Ísafold - 16.06.1917, Síða 1

Kerrmr út tvisvar
í viku. Verðárg.
8 kr,, erlendis 7i/2
kr. eöa 2 flollarjborg-
Ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint
ísafoldarprentsmiðja. Ritstjórl: Qlafur Björnssun. Talsimi nr. 455.
Uppsögn (akrifl.
bundln vlS áramót,
er óglld nema kom
in bó til útgefanda ;
fyrir 1. oktbr. og '
bó kaupandl skuld-
laus við blaðlð.
XLIV. árg.
•Reynslan er sannleikur« sagöi »Repp« eg
þótti að vitrari maður. Reynsla alheims hefir
•dœmt Fordbila að vera bezta allra bíla, og
alheims dóm verður ekki hnekt. Af Ford-
t>ilum eru fieiri á ferð i heiminum en af öll-
nm öðrum bíltegundum samanlagt. Hvað
sannar það? Það sannar það. Fordbillinn
or beztur allra bíla enda hefir hann unnið
sér öndveigissœti meðal allra Blla, hjá öllum
þjóðum og hlotið heiðursnafnið
V eraldarvagn.
Fást að eins hjá undirrituðum sem einnig
selur hinar heimsfrœgu DUNLOP DEKK og
SL0NÖUR fyrir allar tegundir bila.
P. StefánsBon,
Lœkjftrtorgi 1.
All>ý»nfél,bókasafn Templaras. B kl. 7—B
fcDrgarstjóraskrifst. opin dagl. 10—12 og 1—B
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—12 og 1—B
Beejargjaldkerinn Lanfásv. B kl. 10—12 og 1—6
íelandsbanki opinn 10—4.
SUF.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8árd,—10 ilíd.
Alm. fundir fid. og sd. 81/* sibd.
Lftndakotskirkja. GnSsþj. 8 og 0 á helgum
Iiíadakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Lsndsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12
I.andsbókasafn 12—3 og B—8. Útlán 1—8
LandsbúnaBarfélagsskrifstofan opin frá 12—8
LendsféhirBir 4—B.
Landsslminn opinn daglangt (8—B) virka dags
belga daga 10—12 og 4—7.
ListasafniB (lokaB fyrst nm sinnj
BáttúrugripasafniB opiB l*/»—21 */* á snnnud.
FóstbúsiB opiB virka d. 9—7, sunnnd, 8—1.
SamábyrgB Islands kl. 1—B.
BtjórnarráBsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjavlkur PóBth.8 opinn 8—12.
VifilstaBabœliB. Heimsóknartimi 12—1
ÞjóBmenjasafniB opiB sd., þrd. og fid. 12—2
I»jóBskjalasafni& bvern virkan dag kl. 12—8
og,6—8 siBd,
Hjátrúin á gullið.
Andsvar til hr. Björns Kristjánssonar
ásamt athugasemdum um
bankamál vor.
III.
Hvernig vísindin líta á málið.
Alit norska þjóBmegunarfræöingsins
prófe88or8 Oscars Jæger.
Eg geri ráð fyrir að fjármála-
ráðherra vorum, hr. Birni Krist-
jánssyni, mundi »hnykkja við«,
ef hann kæmi inn í Islandsbanka
með tvípund af gulli eða mynt-
aða gullpeninga og vildi fyrir það
fá jafngildi í seðlum, — en vœri
neitað um það. Honum mundi,
með sinni tröllatrú á gullið, finn-
ast fiest vera af göfium að ganga,
ef ekki beint heimurinn að for-
ganga — þegar seðlabanki neitaði
að láta seðla út d gull. Sann-
reynd er það eigi að síður að t.
d. Svíar, að beiðni síns seðla-
banka, ríkisbankans, heimiluðu
snemma árs 1916, með lögum að
leyfa honum að neita að láta
seðla út á gull. Þessari ráðstöf-
un varð samfara annað bann, sem
sé það, að neita fólki um að fá
gull myntað. Hjá almenningi á
Norðurlöndum vöktu þessar ráð-
stafanir allmikla athygli, að Sviar
skyldu vera að verja sig fyrir
gullinu — meta seðla sína meira
en jafngildi þeirra í gulli. — Úr
þessu urð\i>, talsvert miklar um-
ræður meðal ^fjármálamanna. —
Reykjavík, laugardaginn 16. júní 1917.
