Ísafold - 15.09.1917, Side 2

2
IS A FOLD
Heima.
Einkennilegt, hve við höfum
veitt kalkinu lítinn gaum heima,
þótt öllum lýðum hafi verið það
ljóst um langan aldur, hversu
þýðingarmikið það reynist við
alla ræktun.
Mér dettur enn í hug bæjar-
lækurinn I Hofi í Vesturdal í
Skagafirði, er seiðir þétt gras og
þro8kamikið upp úr ótugtareyri
niður við Hofsána, þar sem hann
nær vel til. Upp í gilinu er kalk
að sögn.
Hann liður mér ekki úr minni
lækurinn, þangað til eg get at-
hugað hann betur.
Og öskuhaugarnir heima. Gam-
alt búmannsráð er það að hleypa
læknum í öskuhauginn og veita
honum siðan yfir mýri. Séð hefi
eg það á fleiri stöðum, að kafgras
kemur í mýrinni 1. ár og 2. ár,
en tekur oft fyrir grasvöxt síðar.
Hvað vantar þá í mýrina?
Okkur vantar úrlausn.
Því gefur nú ekki einhver
góður maður 20.000 kr. eins og
Pontoppidan, til þeas að hægt
verði að fá að vita, hvernig fara
á með mýrarnar heima? Ef menn
tryðu á, að mýrarnar væru þess
virði, þá kæmu peningarnir.
Á hverju stendur?
Beltartilraunir.
Margir reitirnir eru notaðir til
beitar. Varð eg steinhissa, er
RaBmussen stöðvarstjórinn fór að
útlista það fyrir mér, að þeir
væru þar fyrir nokkru farnir að
grafast fyrir, hvort betra væri
að slá reitina bara og friða þá
>eíðan, ellegar beita á þá annað
árið og slá þá hitt eða þá beita
eftir slá.tt.
Rek eg mig þar á sömu get-
gáturnar — og staðhæfingarnar,
«er eg átti einna örðugast með á
ferðalögum raínum heima á ár-
unum.
Þeir þykjast þegar hafa stað-
reynt það hér, að gróðurinn verði
þéttari, meiri og betri, ef skepn-
um er beitt á landið, annaðhvort
annað árið eða eftir slátt.
»Og hvernig stendur nú á
þessu? spyr eg.
Þeir voru helzt á því, að
akepnurnar gerðu gagn með því
að troða og þjappa niður gras-
rótinni. Hafa þeir því gert sér
valta úr sementssteypu, 1 metra
á lengd og 1000 kg. á þyngd.
Fara þeir um suma reitina, sem
filegnir eru, með valta þessum,
nokkrum sinnum vor og haust.
En helzt var stöðvarstjórinn á
þvi, að valtinn gerði ekki sama
gagn og beitin.
Og trúi nú hver sem vill.
— Ræktunarfélag Norðurlands
hefir nýlega byrjað á beitartil-
raunum. Er eg þeim ekki vel
kunnugur. Taka þarf til greina,
að átt er hér við mýrajörð og
má því að eins hugsa til að heim-
færa þetta við deiglend tún heim.
Kemur það og heim við, hve
bændur hafa gagnstæðar skoðanir
á þessu. — Sumir vilja aldrei
ekepnur á túnin sín. Man eg
ekki betur, en þann flokk fylli
Sigmundur Andrésson á Vind-
heimum í Skagafirði — með harð-
bala tún — eitthvert hið bezt
hirta, er eg þekki. — Hólamenn
kannast við sléttumar neðan við
Vagnabrekkuna í Hólatúni. Hjalt-
dælingar trúa því fastlega, að
þær spretti aldrei vel, nema
tryppi fái að ganga á þeim á
haustin. Þær eru framræst mýri.
Hérna I stöðinni er auðvitað
borið á alla reitina, og dregið það
af þeim, sem beitt er á, er þeir
fá frá skepnunum, er á þeim
ganga.
Vafalaust heldur Ræktunarfé-
lagið athugunum og tilraunum
áfram, unz gengið er úr skugga
um, hvar haustbeitin á við og
hvernig henni skuli haga. Annað
er, hver vill og getur skorið úr
því til hlítar, hvernig á því
stendur, að hún gerir sumstaðar
gagn.
Bændur!
