Ísafold - 29.09.1917, Blaðsíða 2

2
IS AFOLD
Heildsala
Árni Eiríksson
I Tals. 265 og 554. Pósth. 277.
Smásala
Vefnaðarvörur, Prjónavörur mjög fjölbreyttar.
■QD

Saumavélar með fríhjóli
og
5 ára verksmiðjuábyrgð.
Smávörur er snerta saumavinnu og hannyrðir.
Þvotta- og hreinlætisvörur, beztar og ódýrastar.
Tækifærisgjafir.
beitt í »gull«-málinu, því þar
hefir hann hætt sér út á hálan
ís þekkingarskorts á verulegustu
atriðunum og látið þar að auki
hina óviðráðanlegu kyrstöðu-sýki,
sem nú háir honum í seinni tið,
glepja sér sýn.
Tillögur þær um stjórnarfyrir-
komulag Landsbankans, sem eg
kom fram með, lætur þessi Land-
grein B. Kr. sér fátt um finnast.
Eg get látið mér það í léttu rúmi
liggja, því að eg hefi frá svo
mörgum, sem eg ber miklu meira
traust til á þessu sviði en hr. B.
Kr., fengið bæði munnleg og
skrifleg samþyktarorð á tillögum
mínum, svo að eg tel mikla von
um, að þegar stjórnarfyrirkomu-
lag Landsbankans verður tekið
til rækilegrar íhugunar, þá muni
þvílíkt bankaráðsfyrirkomulag,
sem eg hefi stungið upp á, ekki
þykja óhentugt.
Og það þori eg óhikað að full-
yrða, að þess verður ekki langt
að bíða, að hér á landi verði út-
gáfa seðla fyrst og fremst bundin
við þann mælikvarða, sem hr.
B. Kr. er eina illa við og vissri
dýrategund við rauða dulu. Sá
mælikvarði er: það »sem mðsTúfta-
þörfin krefur«, svo sem vel hefir
gefist undanfarið. Það er þegar
til lengdar lætur eini mælikvarð-
inn, sem vit er í, og eg vona, að
vér íslendingar berum gæfu til
að eignast svo greinagóða fjár-
málamenn í yfirstjórn bankanna,
að þeir verði ekki jafn hræddir
við þann mælikvarða, eins og B.
Kr. auðsjáanlega er.
Meðan menn erlendis voru jafn-
hræddir við viðskiftaþöriina sem
mælikvarða, eins og hr. B. Kr.
er enn, þá kom það fyrir t. d. á
Skotlandi, að þá tima árs, sem
auka þurfti seðlaútgáfuna, voru
sendir kassar fullir af gulli frá
Englandsbanka til skozku bank-
anna. Þar lágu þeir, þangað til
aftur dró úr seðlaútgáfuþörfinni,
en það datt engum manni í hug
að opna kassana, og svo voru
þeir sendir aftur lokaðir, eins og
þeir komu, til Englandsbanka.
Hér á landi er svo mikill mun-
ur á seðlaútgáfunni á ýmsum
tímum árs, að á einum tíma árs
er þörf á nær þrefalt meiri seðl-
um en öðrum tíma.
Ef hr. B. Kr. mætti ráða, ætti
þá að senda hingað þrefalt meira
gull einn tíma árs en annan og
láta liggja í lokuðum kössum og
hafa svo ánægjuna af því að
senda lokuðu gull-kassana aftur,
þegar seðla-þörfin minkar.
En engri lifandi veru væri það
að gagni!
Hvorki hér né annarsstaðar er
það gullið í kjöllurum bankanna,
sem ráða á seðla-útgáfunni, held-
ur — viðskiftaþörfin — hún og
ekki annað.
Viðskiftaþörfin, sem mælikvarði
fyrir seðlaútgáfu innanlands og
gæzla bankanna á því að halda
svo í horfi atvinnuvegum lands-
ins og verzlun, að jafnan sé verzl-
unarjöfnuðurinn við útlönd, þegar
á alt er litið, landinu í hag, það
er og verður markmið heilbrigðs
íslenzks viðskiftalifs.
En kenningar B. Kr. í þessu
efni — eru og verða — nátt-tröll,
sem er dagað uppi.
01. Bj.
Sjálfstæði íslands.
Síra Friðrik Bergmann hefir í
vor ritað langa ritgerð í mörgum
köflum í blaðið Heimskringlu og
nefnir »við austurgluggann«.