40. tölublaö
Þegar yður vantar bil, ættuð þér að biðja um 649
ifrsiðin R. E. 21.
Allir sem til Þingvalla vilja komast í sumar ættu sjálfs sins vegna
að tala við mig undirritaðan áður en þeir panta sér bíl annarstaðar, því
að þar sem eg hefi póstferðir til Þingvalla á hverjum laugaraegi og auk
þess 2 eða 3 áætlunarferðir í hverri viku, ættu menn að geta komist
hjá því að leigja sér bíl þangað fyrir fult verð.
Mig er að bitta á KaffiMsinn Eden. Simi 649.
Magnús Skaftféld.
Meðal annara sem létu sig gull-
málið talsvert skifta, var Oscar
Jœger, prófessor í þjóðmegunar-
fræði við Kristjaníu-háskóla. Flutti
hann itarlegt erindi um það mál
í þjóðmegunarfræðingafél. norska,
og er erindi hans birt í »Statsöko-
nomisk Tidskrift* III. hefti 1916.
— Mun hér skýrt frá aðalatrið-
unum úr erindi Jægers, ef vera
mætti að þau gætu brugðið upp
ljósi fyrir fjármálaráðherranum
og þeim, sem á kenningar hans
kynnu að trúa, svo að þeir hætti
að fara villir vegar í þessu máli.
Dauðar gull- »Á vorum dögum rík-
hrugur. jr j raun réttri almenn
hjátrú á mikilvægi
gulls«, segir prófessor Jæger. Vér
erum að vísu vaxnir frá villu
gömlu merkantilistanna, þeirri,
að auðæfi hvers lands væru fólg-
in í því sem í landinu væri aJE
dýrum málmum. En almenning-
ur og margir, sem heita ráðandi
menn í peningamálum,1) já, jafn-
vel einstaka vísindalega mentaðir
þjóðmegunarfræðingar eigna fram
á þenna dag gullinu gildi, sem
því ber alls ekki í raun og veru.
Þýzki þjóðmegunarfræðingurinn,
G. F. Kuapp prófessor kemst
hnittilega að orði, er hann segir:
.Maðurinn fæðist alment sem
málmtrúarmaður (metallist); hann
deyr sem máímtrúarmaður, og
fyrir bragðið lærir hann aldrei
að bera skynbragð á peninga-
mál«.
Höf. býst við að það taki nokk-
urn tíma að uppræta hindurvitn-
in, sem alment ríki í fjármálum.
En væntir þess þó, að ráðstafanir
Norðurlandabankanna geri sitt til,
að það fari að takast »að leysa
viðskiftalífið undan skaðsemdar-
áhrifum of mikillar gullframleiðslu
og dauðu gullhrúganna, sem kjall-
arar seðlábankanna hafa verið fyltir
með.
Hvað sagan Aður á öldum fóru
hermir. viðskiftin fram í
Þrju stig.
vöruskiftaformi. Þjóð-
ar búskapurinn var
reistur á beinum vöruskiftum,
(Natural-husholdning). — Peningar
voru ekki notaðir sem milliliður.
Skattar og afgjöld voru jafnvel
greiddir in natura. En mest varð
hver fjölskylda að byggja á sjálfri
sér, framleiða sjálf það, sem hún
þurfti til lífsviðurværis. Vinnu-
skifting að ráði var eigi fram-
kvæmanleg, og viðskiftaframþró-
unin mátti engin heita.
Þegar menn svo hurfu frá þessu
gamla lagi og tóku að nota pen-
inga sem millilið, tóku upp pen-
inga-búskaparlagið (Pengehushold-
ning) má sennilega telja það með
mestu framförum á viðskiftalífs-
braut mannkynsins. Gullið og
silfrið reyndust verðmæti, sem
allir .voru fúsir að taka við sem
greiðslu fyrir afurðir og störf
sín, og það varð einnig notað
sem almen'nur verðmælir.
‘) Þetta á lika við liér hjá oss, shr.
hr. B. Kr.
