Ísafold - 01.06.1918, Blaðsíða 2

2
ISAFOLD
— Danska stjórnin á hugmynd-
ina að því, að samningar séu upp
teknir milli íslendinga og Dana, því
að hún greip til þess sem seinasta úr-
ræðis í ríkisráði 22. nóv. 1917,
þegar Alþing hélt fast við þá kröfu
að fá fullkominn siglingafána og ís-
lendingar létu ótvírætt á sér skilja
að yrði þeim synjað um fánann þá
segðu þeir skilið við Dani.
Ber þá að skilja það svo að ís-
lendingar eru nú fúsir til samninga,
að þeir geti sætt sig við það að
láta ýdnamálið niðurýalla? Alls eigi!
Eða réttara sagt: pvert á móti 1 Það
er fyrsta skilyrBið til þess að samn-
ingar takist um sambandsmál íslands
og Danmerkur að íslendingar fái
fánakröfunni framgengt. Minni íviln-
an ftr eigi hægt að veita íslending-
um. Og þeir munu krefjast miklu
meira.
Það getur vel verið að flokks-
foringjarnir komi með háskat'íðindi
frá stjórninni. Það er ef til vill lagt
fyrir þá að segja að Alþmg sé óþolin-
mótt og að íslendingar séu bráð-
látir og geti þvi gripið til einhverra
örþrifa ráða — já jafnvel til þess,
sem er voðalegast af öllu: að lýsa
þvi yfir, að ísland sé sjálfstætt riki!
En væri það þá svo voðalegt?
Vill danska þjóðin heldur vefja mál-
ið svo að konungur hennar komist
í aðra eins klípu i ríkisráði eins og
þegar ákvörðun var tekin ura fán-
ann ? Tæplega, að vorri hyggju. Aftur
á móti álítum vér, að Islendingum
mundi bregða í brún ef þeir kæmust
að þvi að danska ríkisþingið og
danska þjóðin eru ólik Zahlestjórn-
inni og að ríkisþingmennirnir vilja
fá góðan tíma til þess að yfirvega
rœkileqa hverra hagsmuna þeir eiga
að gæta við samningana, þvi að
dönsku samningamennirnir verða að
hafa hundin umhoð og samningarn-
ir verða að gerast frá þeirra hálfu
eftir vandlega hugsuðum fyrirnuslum.
Því að við stöndum nógu illa að
vígi samt.
Þess vegna mega flokkarnir eigi
binda sig í dag. Þeír verða að segja
nei. Annars gæti þetta orðið í sið-
asta skifti að dönsku ríkisþingmenn-
irnir fengju færi á því að láta ís-
landsmál til sín taka.-------Verði
það samþykt í dag, að ganga til
samninga, er ekki um annað að gera
en bíða þess hvernig íslendingar
vilja leggja smiðshöggið á.---------
Dönsk blöö um sjálfstæðis-
málið og flokkafundina.
»Politi)ten«: — Málinu horfir
þannig, að með ummælum konungs
í ríkisráði 22. nóv. 1917 var ís-
lendingum gefið fyrirheit um það,
að Danir mundu fúsir til þess að
taka upp samninga við þá um sam-
bandsmálið. í ræðu konungs er það
skýrt tekið fram: Uanset í hvilket
Form denne finder Sted (í íslenzku
þýðingunni í einhverju formi). Með
því er það tekið fram, að Danir
vilji eigi binda sig við það form,
sem íslendingar kynnu að vilja.