Fer hér á eftir einn kaflnn:
Til að bjargast í harðangrinum
gerði ísland samninga við Breta,
eins og sjálfstæð þjóð væri. Bret-
ar virðast fremur hafa viljað semja
beint við íslendinga sjálfa en
Dani. Danir sátu í sínum eigin
harðangri og áttu nóg með að sjá
um sjálfa sig. Þeir höfðu engar
hindranir lagt í veg þess, að Is-
land semdi eins og sjálfstætt land
við Breta. ísland hefir orðið, síðan
ófriður þessi hófst, að spila al-
gerlega upp á eigin spýtur, hvort
heldur var.
Það hefir sannast nú eins og
svo oft, þegar á reynir, að mikið
af þvi, sem menn þykjast sann-
færðir um, hefir eigi annað við
að styðjast en hjátrú og hégóma.
Menn þóttust sannfærðir um, að
úti væri um ísland um leið og
Danir slægi blessaðri verndar-
hendinni af því.
En nú hefir verndarhöndin stutt
orðið. Danir hafa haft meira en
nóg með að sjá fyrir eigin hag
sínum. Ef íslendingar hefði nú
ekki verið færir um að krafsa í
bakkann sjálfir, er hætt við, að
lítið hefði orðið úr þeim. Að ís-
lendingar geti eigi lifað án vernd-
arinnar dönsku, er hjátrú ein og
hégilja. Vonandi verður hún nú
sjálfdauð í ófriði þessum.
Það nemur ekki staðar við
8amninginn við Breta. Island
verður að gera annan samning
við Bandaríkin. ísiand hefir nú
stöðugt skip í förum yfir Atlanz-
haf, til að ná björginni, sem eigi
fæst annars staðar en héðan frá
Vesturheimi. Nú er lífsvonin sú,
að það samband, sem nú er mynd-
að, fái að standa og verði varan-
legt. Til þess þarf samning við
Bandaríkin og það sem allra-
bráðast, því eigi er að vita á
þessum tímum, hvað uppi kann
dð verða á teningi. Taiað hefir
verið um i Bandaríkjum að hætta
viðskiftum við Norðurlönd, og þá
getur ísland orðið að sæta sömu
kostum.
Eigi má mikið á milli bera.
’Landið virðist nokkurn veginn
kolalaust, steinolíulaust, saltlaust.
Togararnir hættir að toga fisk úr
sjó, sakir kolaleysis. Vélbáíarnir
hreyfingarlausir, sökum olíubrests.
Saltið ekkert til að salta með
fiskinn. Þurð all tilfinnanleg á
viðbiti og mörgu fleiru.
Samningar við Bandaríkin von
andi takast bráðlega, eða eru
þegar gerðir. Island græðir þá
það af ófriðinum að hafa fundið
Vesturheim í verzlunarefnum og
viðskifta, og er sannarlega mikils
um það vert.
En mest er ávalt um það vert
að finna sjálfan sig. ísland hefir
enn ekki fundið sjálft sig. Það
hefir þá fyrst fundið sjálft sig,
er það hefir sannfærst um, að
það verður að spila upp á eigin
spýtur, en eigi að lifa af annara
náð. Sjáift verður það að vinna
að sáluhjálp sinni með ugg og
ótta. Ekki gera Danir það, að
þeim annars alveg ólöstuðum.
Island hefir fyrst fundið sjálft
sig, er það hefir sannfærst um,
að það getur eins verið sjálfstætt
land eins og önnur smálönd.
Anægjulegast væri samband
með Norðurlöndum, sem eru svo
skyld að tungu, sögu, þjóðernum
og staðháttum, og ísland heyrði
því sambandi til, eins sjálfstætt
og hvert hinna.
Utanríkismál sín þarf ísland
um fram alt sjálft að hafa með
höndum. Þá finnur það, að það
er farið að eiga með sig sjálft.
Samningurinn við Breta er stórt
spor í áttina. Væntanlegur samn-
ingur við Bandaríkin annað spor.
Og þriðja sporið eiginn fáni til
að sigla með um höfin, sem hvar-
vetna sé viðurkendur.
Um sjálfstæðismálið þarf nú
þjóð vor að flykkjast og standa
eins og einn maður, unz slagur-
inn er unninn. Þó ísland sé
ekki við stríðið beinlínis riðið,
hefir þó blóð sona þess blandast
blóðfórninni miklu, sem nú er
verið að færa, og litað orustu-
völlinn. Þegar þeir hugsuðu um
Belgíu og Frakkland, hugsuðu
þeir um ísland. Fyrir sjálfstætt
ísland fórna þeir lífi sínu.
