að færa oss í nyt
árangurinn af sálarvísindunum.
Það er alt annað mál og stendur
í mjög nánu sambandi við trúar-
lærdómana og að því er mér
'virðist við helgisiðina.
Ef vér treystum skeytunum að
handan í alvöru, og fyrir því er
ráð gert í rökfærslu vorri, þá fá
trúarlærdómar vorir aðhald frá
tveimur heimum í stað eins.
Áreiðanlega hlýtar það að vera
mikill stuðningur þeim atriðum,
sem standa þá óbreytt, en leið-
réttir önnur, þegar nýju ljósi er
varpað á þau frá öðru sjónarmiði
en áður. Eg er ekki að tala um
hinn eiginlega, insta anda kristin-
dómsins, sem er æðsti siðferðis-
þroskinn, sem vér þekkjum eða
getum gert oss nokkura hugmynd
um og kemur inn hjá mönnunum
ljúfri hógværð, miskunnsemi, óeig-
ingirni og öllu, sem er yndislegt.
Engin ný opinberun getur dregið
úr þessu, Það er ekki að eins,
að hinir nýju ljósglampar, sem
kcma handan að, staðfesti þetta,
heldur styrkja þeir það stórkost-
lega, að þvi er mér virðist, með
því að gera suma aðra trúarlær-
dóma einfaldari og leiðrétta þá,
trúarlærdóma, sem hætt hefir
verið við, að vörpuðu skugga á
þetta og hrærðu því saman við
kenningar, sem misbjóða skyn-
seminni og réttlætistilfinning vorri.
Það hefir verið kenniug nálega
allra kristinna kirkjudeilda, að
sálin liggi í dái eftir dauðann,
þar til er dómsdagur reoni upp
einhvern tíma langt fram á
ókomnum öldum. Þá verði hún
dæmd eftir breytni sinni í jarð-
lífinu, og þegar hún lítur þá aft-
ur i tímann, hlýtur jarðlífið að
vera fyrir hennar sjónum eins og
fáeinar sekúndur, sem óteljandi
aldir hafa þurkað út. Þá lendir hún
annaðhvort í eilífriog hræðilegustu
glötun, eða hún verður sæl um
alla eilífð (tafarlaust, eftir því sem
sumir líta á, en eftir nokkurn
reynslutíma að ætlun annara).
Eg hygg, að þannig sé rétt skýrt
frá ven julegum trúarlærdómi krist
innar kirkju, en þessu mótmæla
staðreyndir spíritismans í öllum
atriðum. Eftir vorri reynslu verð-
ur ekki annað séð en að vér
náum sambandi við framliðna
menn mjög stuttu eftir að þeir
hafa frá oss farið; þeir virðast
vera nákvæmlega eins og þeir
voru, áður en þeir fóru yfir um,
og þeir fullyrða, að mennirnir
dæmi sig sjálfir með þeim hætti,
að þeir lendi hjá sínum líkum,
og að engir glatist svo, að þeir
vinni sig ekki áfram og upp á
við, hve mjög sem syndin kann að
hafa tafið för þeirra. Hver skyn-
samur og hleypidómalaus maður,
sem íhugað hefir kenninguna um
eilífa refsingu, hefir sagt við
sjálfan sig: >Það getur eigi verið,
að guð sé svona grimmur. Jafn-
vel eg, vesall, dauðlegur raaður,
mundi eigí refsa manni, aem
hefði gert á hluta minn, af svo
mikilli hefnigírni*. Þessi nýja
opinberun sýnir, að þessi ábúrður
á guðdóminn var ranglátur og
að ráð hans eru jafnmiskunnarrík,
eins og vegir hans eru dásam-
legir.