Nú hafa Islendingar farið fram á
það, að samningurinn fari fram i
Reykjavík og jafnframt þvi, að skýra
ríkisþingmönnum frá þessu vildi
stjórnin fá að vita skoðanir flokk-
anna um það, hvort þeir vildu að
teknir yrðu upp samningar á þeim
grnndvelli, er talað var um 22.
nóv.--------— Og að svo miklu
leyti, sem séð verður, eru flokkarn-
ir því eigi andvígir. Svar hægri-
mauna er að vísu óljóst og grugg-
ugt. Það er talað um það, að eigi
meigi ákveða utanpings, að taka upp
samninga við íslendiuga. Enginn
hefir heldur farið fram á það. Auð-
vitað hefir altaf verið ætlast til þess,
að af Dana hálfu verði ákvörðun
tekin um sambandsmálið í ríkis-
þinginu og fyrir augum 'alþjóðar.
En þetta er eigi aðalatriðið í svar-
inu. Hitt virðist oss mestu máli
skifta, að hægrimenn^ og einnig
vinstrimenn eru fúsir til þess að
taka upp samninga, en skjóta nán-
ari ákvörðun til ríkisþingsins. Það
er einmitt það, sem stjórnin hefir
ætlað sér. Ríkisþingið verður að
taka ákvörðun fyrir Dana hönd, eins
ög Alþingi fyrir hönd Islendinga —
»Köbenhavn«: — Það er gott að
vinstri- og hægrimenn hafa komið
í veg fyrir fyrirætlanir stjórnarinnar
uni það að halda lengra áður en
ríkisþing hefir ákveðið hvernig og
hvar Dartii1 vilji semja-----------.
Vér höfum hvað eftir annað hald ð
þvi fram að fyrsta skilyrðið fyrir
heiðvirðri og einbeittri framkomu
Dana i ís'andsmálum væru þau, að
rikisþingið hefði þar hönd í bagga
og þjóðin væri einskis dulin.
»Social-Demokraten<: — Það má
nú vænta þess, að sambandsmálið
verði tekið til rólegrar og grand-
gæfilegrar yfirvegunar og að árang-
nrinn verði sá, að leyst verði þannig
úr þvi, að bæði Danir og íslend-
ingar megi vel við una.
En til þess stuðlar það að vísu
ekki, að ofstækisblöðin, með Köben-
havn í broddi fylkingar, gerast æ
æstari út af óskum íslendinga um
sjálfstjórn — sern auðveldlega getúr
samrýmst framhaldandi ríkjasam-
bandi við Danmörk.
En þótt »Köbenhavn« skoraði á
flökkana í gær að þverneita því að
taka upp samninga, þá hefir flokkur
hægrimanna á þingi eigi viljað taka
upp þá áfglapastéfnu.
Hagri menn vilja lika taka upp
samninga og að nefnd sé skipuð í
málið.
Það má deila um, hvort það sé
heppilegasta leiðin. Aðalalriðið er,
að allir flokkar forðist allar æsandi
og ertandi umræður, jafnvel i rikis-
þinginu.
Vér skulum ■ allir gera oss það
ljÖst fyrirfram, að Danmörk getur
alls eigi beitt neinu valdi við ísland
og þótt hún gæti það, þá mundi
hún eigi vilja beita því við bróður-
þjóð. En eins og nú stendur á í
heiminum, gæti það orðið alvarlega
hættulegt að ýœra rök fyrir valda-
leysi Danmerkur til þess að halda
ríkinu saman.
Það verður þvi að fara samninga-
leiðina.
Við skulum framar öllu forðast
smækkaða endurtekningu á sambands-
deilu Norðmanna og Svía, þar sem
»fánamálið« átti einnig mikinn þátt
í sambandsslitum.------------
»Vort Land« :---------Það má taka
því með gleði, að hvorugur flokkur
stjórnarandstæðinga hefir gengið í
gildru Zahles. — — I dag ætlar
stjórnin að eiga fund með foringjum
flokkanna á þingi.-------Vér eigum
bágt með að skilja hvers vegna
flokkarnir 1 láta íoringja sína taka
þátt í slíkum fundum eins og nú
stendur. Annars væntum vér þess,
að Zahle verði eigi meira ágengt
hjá flokksforingjunum',í dag heldur
en hjá flokkunum í gær.--------------
Tvö blöð
koma út af ísafold í dag, nr. 25
og 26.