Adrspa
til Gunnars Egilson.
Ennfremur segja andbanningar,
að bannlögin hafi þegar orðið til
til þess að veikja virðingu manna
fyrir lögum landsins yfirleitt.
Eins og það er eðlilegt, að bann-
vinir biðji um rök fyrir þessari
staðhæfingu, eins ólíklegt er það,
að andbanningar finni þessum
orðum sínum stað.
Það muu að vísu vera rétt, að
nokkuð skortir hér á virðingu
fyrir lögum yfirleitt, en sá skort-
ur er eldri en bannlögin og er
sprottinn af vö'ntun á stjórnsemi.
Lagaframkvæmdarvaldið hefiralt-
af verið hér í ólagi og er það
enn. Til þess mætti nefna mörg
dæmi.
Nú þykir mér ekki ólíklegt, að
bannlögin verði til þess að laga
þessi lýti, að minsta kosti eru þau
einu lögin, sem fjöldi landsmanna
hefir áhuga á, að sé framfylgt og
vill mikið á sig leggja, til þess
að þau nái tilgangi sínum.
Þá fullyrða andbanningar, að
lögin hafi gett menn svo þúsund-
um skifti að lögbrjótum, jafnvel
heiðarlegu8tu menn, sem aldrei
hafi látið sér til hugar koma að
brjóta nokkur önnur lög.
Það er ekki gott að segja hve
margir það eru, sem brjóta bann-
lögin. Ugglaust mundi andbann-
ingum reynast örðugt að telja
fyrsta þúsundið og enn erfiðara
er það fyrir þá að sverja fyrir
hugrenningasyndir annara. Þá
eru það ekki heiðarlegustu menn,
sem ekki hafa gildandi landslög
í heiðri, hver sem þau eru, séu
þau þeim kunn. Hitt er liklegra,
að hér hafi fyrst reynt á heiðar-
leika sumra manna og að hann
hafi ekki hrokkið til.
Bannlögin eru brotin, því ber
enginn á móti, vegna slælegs
eftirlits eru þau brotin meira en
þörf er á, en tiltölulega eru þau
efalaust minna brotin en mörg
önnur lög. Þess verður að gæta,
að með bannlögunum er tekin
æfagömul nautn af fjölda manns,
og þvi engin undur, þó nokkuð
beri á brotum og mótþróa fyrstu
árin. Ohætt er að fullyrða, að
með sæmilegu eftirliti muni brot-
unum fækka smámsaman, þangað
til svo er komið, að drykkjumenn
verða jafn sjaldgæfir og ópíum-
ætur eru nú — og þá er tak-
markinu náð.
Loks telja andbanningar það
þegar fullreynt, að gersamlega
ómögulegt sé að framfylgja bann-
lögunum svo að girt verði fyrir
drykkjuskap í landinu.
Það má ef til vill deila um
það, hvenær full reynsla só feng-
in. Sumir telja heilan manns-
aldur nauðsynlegan. En um hitt
verður ekki deilt, að það verður
að gera eitthvað meira en gert
hefir verið hingað til fyrir gæzlu
laganna, áður en kveðinn erupp
dómur um það, að ómögulegt sé
að framfylgja þeim.
í áskorun vorri sögðura vér,
að áhrif bannlaganna kæmu síðar
fram í bættu heilsufari. Þetta
notar Gunnar til þess að koma
því að, að þrír drykkjumenn hafa
orðið 8jóndaprir af brensluspíritus-
drykkju, að því er Andrés Fjeld-
sted heldur fram i Læknablaðinu.
Nú er það ugglaust rétt hjá
augnlækninum, að tréspíritus sé
í suðuvökva og að þessir menn
hafi tapað sjón, af því að þeir
drukku þann vökva. Hvað verð-
ur þá af öllum þessum sæg, sem
andbanningar segja að drekki
brensluspíritus ? Þrír eru sjón-
daprir, en enginn, sem drekkur
tréspiritus að staðaldri, kemst hjá
því að misBa sjónina.
Það eru svo margir búnir að
sanna það með reynslunni, að
drykkjuskapur veldur heilsutjóni,
að óþarfi er að færa rök fyrir
því hér.
Gunnar hefir það eftir Hagtíð-
indunum, að lögreglubrot hafi 5-
faldast hér í Reykjavík á fyrsta
ári bannlaganna. Þykist þar hafa
veitt vel og spyr svo, hvort það
sé þetta sem vér bannvinir byggj-
um á staðhæfingu vora um betri
siðferðisbrag á almannafæri.