Jafnvel þótt um ekkert annað
væri að tefla en þetta, hlyti spiri
tisminn að leiðrétta, ekki kristin-
dóminn, heldur rangar, úreltar
hugmyndir um það, hvað sé
kristindómur. En hér er um
mikið meira að tefla. Vér getum
ekki tekið gildar skoðanir þeirra,
sem yfir um eru komnir, á sum-
um atriðum, en virt þær að vett-
ugi í öðrum. Ef þeir eru sam-
mála um eitthvert kenningarat-
riði, þá hlýtur það að vera að
minsta ko3ti mikil meðmæli með
því í vorum augum. Mín reynsla
er sú, að allir haldi þeir því
fram, að þar séu öll trúarbrögð
jöfn, að búningur kenninganna
eða helgivenjurnar skifti alls
engu máli, og að velfarnan og
framfarir andans sé algerlega
komið undir því, hve mikil fágun
og hreinleikur hugarfarsins og
góðleikur hefir fengist við jarð-
lífsreynsluna. Þessi boðskapur
er víðtækari en svo, að hann
eigi við kristindóminn einan;
hann nær til allra trúarbragða
eða trúarbragðaleysis, svo framar-
lega sem einstaklingurinn nær
þeim árangri. Margar eftirlætis-
ritningargreinir, er menn hafa
notað til að lemja á náunga sín-
I
um, eru þar með strikaðar út, en
áreiðanlega er heildarhugmyndin
orðin æðri og í eðli sínu kristi-
legn en nokkur þröngsýnisskoðun
rétttrúnaðarins. Mennirnir hafa
sjálfir búið sér til erfiðleika sína,
og allar trúarbragða-styrjaldir,
ofsóknir, fjandskapur og hörm
ungar hafa alls ekki staðið í
neinu sambandi við sanna trú
eða andlegar framfarir Harð-
neskjulegur og þröngsýnn kreddu-
maður, sem hefir ætlað sér að
reka náunga sína með valdi
út á þá leið, sem hann heldur, að
sé braut dygðarinnar, hefir í raun
og veru vefið blátt áfram að búa
sínum eigin anda vist á lágum
sviðum andaheimsins. — Þaðan
kemst hann einhvern tíma eftir
þrautir, þegar hann er orðinn
ljúfari og víðsýnni sál.
Um margt annað er hér að
tefla, en mér virðist, að þessi tvö
atriði — hvað taki við eftir dauð
ann 0g hvers virði sérstakir trúar-
lærdómar séu — nægi til þess að
réttlæta þá staðhæfing, að þótt
spiritisminn sé alls ekki andstæð-
ur meginhugmyndum kristindóms-
ins, heldur þvert á móti styðji
þær öfluglega, þá sé það ómót-
mælanlegt, að hann leiðrétti
kristnar kenningar í einstökum
mjög mikilsverðum atriðum, þótt
eigi séu það aðalatriðin.
(Þýtt hefir
Einar Hjörleifsson Kvaran)
Leiðréttmg^
Hr'. skrifstofustjóri Indriði Ein-
arsson hefir í 88. tbl. ísafoldar
þ. á. vakið máls á því, í ritgerð
sinni: »Um álit eftirlauna og
launanefndarinnar, sem skipuð
var með konungsúrskurði 9. des.
1914«, að vélstjórar þurfi ekki
nema 1 vetur til undirbúnings
undir starf sitt 0g fengju svo á
þriðja ári að launum — kr. 260
á mánuði.
Þetta er ekki rétt athugað hjá
hiuum háttvTirta skrifstofustjóra,
og 8kal eg því leyfa mér að gefa
eftirfarandi skýringu.
Samkvæmt núgildandi lögum
þurfa þeir, sem ætla að verða
vélstjórar, fyrst 3ja ára vélsmiða-
nám, því næst tveggja vetra nám
á vélstjóraskólanum, alls 14 mán.,
því næst verða þeir að vera 1
ár kyndarar, og tvö ár undirvél-
stjórar, enn fremur, samkvæmt
kaupaamningi milli »Velstjórafé-
lags íslands* og »Félags íslenzkra
botnvörpuskipaeigenda í Keykja-
vík«, öðlast vélstjórar ekki fyr
en á þriðja ári hina nefndu kaup-
upphæð.
Það er því rúm 9 ár — segi
og skrifa 9 ár — en elcki 2llz ár,
eins og hr. skrifstofustjóranum
þóknast að telja, sem vélstjórar
þurfa til að öðlast nefnda kaup-
upphæð.