Þarna hafa íslenzkir bændur
með athugunum sínum liklega
verið á réttri leið, þvert ofan i
löghelga búfræði.
Svo mun vera víðar, er að er
gáð.
Búfræðin þarf að eiga aðra rót
8ína hjá bændunum sjálfum. —
Þeir þurfa bara frekar en hingað
til að hafa tækifæri til þess, að
kenna hver öðrum.
En i öllu þvi, er landshagir
leyfa að við lærum af öðrum,
Btöndum við líka vel að vigi í
kyrstöðunni.
Vestur-Jótarnir tóku engan
verulegan þátt í framförum hér i
landi fram eftir 19. öldinni. Þeir
voru á alla lund og að allra
dómi, hvað framfarir snerti, aftur-
úrkreystingar Dana. Er leið að
aldamótum og fyrirmyndarbú-
skapur Dana var kominn á lagg-
irnar í öðrum landshlutum Dan-
merkur, kom framfara-aldan að
þeim. Nú gátu þeir tekið upp og
notað ávextina af braski hinna.
Frá forfeðrunum, er börðust fyr-
ir lífinu á gróðursnauðum heið-
unum, erfðu þeir elju og atorku.
— Og nú standa þeir fremstir í
búnaðarumbótum.
Hvenær kemur að okkur?
Hvenær stöndum við í farar-
broddi?
Hvenær senda norðlægar þjóð-
ir ungmenni sín til Islands, til
þess að læra búnað?
Eg segi — hvenær — því við
verðum að trúa því, vita það, að
sú kemur tíðin.
20.—7. '17.
Andsvar
til hr. Garðars Gíslasonar.
Eg gekk þess ekki dulmn, að at.
hugasemdir þær sem eg gerði við
verzlunarmálaritgerðir hr. Garðars
Gíslasonar, gæti leitt til frekari orða-
skifta okkar á milli, eins og á daginn
er komið. — Er honum nú gott til
sóknar við mig, þegar eg er kominn
norður í land og á ennfremur undir
högg að sækja með að fá birtar máls-
varnir athugasemdalaust.
Ekki þarf eg að kvarta undan því,
að hr. G. G. ráðist ámig persónulega,
því smámuni tel eg það eina, að hann
setur nafn mitt í samband við hroka,
fáfræði og hugsunarvillur. Þegar önnur
meiri kjarnyrði vanta f þetta svar
hans til mín, en á hinn bóginn geng-
ið fram hjá mörgum aðalatriðum,
sem grein mín tók til meðferðar, þá
skilst mönnum væntanlega að ritgerð
hans hafi verlð æði létt á metunum.
Það er heldur ekki ætlun mfn að fara
f orðahnippingar vlð stórkaupmanninn,
þó hann rangfærði orð mfn nokkuð,
eða sneri út úr þeim, og að öðru leytl
gáfu ummæli hans f minn garð ekkert
óhjákvæmilegt tilefni til andsvara. En
eg vil s/na honum, að hann á þeim
málstað að mæta, sem ekki þarf að
hopa af hólmi fyrir lausatökum hans
á mönnum og máiefnum.
Eftir hinum sfðari ritgerðum hr. G.
G. að dæma, er alt útlit fyrir, að
hann hafi sóð, að í þessari viðureign
þurfti fleira fram að bera, en getsakir
til andstæðinganna um atvlnnuróg o.
s. frv. Hefir hann því gert virðingar-
verða tilraun til að skýra afstöðu sfna
og hug til kaupféiaganna, og kemur
það þá fram, sem mörgum lék grun-
ur á, þrátt fyrir yfirl/singar hans, að
hann telur þau hafa fátt til síns á-
gætis. — Ræður það að líkindum hvort
meira sé að marka dóm hans f þessu
efni, eða álit og vinsældir verziunarað-
ferðar kaupfélaganna hjá þeim, sem
hennar hafa átt kost. Eg endurtek
það: sem hennar hafa átt kost;
því það virðist vera eitt af aðalhögg-
stöðum höf. á starfsemi fsl. kaupfélaga,
að þau sé svo lítið útbreidd, að á þ v í
bó auðséð, hversu óhagstæð verzlunar-
aðferð þeirra sé. Þetta getur virzt
>sláandi« sönnun, sé það ekki tekið
til greina, að kaupfólagshreyfingin má
heita f bernsku hór enn, og í mörg-
um hóruðum hefir mönnum alls ekki
gefist kostur á að skifta við kaupfélög,
af því þar hefir skort forgöngumenn
tii að hrinda þeim af stað, eða hafa
þau f lagi eða þá félagslund til að
taka höndum saman f fyrstu. Allar á-
lyktanir um vinsældir og gengi kaup-
fólaganna verða því algerlega villandi,
ef að eins er litið á hlut þeirra í
verzlunarmagni landsins. Ábyggilegri
helmildir fyrir útbreiðslu kaupfólag-
anna hér, fást með þvf að athuga
hversu miklu þau hafa náð af verzl-
unarmagni þeirra hóraða, þar sem
þau eru komln á nokkurnveginn fast-
an fót, því þ a r liggur sönnunin fyrir
vinsældum þeirra, en als ekki í því,
að reikna með verzlunarmagni þeirra
hóraða Ifka, sem engin kaupfélög hafa.
