Ísafold - 15.06.1918, Blaðsíða 1

Kemur út 1—2
í viku. Verð arg.
5 kr., erlendis 7*/^
kr. eSa 2 dollarjborg-
ÍBt fyrir miðjau júlí
erleudia fyrirfram.
Lausasala 10 a. eint
AFOLD
Uppsögn ^skrifl.
bnndln við áramót,
er óglld nema kom-
ln bó tll útgefanda
fyrlr l. okfcbr. og
sé kanpandi sknld-
lans vlö blaöiB.
ísafol darprentsmiðja.
Ritstjóri: Úlafur Björnsson.
Talsimi nr. 455.
XLV. irg.
Reykjavik, laugardaginn 15. jiini 1918
_____1___________ — . ---
30 tölublað
Konungshúsið á Þingvöllum
verður opnað þann 15. júni.
Virðingarfylst.
Guðrún Jónsdóttir.
Saltfiskur
þur og vel verkaður fæst hjá
Hannesi Olafssyni & Co.
Forsætisráðherrann
talar um fánamálið og ófriðar-
málin á alþingi.
III.
Samvlnna þings og stjórnar.
Margir þeirra, sem hlýddu á hina
»stórpolitisku« Tæðu forsætisráðherr-
ans í neðri deild þ. 30. mai munu
hafa látið tér detta í hug, að ráð-
herrann mundi ætla sér að láta þau
verða ræðulok, að leggja embœtti nið-
ur baði jyrir si% 0% félaqa sina í
landsstjórninni.
Ekki svo mjög vegna ummæla
hans um fánasynjunina í rikisráði
22. nóv., enda þótt hann segði, að
eftir venjulegum stjórnarfarsreglum
hefði stjórnin átt að fara frá þegar,
vegna hennar. Þar hafði hiiín sér
til afsökunar, eftir því sem ráðherr-
anum sagðist frá, að fullveldisnefnd
alþingis mun hafa lagt á það ráð,
að stjórnin skyldi ekki gera þetta
að fráfararefni milli þinga. Að vísu
litum vér svo á, að það hefði verið
|>að réttasta til þess að leggja úr-
slitaáheizlu á fánakröfuna og þá að
kveðja um leið saman aukaþing
þegar i stað, til þess að gefa þvi
færi á að taka til sinna ráða til
þess að leiða málið til sigurs. Eo
úr því þingið leit hinn veg á verð-
ur að virða það stjórninni til vor-
kunnar, að hún hagaði sér svo sem
taun ber vitni.
En þegar forsætisráðherra siðar í
ræðu sinni fer að tala nm, að það
sé eðlilegt, að stjórnin sé tregari að
koma fram með tillögur til bjarg-
ráða, þegar þingið fari með uppá-
stungur hennar, eins og það hafi
gert — ja, þá teljum vér víst, að
mörgum mnni þykja þau ummæli
bera vott um barla einkennilega
samvinnu þings og stjórnar.
Þingið setur á laggirnar þriggja
manna stjórn til þess að tryggja sér
— að þvi er ætla verður — að
ekki ráði i stjórninni neinn einstak-
ur flokkur, heldur sé stjórnin fnll-
trúi fyrir 3 flokka þingsins, sem
miklu mestur hluti þess telst til.
Þegar 'svo er í haginn búinn, er
það þá ekki einkennileg »samvinna«,
að það er nær skorið fyrir, að nokk-
uð það fái að lifa, sem stjórnin
leggur fyrir þingiðf
Hvemig stendur á þeim ósköpum^
Annaðhvort — stjórnina eða þing-
Ið — hlýtur að vera eitthvað bogið
við.
•
Naumast þarf að efa, að skynbærra
roanna dómur verði, að — þótt
margt megi að þinginu fiúna — þá
sé samt sem áður aðalsökin hjá —
stjórninni — hún sé sá raunveru-
legi ásteytingarsteinn.
En að því leyti fellur sökin á
þingið, að það skuli ekki enn hafa
sýnt þá djörfung og dug að losa
oss við ásteytingarsteininn.