Keykjavík, 14. des. 1916.
01. Sveinsson.
Nýja stjórnin.
Konungur hvað hafa simað }óni
Magnússyni bæjarfógeta í gærkveldi
tilmæli um að mynda hina nýju stjórn.
Sennilega kemst hún á laggir á
morgun eða föstudaginn.
Sparisjóðsfé 1916.
I. Tuttugu miljónir króna.
Snemma á þessu ári skrifaðí
eg greinar í þetta blað, um það
meðal annars, hve mikið spari-
sjóðsfé — innlög í sparisjóði —
hefðu aukist árið 1915. Það ár
höfðu verið lagðar inn í Lands-
bankann, Islandsbankann og út-
bú þeirra beggja als 4,188 þús.
kr. Við árslokin 1915 stóðu þess-
vegna inni í þessum stofnunum
af alskonar innlögum, sem hér
eru kölluð einu nafni sparisjóðs-
fé................kr. 13,917,000
Frá 1. jan. 1916
til 30. nóv. 1916
voru lagðar inn'í
Landsbankann og
útbú hans af spari-
sjóðsfjám 2.899,000 —
og í Is-
landsb.og
hans úti-
bú frá 1.
jan. til 31.
okt. . . .3,246,000 —
-------------- 6,145,000
I. nóv. og 1 des. --------------
þá 8tóðu inni ... — 20,062,000
í báðum bönkunum og sem er afar-
álitleg upphæð fyrir þjóð, sem
ekki nær enn þá 90.000 manna.
I þessum 20 miljónum eru hvorki
talin sparisjóðsinnlögin í söfnun-
arsjóðinn, því þau verða ekki
tekin út, né þau innlög sem
standa inni í öðrum sparisjóðum
á landinu, því þau eru mér ó-
kunn.
*
II. Hvaðan kemur mönnum aflíð ti^
sparnaOarins?
Sá sem þekkir fyrrum og nú í
þessu efni, veit að 1908—10 voru
lagðar inn árlega 600 þús. kr,
i alla sparisjóðina á landinu, og^
þótti þá feikna mikið. Árin 1911
—1914 þekti eg ekki fyrir alt
landið. Eitt er víst, árið 191£>
snýr blaðinu algerlega við, þá
eru lagðar inn fram yfir það sem
út er tekið úr þessum bönkum
4,2 mil. kr. og á mestum hluta
ársins 1916 6,1 þús. kr. Eg held
að það 8é hægt að benda á hvað-
an íslenzka þjóðin hefir fengið'
tífalda krafta við það sem hún
hafði, að leggja upp 6 milj. á
ári í stað 600,000 kr. Við að
Rússar ínnleiddu áfengisbann hjá-
sér, hafa innlögin i sparisjóðina
70 faldast segja Bretar (sbr. ísa-
fold 20. des. þ. á.). Við íslend-
ingar höfum margsinnis fengið
hagstæða prisa á fiski, og afiaet
vel, en árangurinn af góðu ár-
unum gekk til annars en til
aukningar á sparisjóðsfjám. Al-
ment var sagt hér við sjóinn að'
kaupstaðarskuldir færu vaxandí
í góðu árunum, en væru greidd-
ar í vondu árunum. Hversvegna?’
Meun drukku töluvert, vinnan
gaf ininna af sér, vegna frátafa,.
sem af því leiddu, og mikið af
ágóðanum fór til vínfanga. — Nú-
segir borgarstjórinn okkar að 20
heimili, sem áður voru á sveit,
séu orðin sjálfstæð vegna aðflutn-
ingsbannsins, sem staðið hefir í
1 ár og 10 mán. Eg geri ráð fyr-
ir að eg verði sakaður um öfgar,.
og margur álíti að ástæðan sé
önnur, t. d. að bankarnir sjálfir
kenni mönnum að spara. Prís-
arnir séu svo háir, sem allir vita,
á útfiuttu vörunni, og ýmislegt
þessháttar, sem alt getur verið'