— Fram hjá þessu hefir höf. gengið
því honum mun ekki hafa verið varn-
að þess að sjá, að þær uppl/singar
myndi ekki bæta málstað hans.
Margir munu sjálfsagt hafa veitt því
eftlrtekt að kaupfélögin hér á landi
hafa þrifist bezt í landbúnaðarhóruð-
unum, en af því dregur hr. G. G. þá
eftirminnilegu ályktun, að
»ef þeir sem iandbúnað reka telja
sig eina rótt komna að hagnaðl verzl-
unarstóttarinnar, þá ættu þeir einn-
ig að krefjast ávaxtanna af atvinnu
iðnrekenda og siglingamanna«.
Hvflíkt sambland af misskilningi og
fjarstæðum!
Alftur höf. að kaupfélög sóu til fyrir
landbúnaðarmenn eina, þótt aðrar stótt-
ir þessar lands hafi lftið hagnýtt sér
þau hingað til? — Og heldur hann að
þau fari fram á annan verzlunarhagn-
að en sinna viðskiftamanna?
Hitt er í samræmi við »allsherjar-
misskilninginn« hans, að líta sömu aug-
um á ótakmarkaða verzlunarálagning,
til hagsmuna einstökum mönnum eins
og arð af iðnaðarframleiðslu eða flutn-
ingum. Dettur manni ósjálfrátt í hug
danski málshátturinn: »Köbmanden
fordyrer Varerne, men han forbed-
rer dem ikke«. — Með því er alls
ekki sagt að verzlunarstarfið só óþarft,
en það bendir að eins á, að það er
ekki svo ómetanlegt starf sem
verzlunarstóttin hefir haft með höndum
að hún megi skapa sér laun fyrir það
eftir geðþótta. >
Hr. G. G. skýtur þeirri fyrirspurn
til mín, hvort eg samkv. fyrri ummæ 1
um mfnum teldi það >siðferðislegt af-
brot«, ef landsstjórnin hækkaði verð á
kolaleifum Iandsins í vor, svo jafnt yrði
og á hinum nýkomnu kolum. Því svara
eg hiklaust svo, að væri tekjuaukinn
af slíkri verðhækkun ekki notaður til
að lækka jafnaðarverðið á
öllum kolunum, þá væri það belnlínis
vítaverð ráðstöfun.
Skýrslum höf. um starfrækslu og
orð ýmsra kaupfélaga geng eg fram
hjá, af þvi þær munu hafa verlð tekn-
ar til athugunar og leiðréttinga, en
að þvi leyti, Bem þær eiga að vera
sönnun þess, að kaupfólögin sé >aðal-
skuldaverzlanir landsins«, þá er rótt
að leiða fram það broslega við það,
að kaupmaðurinn skuli með þessari
umsögn eiga við verzlanir r e k n a r
með lánsfé! Má það teljast laglega
snúist úr klipunni, því samkvæmt mál-
venju hafa flestir álitið, að hér væri
átt við verzlanir sem öðrum fremur
ætti fé útistandandi hjá við-
skiftamönnum sínum. En jafnvel þótt
hinn skilningurinn væri í það lagður,
þá er það ósann&ð mál, þrátt fyrir
málalengingar hr. G. G., hvort kaup-
fólög uota meira lánsfó til verzlunar
en kaupmenn. Hygg eg það þætti
sæmilega fjáðir kaupmenn, sem ætti
sjóðeignir sumra kaupfólaganna óskift-
ar.