Viðast hvar annarsstaðar í heimin-
utn mundi stjórn, sem er að kvarta
yfir þvi, að ekkert nái fram að ganga,
sem hún stingur upp á við þing
þjóðarinnar, verða svarað: Því ertu
að kvarta, í stað þes: að taka þá
rögg á þig að gera eitthvað að úr-
slitamáli og standa eða falla á þvi!
En hér á Islandi er það tekið
fyrir góða og gilda vöru, að stjórn-
ar-formaðurinn Iýsi yfir því, að
mikilsvert »princip«-spursmál sé lagt
iyrir þingið sem »prófsteinn« (sbr.
ræðu forsætisráðherrans um fráfærna-
frumvarpið) og þegar þingið metur
þetta »ptincip« spursmál stjórnarinn-
ar á þann hátt, að steindrepið er við
fyrsta tækifæri -— þá skeður ekki
annað en það, að »lögð er niður
rófan« af stjórnarinnar hálfu.
Þegar slík er »samvinnan« og
samræmið milli þingsins og stjórn-
arinnar, á einhverjum úrslitamestu
alvörutimum, sem þjóð vor hefir
lifað, þá er ekki að búast við, að
önnur þjóðfélagsstörf hepnist farsæl-
lega. Það þarf að breyta um undir-
stöðuna á þjóðfélagsbúinu.
Þingið verður að velja ráðsmenn,
handa þjóðinni, sem það ber meira
traust til en svo, að flest sem þeir
stinga upp á, sé »dauðfætt«.
»Hvað tæki við« spyr Tíminn,
ef þingið rækti þessa meir en sjálf-
sögðu skyldu sína.
Þvi er fljótsvarað: Það kæmi
stjórn, i stað óstjórnar, ef þingið er
ekki öllum heillum horfið.
Samkvæmt skýrslu frá fjárhags-
neðri deildar alþingis hafa i Tjör-
nesDámu landssjóðs verið teknar
upp 1430 smálestir af kolum á
tímabilinu frá miðjum mal 1917 til
9. marz siðastl. Hreinn halli á
rekstrinum er talinn að vera kr.
102,161,83, sem svarar til um kr.
71,44 á hverri smálest (hreint tap).
Mér er tjáð að kol þau, sem
Verkamannafélag Akureyrar lét taka
upp siðastl. ár, i námu við hlið
landssjóðsnámunnar, hafi kostað
hinsrað koniin nm kr. 68,00 eða um
kr. 3,44 minna en landssjóður tapaði
a hverri smdlest, sem í hans námu
var unnin.
Hve mikill flutningskostnaðurinn
varð á kolum Verkamannafélagsins
frá námunni tii Akureyrar, er mér
ekki vel. kunnugt, en trauðla mun
hann hafa orðið undir 18 til 22 kr.
á hverri smálest (umborðflutningur
og flutningur hingað). Flutnings-
gjaldið mun hafa verið um kr. 15.00.
Upxborðflutningur varð vist mjög
dýr, að dæma eftir reikningi frá for
manni landssjóðsnámunnar. Staifs-
menn hennar fluttu 60 smálestir um
borð fyrir Verkamannafélagið. Réikn-
ingur yfir það var nm kr. 1,200,00,
en var vist ekki borgaður nema að
nokkru leyti, — þötti óeðlilega hár.
Það má óhætt áætla, að kostpaður
á kolum Verkamanpafélagsins frá
námunni til Akureyrar hafi orðið kr.
20,00 á hverti smálest, og hefir þá
kostað kr. 48,00 að vinna hverja
smálest. Beint tap við að vinna
kölin úr landssjóðsnámunni hefir því
orðið kr. 2},44 umjram pað sem
kostaði að vinna Verkamannajilaqs-
kolin. Með öðium orðum verður
útkoman þessi:
Landssjóðskolin voru seld á kr. 35.00
beint tap á verkinu — 71.44
kostar þvi hver smálest kr. 106.44
en verkamannakolin að eins um
kr. 48,00. Þess ber að geta, að
Verkamannafélagið vann að eins þar
til seinast í septembermánuði, en í
landssjóðsnámunni er miðað við
vinnu til 9. m«rz. Vetrarvinnan
hefir auðvitað orðið dýrari, svo og
líka ber þess áð geta, að ferðakostn-
að landssjóðsmannanna hefir einnig
orðið meiri en hinna; aftur á móti
voru betri og fullkomnari áhöld,
sem landssjóðsmenn höfðu, og hefði
það átt að gera verkið ódýrara.