Til athugunar
lögreglnstjórum, verkstjórnm og
öðrnm mönnnm, þeirn er fornminjar
knnna að finna, ern hér greind
nokknr atriði úr lögnm 16.
nóv. 1907 um vernilun fornminja.
9. gr. Ef landei'gahdi eða leigu-
liði við gröft eða á annan hátt finn-
ur ‘fornleifar . . ., skal hann jafnskjótt
skýra (lögreglustjóra) frá því . . ., og
líti út fyrir að um mikilsverðar forn-
leifar sé að ræða, skal hætta vinnu
að svo miklu leyti sem hún kann
að hagga við fornleifunum, þangað til
úrskurður stjórnarráðsins er fenginn.
Bætur fyrir tjón það, er af því kann
að leiða, greiðast úr landssjóíi og
skera óvilhallir dómkvaddir menn
úr, ef ágreiningur verður um skaða-
bæturnar.
10. gr. Ef ómögulegt er að kom-
ast hjá því að.eyða eða spilla forn-
leifum við vegagjörð eða öunur
mannvirki í þarfir landsins, sýslu
eða sveitar, nema þá með mjög
mikilli fyrirhöfn og kostnaði, skal
verkstjóri eða það stjórnarvald, sem
hlut á að máli, skýra stjórnarráðinu
frá málavþxtum, áður en nokkuð er
haggað víð fornleifunum, og ákveð-
ur þá stjórnarráðið, hvað gjöra skuli.
12. gr. Hver sá, er finnur forn-
grip í jörðu- eða á, er skyldur til
að skýra lögreglustjóra þegar í stað
nákvæmlega fráfundinum. Jafnframt
skal hann afhenda lögreglustjóra það,
sem fundist hefir, nema hætt sé við,
að það skemmist i flutningnum, þá
skal hann varðveita þa^ á þann hátt,
sem hann bezt getur, unz lögreglustjóri
ráðstafar þvi. Ef líkur eru til, að
fleiri forngripir, þeir er mikilsverðir'
eru, muni dyljast á fundarstaðnum,
skal finnandi við engu hagga, en
skýra þegar lögreglustjóra frá. Fund-
arstað skal finnandi jafnan greina
skilmerkilega. — Ef forngripur finst
við mannvirki þau eða störf, sem
framkvæmd eru samkvæmt 10. gr.,
skal finnandi afhenda hann verk-
stjóra eða því stjórnarvaldi, sem hlut
á að máli, og skal viðtakandi .gefa
lögreglustjóra nákvæma skýrslu um
fundinn og fari með, sem að fram-
an er greint. — Skylt er lögreglu-
stjóra að gefa skriflega viðurkenn-
ingu fyrir móttöku forngrips, ef
þess er óskað.
13. gr. Hafnskjótt sem lögreglu-
stjóri hefir fengið skýrslu um fund
forngrips, skal hann skýra þeim
manni eða mönnum frá, sem land
eiga undir, þar sem forngripur fanst,
og jafnframt senda stjórnarráðinu
skýrsluna með þeim viðaukum frá
sjálfum sér, sem honum virðast
nauðsynlegir. Enn fremur sendir
hann þá forngripi, sem honum hafa
verið afhentir, til stjórnarráðsins,
nema hætt sé við, að þeir skemmíst
í flutningi, þá skal lögreglustjóri
geyma gripina, unz stjórnarráðið
ráðstafar þeim. — Ef lögreglustjóra
virðast likur til, að fleiri forngripir
muni dyljast þar, sem forngripur
fanst, skal hann geta þess í skýrslu
sinni tii stjórnarráðsins og sjá um,
að engu verði rótað á fundarstaðn-
um, þangað til rannsókn getur fram
farið.