Nú gat hver einstaklingur beint
kröftum sínum í eina stefnu. —
Fyrir það að peninga-búskapar-
lagið varð alment, varð þeirri
vinnuskifting komið á, sem verið
hefir skilyrðið fyrir hinni afskap-
lega víðtæku vinnuskifting seinni
alda.
Það gegnir því engri furðu að
hið mikla aðstreymi af gulli og
silfri til hinnar fátæku Norður-
álfu truflaði nokkuð heila manna
og kæmi inn þeirri hugsun, að
peningar einir og dýrir málmar
væru grundvöllur þjóðarauðsins.
Og svo langt var gergið að öfl-
un sjálfs fjárins, peninganna —
gullsins, var í rauninni skoðuð
markmið fyrir viðskiftastarfsemi
manna, í stað þess að pening-
arnir eiga eigi að vera annað en
verkfæri í höndum þeirra, er-við
viðskiftastarfsemi fást, og á þess-
um ranga grundvelli var peninga-
málafyrirkomulagið reist — svo
öldum skiftir.
»En« segir prófessor Jæger,
»mikið hefir breyzt síðan. Vér
lifum eigi lengur á tímum pen-
ingabúskapsins (Pengehusholdni ng-
ens Tidsalder), heldur höfum
snúið oss að lánstraustsbúskapar-
laginu (Kredithusholdning). Oss
hefir tekist að verða það ljóst,
að það er óþarfi að rtota dýra
málmpeninga sém viðskifta- og
greiðslumiðil, þ. e. nú á dög-
um, þegar gullmyntfótur er í lög
leiddur í. öllum menningarlönd-
um heimsins: — hina dýru gull-
Gestur
i ný-íslenzkum skáldskap.
Bókmenta-hugleiðingar
eftir Alexander Jóhannesson.
I.
Gestur hefir fengist við fjölda
yrkisefna og ef litið er yfir ís-
lenzk blöð og tímarit síðari ára,
er hann þar tiður gestur. 70—80
kvæði, þýðingar og lausavísur
eru merktar hans nafni og er
flest af þeim geymt í Óðni, en
ýmislegt hefir birzt annarstaðar,
í Skírni, Lögréttu, ísafold, Vísi,
á söngskrám söngfélagsins 17.
júní og margt mun vera óprentað.
Yrkisefni Gests eru al-íslenzk.
Hann er ekki stórskáld, en hag-
yrðingur og kastar fram vísum
um menn og málefni þau, er hon-
uui þykir mikils varða. Lóu-
söngurinn vekur hann á vorin,
hjartað hlakkar í brjósti, vor-
gleðin brýzt út í kyrlátum, klið-
hægum vísum1); sumargleði hans
er sú að ríða yfir víðar sveitir,
inn til fríðra dalahlíða, hitta þar
vildarvin, sofna við morgunsól-
areld, gleyma og uiTdur dreyma*).
Hann finnur til vetrarkvíða, er
haustnálgast og »hinsta lóa lyft-
ir væng á sandi«8). En hann
1,B) Útigangsvísur, Óðinn IX, 7.
mynt. Vér getum látið oss nægja
pappír — peningaseðla, víxla,
ávísanir og tékka, sem eru inn-
leystir með seðlum. Já, og vér
þörfnumst einu sinni alls ekki
peningaseðla við margar greiðsl-
ur. Greiðslan getur farið fram
sem gírering1) í bönkunum, eða
þá sem klarering*) í hinum svo-
nefndu Clearinghouses. í þeim
fara daglega fram — í stórborg-
unum — greiðslur svo mörgum
miljónum skiftir, með gagnkvæm-
um skuldajöfnuði, án þess að
nota eina einustu mynt 'eða pen-
ingaseðU.
I innanlandsviðskiftum telur
Jæger því gullið orðið algerlega
*) færsla frá reikningi eins viðskifta-
manns yfir á reikning annars.