Það getur engum blandast hugur
um það, að hér er að einhverja leyti
um óheilbrigða meðferð á fé lands-
sjóðs að ræða, því að óhrekjanlegur
samanburður, bygður á kostnaðar-
tölum beggja hlutaðeigenda, sýnir
hinn gífurlega mismun á reksturs-
kostnaði námanna, hvorrar fyrir sig,
beggja á sama svæði.
Skýrsla fjárhagsnefndarinnar sýnir
ljóslega, hve landsstjórnin virðist
gersneydd hæfileikum til hagsýni og
eftirlits með þvi, sem unnið erfyrir
fé landssjóðs. Rekstur námunnar
er eitt af þeim glöggu dæmurh kæru-
leysis, óstjórnr r, -ráðleysis og glappa-
skota stjórnarinnar.
Rekstnr Tjömesnámunnar verður
nákvæmlega að rannsaka, að svo
miklu leyti sem hægt er, og alla
reikningsfærslu henni viðvikjandi,
svo og öll fylgiskjöl, láta þá alla,
sem sök eiga í glappaskotum rekst-
ursins, bera fulla ábyrgð gjörða sinna,
hvað svo sem það kostar, ekki pen-
inganna vegna, þeir munu tapaðir
vera, heldur til þess að þeir seku
fái makleg málagjöld, verði brenni-
merktir með sinum rétta stimpli, og
öðrnm til viðvörunar. Það er skylda
alþingis.
Fari svo, sem eg vona, að Tjör-
nesnámuhneykslið verði til þess að
opna augu þeirra þingmanna, sem
hingað til hafa verið blindir fyrir
glappaskotum núverandi landsstjórn-
ar, svo þeir sjái að hún stígur hröð-
om fetum í þá átt, að steypa land-
inu i fjárhagslegar og siðferðislegar
ógöngur, og að þeim rétt sjáandi
þingmönnum með þvi aukist það
fylgi, sera gefur bolmagn til þess að
steypa h^nni úr valdasessinum, áð-
ur en yflrstandandi aukaþingi verður
slitið, pá má máske í raun réttri
skoða Tjörneshneykslið sem happa-
samlegt atvik, þótt dýru verði sé
keypt.
Illkynjaðar meinsemdir læknast
sjaidan nema með djúpum og sárt-
sviðandi ástungum,
>
Akuréyri, 1. júni 19x8.
Hankur.
Tvenn lög.
Alþingi afgrejddi fyrri viku tvenn ný
lög, sem eru mjög þýðingarmikil
fyrir verzlun landsins. Voru bæði
frumvörpin afgreidd með aíbrigðum
frá þingsköpunum i báðum deildum,
og tók það þingið ekki nema tæpa
kl.st. að gera þau að lögum.
Oss þykir rétt að birta bæði lög-
in i heild og greinargerðir fyrir
þeim, því að þau snerta mjög hag allra
kaupsýslumanna.
Frumvarp
til laga nm viðauka við lög nr. 6,
8. febr. 1917, um heimild handa
landstjórninni til ráðstafana til trygg-
ingar aðflutningnm til landsins.
Frá bjargráðanefnd.
1. gr. Við 1. gr. laga nr. 6, 8.
febrúar 1917, bætist:
Enn fremnr veitist ráðuneyti ís-
lands heimild til þess, að taka eignar-
námi til útflutnings islenzkar afurð-
ir hjá kaupmönnum, félögum, fram-
leiðendum eða öðrum, gegn fullu
endurgjaldi, að frádregnu lögboðnu
útflutningsgjaldi. Endurgjald skal
ákveða eftir mati þriggja óviðhallra
manna; skal einn þeirra kvaddur af
Landsyfirréttinum, annar af bæjarfó-
getanum i Reykjavik og þriðji af
stjórnarráðinu. Þeir kjósa sér odd-
vita. Matsgerðir þeirra eru fullnaðai-
m3tsgerðir. Eignarnemi þaif ekki
að taka hið numda strax í’ sinar
vörslur, að matsgerð lokinni, en
greiða skal hann eiganda eða umráða-
manni hins numda hæfilegan geymslu-
kostnað eftir matx matsmanna. Að
öðru leyti fer nm framkvæmd eignar-
námsins, eins og greinir í lögum
nr. 61, 14. nóvember 1917, um
framkvæmd eignarnáms.