Hvað segja þá Hagtíðindin ?
(Hagt. 2. ár, nr. 2, maí 1917, bls.
16): »Mál þessi (lögreglumál) hafa
verið töluvert færri tvö seinni
tímabilin, heldur en tvö fyrri
tímabilin. Einkum gildir það um
árin 1909—1914, og er árið 1914
þeirra lægst. Aftur á móti hefir
þes8um málum fjölgað mjög mik-
ið árið 1915, og er ekki ólíklegtr
að það stafi einkum af því, að
það ár fengu lögin um aðflutn-
ingsbann á áfengi, fult gildir
þannig, að öll áfengissala var
bönnuð frá ársbyrjun 1915. Aukn-
ingin í málafjöldanum 1915 kem-
ur öll á Reykjavík. Þar voru
ákærðir fyrir lögreglubrot 79
manns árið 1913, 63 árið 1914r
en 192 árið 1915«.
Andbanningar hafa svo lengi
tamið sér að gera úlfalda, úrmý-
flugum, að enginn hneykslast á
því, þó Gunnar láti eins og að
hann kunni ekki að margfalda
með 5. Hafi hann tekið árið
1913 til samanburðar, sem er lík—
legra, þar sem Hagtíðindin taka
það fram, að 1914 sé lægsta ár
af fimm, þá fer hann lengra en
þeir sem lengst fara og ósatt
segja (sbr. fáir ljúga meiru en
helmingnum). Sé tekið meðaltal
frá 1904—1915, þá hafa málint
tæplega tvöfaldast þetta ár.
En fleira er athugavert við-
þetta.
Væri Gunnar ekki í óslitinni
dauðaleit að einhverri snagamynd
til að hengja andbanningastjórnar-
hatt sinn á, þá hefði hann rekið
augun í orðalag Hagtíðandanna.
Það ber þess ótvirætt vitni, að
þetta er órannsakað mál, annars
stæði þar ekki: »og er ekki ólík-
legt að það stafi einkum« o. s.
frv.
Nú hefi eg haft tal af hagstofu-
stjóranum og sagði hann mér, að'
til hefði staðið lengi að rannsaka
þetta ítarlega, en það hafi dregist
vegna þess, að honum hafa enn
ekki verið sendar til þess nauð-
synlegar bækur úr bæjarfógeta-
skrifstofunni. Svo þegar grein
Gunnars birtist, spurði hagstofu-
stjórinn fyrverandi bæjarfógeta,,
hvað valdið hefði þessari aukn-
ingu lögreglumála 1915 og fekk
þá þær upplýsingar, að aukningin
stafar eingöngu af því, að þetfa ár
tóku slökkviliðsstjórarnir hér í bæn-
um rögg á sig, kölluðu alia vara-
slökkviliðsmenn saman til skrásetn-
ingar þeim, sem ekki komu í tæka
tíð, var stefnt, og fengu þeir sektir,
sem ekki höfðu löglega afsökun.
Og þar með er þetta dásam-
lega vopn fallið úr hendi and-
banninga.
Gunnar ber oss á brýn falskar
tilvitnanir. Klausan hjá andbann-
ingum hljóðar svo: »Vér stað-
hæfum ennfremur, að bannlögin
séu óþolandi brot á rétti borgar-
anna, til að ráða þeim athöfnum-
sínum, sem ekki koma i bága við'
réttmæta hagsmuni annara og al-
ment velsæmi«.— Vér spurðum:.
»Hvernig hyggist þér að sanna,.
að drykkjuskapur komi ekki í
bága við réttmæta hagsmuni ann-
ara og alment velsæmi*?
Þetta er ekki tilvitnun, heldur
laukrétt ályktun út af orðum
áskorunarinnar, því að þar er
enginn greinarmunur gerður á at-
höfnum hófsemdarmannsins og
drykkjumannsins. Núgerir Gunn-
ar þennan mun eftir á, en hæpið
að allir áskorunarmennirnir gætu.
skrifað undir það.
Þó ýmislegt sé fleira athuga-
vert bæði við áskorun andbann-
inga og grein Gunnars, læt eg
þetta nægja að sinni. Þó get eg
ekki stilt mig um að geta þess
hér í greinarlok, hvað oss bann-
vinum og málefni voru miðar
lofsamlega áfram. Fyrst er það