’) greiðslujöfnun aðallega milli banka
innbyrðis.
veit, að þessi hringrás árstíðanna
er heppilegust, því »væru ei
neinar vetrarsorgir, vorsins yndi
hvergi fyndist«4) og þó hugleysi
setji að honum og hann »kvíði
fyrir hverjum andardrætti«5), veit
hann, að »hugurinn ber þig hálfa
ekki, heldur alla leið«6). Hann
kveður hafsöng7) og sjávarhljóð-
in heilla hann8); um þann kvæða-
bálk segir Guðmundur á Sandi:
»Segðu Gesti að sjávarhljóð seiði
mig til drauma«. Eitt þessara
kvæða er lofkvæði um vermenn,
er vakna um miðja nótt, keifa
frakkir lífsins braut — því að
»meðan þeirra rymur raust á
sandi, hamingjan á heima í þessu
landi«. Þess vegna kveðurhann
Háeyrardrápu, langt lofkvæði
um sjógarpinn Guðmund á Há-
eyri9). Hann kveður vögguljóð,
»þeiþei og róró«, fallegt smá-
kvæði10). ísland er »hafmærin
fegurst í heimL11 *). Þá eru til
ýms hvatninga-ljóð eftir hann;
hann hvetur menn til að horfa
hátt á »hæsta tind við loftið blátt«,
því að moldarbrautin niðri sé breið
*) Vor, Óðinn IX, 4.
5) Hugleysi, Óðinn VII, 7.
6) Hughreysting, Óðinn VII, 4.
7) Lögrétta 1910,.
8) Sjávarhljóð, Óðinn X, 8.
9) Háeyrardrápa, Óðinn VIII, 6.
10) með lagi eftir Sigf. Einars-
son í Alþýðulögum 1911.
u) Svanfríða fold, lag eftir Sigf.
Einarsson í Alþýðulögum 1911.
óþarTt fyrir margt löngu, sem
greiðslumiðil. Og bendir á því
til sönnunar, að á Norðurlöndum
sé það reynslan, að gull sjáist
ekki sem greiðslumiðill. í við-
skiftum milli landa sé það ekki
heldur notað alment, heldur sé
gull sent aðallega milli landa,
þegar seðlabankarnir tilneyddir
af rikjandi löggjöf þurfi að draga
að sér gull í svip til þess að
gfeta aukið seðlaútgáfu sína, og
svo einnig sem neyðarráð til þess
að geta jafnað halla á viðskifta-
jafnvægi þ. e. ef eitt landið lend-
ir í skuld Við annað og hefir ekki
aðrar vörur en gull til að jafna
þau skuldaskifti með. En gull-
sendingar telur höf. neyðarráð,
og til þess að jafna slíkan halla
sé önnur heppilegri ráð, bráða-
birgðalán erlendis, að auka eða
draga úr útflutningi og innflutn-
ingi vara og verðbréfa.
og liggi um hokurdæld að hung-
urgátt18)*. Harðindavorið 1914
eggjar hann landa að vinna að
nýtu verki undir einu merki; þá
muni vandi venda burt úr landi1*).
»íslandi ríður á, að enginn sker-
ist úr leik«M). Hann sækir yrk-
isefni sín úr íslenzku sveitalífi
(Smalastrákurinn, Sveinkaljóð o.
fl.)15), kveður um Sigurð íslands-
tröll16), kveður Hólamannahögg,
er mun vera einna þektasta
kvæðið hans17), sendir þeim Magn-
úsi landshöfðingja, Matthíasi
Jochumssyni, Hannesi Hafstein o.
fl. vísur í blöðunum og er þó enn
ýmislegt ótalið af kvæðum hans
og kviðlingum.
II.
Þá eru til ýmsar nýyrkingar
eftir Gest og þýðingar. Nýyrk-
ingar nefni eg það, er hann
velur sér gömul erindi og kvæði,
víkur þeim við, færir í nýrri
búning og lagfærir. Af þessum
nýyrkingum eru m. a. visurnar
um Friðrik Barbarossa18), gerðar
18) Upp, lítum upp, ísafold 20.
júní 1914.
1S) Gerum hríð mót hreggi, ísa-
fold 1914, nr. 50.
14) Vinnum að þörfu verki,
Lögrétta 9. apríl 1913.
15) Smalastrákurinn í Lögréttu
8. júní 1910 og Sveinkaljóð í
^ðni, XII, 9.
lð) uðinn V, 10.
17) Skírnir 1915, 4.
18) Liðinn, XII, 7.