En hvað værl svo sem um það að
fást, þótt kaupfélögin væri rekln með
lánsfé að nokkru leyti, eða nokkurn
tíma ársins? Eru ekki stærstu útgerðar-
fólög landsinsrekin með lánsfó í stórum
stíl (víxillánum) —og ættu þau þess vegna
að heita >aðal-skuldaatvinnuvegur lands-
ins«? — Skyldi þetta ekki heldur eiga
að vera grýla á ýmsa bændur og fleiri,
sem ekki mega heyra nefnt 1 á n s f ó
í sambandi við nokkurt fyrirtæki,
svo þeir fyllist ekki tortrygni?
Ekki virðist mikil breyting í hugs-
unarhætti höf. í því, að verzlunin eigi
sór stað vegna kaupmannanna, en þeir
ekki vegna hennar, og gefur hann
ýmsar sannanir fyrir að þetta só lifs-
skoðun hans, þó hann í upphafi máls
síns til mín, telji þetta ranglega á sig
borið. Ekki er þó herra G. G. eins
hreinskilinn eða heill fyrir brjósti, eins
og lagBbróðlr hans, fjármálaleiðtoginn
í landinu (P.), sem telur það u n d i r-
stöðuatriði í verzlunarsökum að
>verzlunarhagnaðurinn dreif-
ist sem allra minst.« (Hann er líklega
á móti mörgum milliliðum?!). En af
því annars er andlegur skildleiki milli
þessara tveggja fulltrúa kaupmanna-
stéttarinnar, er ástæða til að ætla, að
hr. G. G. só sömu skoðunar í þessu,
efni, og telji heppilegra að kaupmenn
hafi sem óskertastan ágóða af verzlun-
landsins, svo þeir geti sýnt því meira
>örlyndi«, og veitt stærri náðargjafir
þeirn viðskiftamönnum, sem verzlunar-
hagnaður er tekinn frá. Er það alls
6kki svo lítil sönnun fyrir verzlunar-
ágóða kaupmanna, sem felst í þeirri
yfirlýsingu höf. að hann hafi sjálfur
tapað 50 þús. kr. á viðskiftum við
ísl. kaupfólög. Stendur hann þó víst
jafnróttur eftir, enda þótt þessi upp-
hæð sé meira fé, en margir ísl. at-
vinnurekendur framleiða á langri æfi.
Hr. G. G. er í ritgerðum sínum mjög
tilrætt um þá verzlunarþekkingu,
sem kaupmenn hafi til að bera öðr-
um fremur, sem við verzlun eru riðn-
ir. Af því hér varð tilrætt um skift-
ingu verzlunarhagnaðarins, væri mjög
æskilegt að einhver þelrra rannaakaði
og gæfi ráðvandlega skýrslu um það
hvernig útsöluverð nokkurra vöru-
tegunda skiftist á milli þeirra, sem
þær hafa haft með höndum frá upp-
hafi framleiðenda, vöruflytjenda, vá-
tryggingarfólagu brakúna, tollheimtu-
manna og svo >milliliða«, báðummegin.
Eg efast ekki um að hr. G. G. með
sinni verzlunarþekkingu gæti þetta
— en þorir hann það þá?
Með þessu móti sæist >svart á
hvftu«, hvernig spilin lægi, og ný-
breytni væri að þvf. Hingað tii hefir
verzlunarþekking kaupmannsins meira
beitt sér að því, að geta dregið við-
skiftln frá keppinautunum með ein-
hverjum ráðum, en hinu að veita við-
skiftamönnunum nokkrar upplýsingar
um eðli og gang verzlunarstarfsins.