16. gr. Ef gripurinn hefir fund-
ist við framkvæmd á vegagjörðum
eða öðrum mannvirkjum, samkvæmt
10. gr., eða í almenningum, afréttar-
löndum eða á heiðum uppi, sem ekki
teljast til heimalanda, telst lands-
sjóður sem landeigandi, og sömu-
leiðis ef hann hefir fundist á kirkju-
jörðum, eða ef hreppsfélag, sýslu-
félag eða bæjarfélag á land undir;
eignast landssjóður þá forngripinn
að tveim þriðjungum, en finnandi
að þriðjungi.
17. gr. Ef finnandi leynir fundi
forngrips og skýrir ekki lögreglu-
stjóra frá honum (sbr. 12. gr.), eða
spillir h\)num eða lógar af ásettu
ráði, telst það sem ólögleg meðferð
á fundnu fé eða skemd á eigum
annara og fer eftir ákvæðum al-
mennra hegningarlaga 249., 296. og
298. grein, enda missir þá finnandi
tilkall til síns þriðjungs.
18. gr. Landssjóður á kauprétt
að þeirri hlutdeild í fundnum forn-
grip, sem hann á ekki, eftir mati
fornminjavarðar. Þvi matii getur með-
eigandi skotið til stjórnarráðsins, og
nefnir það þá til 3 óvilhalla lög-
metendur, er vit hafa á forngripum,
og skal standa við mat þeirra. Sé
það hærra en mat fornminjavarðar,
greiðir landssjóður kostnað við yfir-
matið, en ella áfrýjandi. — Ef forn-
gripurinn er úr gulli eða silfri eða
sé um pilfurpeninga eða gullpeninga
að ræða, skal meta málmverð hlut-
arins og leggja ofan á 10 af hverju
hundraði, og fær meðeigandi landá-
sjóðs eða meðeigendur að réttri til-
tölu, ef fleiri eru, það andvirði óskeit,
eins og landssjóður ætti ekkert i.
21. gr. Engar fornminjar, eldri
en 150 ára, má flytja úr landi, nema
með leyfi stjórnarráðsins. Sé vafi á
um aldur slíkra hluta, sker forn-
minjavörður úr.
23. gr. Ef fundi forngripa er
leynt, varðar eftir 17; gr. Onnur
brot gegn ákvæðum laga þessara
varða sektum frá 20 til 50Ó kr.;
auk þess má taka munina eða and
virði þeirra af hinum seka. Með
mál út af brotunum 'skal farið sem
almenn lögreglumál.
Fyrir hönd Þjóðminjasafnsins.
Pálmi Pálsson.
Srl. simfregnir.
Frá fréttaritara ísafoldar.
Kaupmannahöfn, 17. maí
Japan og Kína hafa gert með sér
hernaðar-bandalag.
Vegna ihlutunar Frakka(?) hefir
verið frestað undirskrift samninga,
sem fullgerðir voru milli Svía og
Þjóðverja. Þjóðverjar lýsa því yfir
að Svíar verði að bera ábyrgð ár
afleiðingum samningaleysisins. —
Brauðskamtur Svía hefir verið mink-
aður sökum þess að kornaðflutning-
ar hafa tafist.
Balfour hefir lýst því yfir að
Bretar séu ætíð reiðubúnir að taka
friðarsamningatilboð til yfirvegunar.
Khöfn 18. mai
Enska blaðið »Daily News« ræðst
á fastheldni Breta við hafnbannið
og talar máli hlutlausra þjóða,
Vöruútflutningar frá Bretlandi ti
Danmerkur eru hafnir á ný að nokkru
leyti.
Kafbátar þeir, sem Bretar áttu i
Eystrasalti hafa verið eyðilagðir.
Skipabyggi'ngar Bandarikjanna hafa
aukist stórkostlega og er búist við
að bygð verði. á þessu ári skip Sem
bera 10 milj. smál.
Þýzka blaðið »Vorvaerts« segir
þunglega hugur um örðugleikana á
því, að afla Þjóðverjum1 matvæla.