2. gr. Lög þessi öðlasl þegar gildi.
Greinargerð.
í lög 1. febrúar 1917 vantar skýra
heimild til þess að taka vörur eign-
arnámi, en nú er, vegna skuldbind-
inga þeirfa, sem hvila á landsstjórn-
inni samkvæmt samningi milli henn-
ar og' stjóma bandamanna, óhjá-
kvæmilegt að' hafa slíka heimild til'
eignarnáms skýrt ákveðna í lögun-
um. Því að þótt ,rett megi telja,
að sú viðtæka heitnild, sem framan:
'greind lög yeita landssjórninni til
að selja paeð reglngerðnm ákvæði,
setp nauðsynleg þykja til þess að.
tryggjaaíaðflutninga tib iandsins, inöi-
feli einnig heimiid til að fyrirskipa
eignarnám, er eins og nú á stendnr
nauðsynlegt að taka fyrir allan vafa
nm þetta atriði. Ennfremur er óhjá-
kvæmilegt að fá sérstakar reglur um
eignarnám það, sem hér um ræðir,
aðallega að því er snertir matsmenn-
ina og kvaðningu þeirra, svo og
um, að matsgerðir þeirra skuli vera
fullnaðarmatsgerðir.
Frumvarp
til laga um bráðabirgðaútflutnings-
gjald. Frá fjárhagsnefnd.
t. gr. Meðan Norðurálfuófriðnr-
inn stendur og ráðuneyti íslands fer
með verzlun innlendra vörutegunda,
fleiri- eða færri, eða sér um útflutn-
ing þeirra, er því heimilt að leggja
með reglugerð eða reglugerðum út-
flutningsgjald, auk lögboðinna út-
flutningsgjalda, á vörutegundir þess-
ar, eftir þvi sem nauðsynlegt er, til
þess að landssjóður biði ekki skaða
af afskiftum sinum af þeim. Gjaldi
þessu skal hagað þannig, að ekki
komi á neina vöruterund hærra gjald
en sem svarar til þeirrar fjárhæðar,
sem iandssjóður verður að leggja
fram vegna verzlunar með eða um-
sjónar á þeirri tegund.
Vörurnar, andvirði þeirra og vá-
tryggingarupphæð, er að veði fyrir
gjaldinu.
í reglugerð má kveða á um til-
högun og innheimtu gjaldsins, hver
skuli greiða það, sektir fyrir brot á
henni og meðferð mála út af slíkum
brotum.
2. gr. Lög þessi öðlast þegar gildi
Greinargerð.
Eins og knnnugt er, þá er lands-
stjórnin neydd til; vegna samninga
við önnur riki, að taka í sinar hend-
ur verzlun með ýmsar innlendar
vörutegundir og umsjón með útflutn-
ingi á þeim, til þess að tryggja að-
flutninga til landsins, og þar sem
búast má við, að landssjóður biði
skaða af þessum afskiftum sínum, ef
engi heimild er fyrir hendi nm, að
hahn megi leggja gjald á vöruna til
lúkningar þeim skaða, þá virðist eigi
verða hjá því komist að ná honum'
með skatti. Tilætlun þessa frv, er
að útvega slíka heimild, þar sem það
gæti orðið landssjóði ofvaxið að
greiða slíkan halla. Það er að sönnu
óvanalegt að veita heimild til skatta-
álögu til landssjóðs með reglugerð-
nm, eh þar. sem alveg sérstaklegn
<stendur á nú og eigi virðist auðið
.að ákveða skatt þenna með lögum,
þanjiig,, að nærri láti um, að lánds.
sjóður verði skaðlaus, þykii* eigi fær