Virðist það vera skæðasta eitur f bein-
um hr. G. G., ef hann verður var við,
að íslenzkir atvinnurekendur hafa á-^
huga og afskifti af verzlun sinna eigin
afurða, eða útvegun nauðsynja sinna,
og telur það >hjáverk«, sem dragi úr
atvinnu-áhuga þeirra. — Hitt er þó
enn broilegra, hve mjög honum finst
til um, að þeir skuli binda starfsfé
sitt við samlagsverzlun eða kaupfólag,
og er það undarleg mótsögn við ftrek-
uð ámæli hans um, að stofnfó fólag-
anna só alt. of lítið og þau rekin með
lánsfé. Sannleikurinn er sá, að f kaup-
fólögunum festa menn ekkert fó, nema
inngangseyri, og svo nokkurn
hluta af þeim verzlunar-
h a g n a ð i, sem án fólagsskap-
arins myndi lenda til kaup
m a n n a. Kemur það ekki þessu
máli við, þó einhverjir viðskiftamenn
kunni að ávaxta s p a r i f é sitt í sam-
bandi við fólögin (t. d. f sparisjóðum),
því sjálfráð munu þau um, að velja
sór slfka sjóði að lánardrotnum, ef þau
þurfa á lánsfó að halda. Þarf stórkaup-
maðurinn því ekki að óttast um hnekki
atvinnuveganna, þó fólagsverzlun fari
vaxandi í landinu og menn leggi tii
hennar nokkurn hluta af því f u n d n a
f ó, sem aukin verzlunarhagnaðurer hverj-
um manni, móts við það, |að ein stétt
manna skattleggi hann og alla þjóð-
ina, til þes8 að geta >lifað hærra«,
og sýnt meiri rausn og >örlyndi«. —
Má vera að fslenzku kaupfélögin
hafi en seni komið er ekki sýnt ör-
lyndi sitt f öðru, en að gefa hverj-
u m sitt fátækum og ríkum ; en það
er líka mest um vert.
Ekki verður gengið fram hjá að
drepa á þau eudurteknu ummæli G.
G., að >tilgangur kaupfólaganna só að
útrýma frjálsri samkepni«. Hvergi mun
það standa í lögum þeirra, þó þau
hinsvegar hafi alstaðar tekið upp sam-
kepni við kaupmenn, og með því unn-
ið almennlngi eins mikið gagn með
óbeinum áhrifum á verzlun yfir-
leitt, eins og með hinum beina hagn-
aði fólagsmanna.
En um hlna >frjálsu«, ótakmörkuðu
samkepni er það að segja að hún heflr
nú að mörgu leyti lifað sitt fegursta.
Hún var vel til þesB fallin að útrýma
gamalli einokun, og veita nýju blóði
inn í viðskiftalffið, þó það væri ekki
soralaust heldur. En þegar menn sáu
eða fundu, að gömlu selstöðuverzlan-
irnar >áttu« þá ekki lengur með húð
og hári, var þess að vænta, að ekki
liði á lönga að menn fyndi, að sjálf-
boðakaupmennirnir áttu þá ekki held-
ur; — að, í stuttu máli, hver og elnn
ætti sjálfan sig, framleiðslu sína og
viðskifti. — Þá var eðlilegt að >sam-
vinnan« kæmi að leysa samkepnina að
nokkru leyti af hólmi.
Á hinn bóginn er alt útlit fyrir, að
hin >frjálsa«(!) samkepni muni ekki
fá rönd vlð reist þeim ofjörlum, sem
hún sjálf hefir orðið til að skapa (sbr.
auðmannahringana í Ameríku o. fL),
og er því grafið undan gengi hennar
og gagnsemi á tvær hliðar.
Hitt er annað mál, að þótt kaup-
fólögunum tækist að verða keppinaut-
um sfnum yfirsterkari, eða jafnvel þótt
þau útrýmdu þeim einhversstaðar með
öllu, þá hefðu þau nóg aðhald til
þess að halda verzluninnl í sem beztu
lagi, bæði fyrir kröfur skiftinautanna,
og hitt, að meðan manneðlið er óbreytt,
er engin hætta á, að einstaklr menn
myndi ekki hlaupa f skarðið, ef það
ólag kæmi á verzlunarhættina, að ein-
stakir kaupmenn gæti fullnægt þeim
betur. Að því leyti er grundvöllur
samkepnlnnar heilbrigður, þótt merkis-
berum hennar takist hinsvegar hvorki
að leysa alla viðskiftahnúta með hennl,
nó gera mönnum rótt til í viðskiftum.
Með þessu er máll mfnu um þetta
efni lokið í ísafold. Sel eg því herra
stórkaupmanninum sjálfdæmi umhvern-
ig hann notar afstöðu sína til að gefa
lesendum blaðsins viðeigandi leiðbein-
ingar og útskýringar á því, frá sínu
brjósti.
Gautlöndum, f júlí.
/. Gauti Pétursson.
Tvð blðð ai Isaíold koma
út dag; nr. 58 og 59.