Eldsvoði mikill hefir komið upp
i Gautaborg.
Ný sókn af hendi Þjóðverja á
Sommevigstöðvunum er talin yfir-
vofandi.
Hertliúg kanslari segir að Mið-
veldabandalagið sé fjárhagslegt og
íernaðarlegt varnarbandalag.
Uppvíst hefir orðið um víðtæk
uppreistarsamtök á írlandi sem
:>jóðverjum er kent um og hefir fjöldi
manna verið hneptur i fangelsi.
Khöfn 19. maí.
Ákafar stórskotaliðsorustur á vest-
urvigstöðvunum, en engin fótgöngu-
iðSviðureign.
Frá Amsterdam er símað að Þjóð-
verjar hafi fyrirskipað að þýzka skuli
vera opinbert stjórnarmál i Belgiu.
flefir 999 opinberum starfsmönnum
af iooo, sem ekki geta skrifað þýzku,
verið vikið frá.
Þýzku blöðin segja að budda Ame-
ríkumanna sé örðugasti þrándur í
götu friðarins.
Frá Sviss berast fregnir um að
>ar eigi að halda nýja friðarráðstefnu
iýrir hlutlausar þjóðir.
Frá Konstantinopel er simað að
Maximalistar hafi náð Baku aftur á
sitt vald.
Botnvörpuveiðum í Kattegat hefir
verið hætt vegna tundurdufla, sem
>ar hafa verið lögð.
Meðlimir »Sinn-Fern« flokksins
rska, sem sæti eiga í enska þing-
inu, hafa verið hneptir i varðhald.
r
Khöfn 20. mai.
Þingið i Helsingfors hefir kosið
Svinhufvud fyrir rikisstjóra (regent).
Painleve er orðinn loftvarnaráð-
rerra í Frakklandi.
Flugárás hefir verið gerð á Lund-
únaborg.
Vesuvius-gos eru i byrjun.
Foringi irsk-þýzka samsærisins
íefir verið handtekinn og honum
varpað i Tower-fangelsið í Lundún-
um. Hann hafði komið með kaf-
báti til Irlands. Alls hefir 500-
mönnum verið varpað í fangelsi.
Bretar hafa gert loftárás á Köln.
Tyrkir sækja fram i Persíu.
A 50 ára afmæli þjóðleikhússins
í Prag varð þar friðarhræiing allmik-
il. Blöð þau sem draga taum banda-
manna, voru gerð upptæk og Suður-
Stavar, sem voru gestkomandi, rekn-
ir burtu.
Þjóðverjar lýsa því yfir, að þeir
séu reiðubúnir að halda áfram að
berjast við Breta og Bandaríkjamenn
árum saman, til þess að fá enda
bundinn á ófriðinn á meginlandinu.
Khöfn 21. mai.
Óeirðir miklar eru í Rúmeniu.
Bandamenn hafa sótt fram á
Balkanvígstöðvunum um 20 kíló-
metra hjá Protopapa og Cerevoda.
Nikulási fyrv. Rússakeisara hefir
verið stefnt fyrir nómstól í Moskva.
Frá Paris er símað að Þjóðverjar
hafi 1,700,000 manna her reiðu-
búinn til sóknar á vesturvígstöðv-
unum.
Lýðveldissinnar í Finnlandi hafa
í hótunum um að hefja uppreistr
ef konungsstjórn verði komið á þar
í landi.
Japan og Kína hafa gert með sér
bandalag gegn Þjóðverjnm.
Bandamenn yfirvega það, hvort
þeir eigi að veita Maximalistum
stuðning til þess að verjast þýzkum
áhrifum.
Gömlu-Finnar hafa i hótunum
um að hefja uppreist, ef lýðstjórn
komist á.
Frá Paris er simað, að enn sé
Þar rætt um hina fyrirhuguðu sókn
Þjóðverja.