Ísafold - 06.07.1918, Blaðsíða 1

] Kemur út 1—2
í viku. Verðárg.
) kr., erlendis 7^/j
' ‘)r. eða 2 do'.larjborg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 10 a. eint
XLV. árg.
Jr
ísafoldarprentsrniðja. Ritstjóírl: Dlajar BjörnssDn.
Reykjavík, laugardaginn 6. júli 191S
Tal.siir.: uí 4 S \
IUppsögn (skrifl,
'bundin v!8 áramét
er ógild nema koro
ln sd til iitgeí»'*‘':
fyrii 1. okfcbr <>,
sé kaupandl sfcnl ■ ■
| laus viB b!a*í!t.
33 tölublað
Guð og náunginn.
Gu08kenning Jesú Krists.
Kvöldsöngserindi
f.ott aí Guðm. R. ÓLfssyni nr Grjndavik
i Stórólfshvolskirkju
á aðfangadag8kvöld jóla 1916.
Texti (Jóh. 1, 17—18.): »Lögm41iÖ
var g^fið fyrir Móse, en niðin og sann-
leiku inn kom yfir Jesúm Krist. Enginn
hefir nokknrn tím. téð gnð; eonnrinn
eingetni, sem hallast að brjósti föðursins,
hann hefir veitt oss þekking á honum.«
Orð þesBÍ eru tekin úr formála
Jóhannesar guðspjalla. 1 þeim er í
stuttu máli lýst lífsataríi Jesú og
þýðingu þess fyrir mannkynið. Verj-
um nú lítilli stuod, tilheyrendur mín-
ir, til þess að hdgleiða nokkru nán-
ar boðskap hins mikla sannleikans
konungs, um leið og vér höldum há-
tíð í minningu um afmælið hans.
Fyrir komu Jesú i heiminn voru
hugmyndir Gyðiuga um guð smátt
og smátt að þroskast. Af ritum þeirra
er auðsætt, að þær voru mjög barna-
legar í fyrstu. þá hugsa þeir sér guð
eins og manu að miklu leyti, mikiuu
mann að vísu, en með maunlegum
þörfum og ýmsum ógöllum. Hann
borðar hjá Abraham, eins og hver
annar ferðamaður, hvílir sig eftir
unnið erfiði, og þarf jafnvel að fara
til Sódómu og Gómorru, »til þess að
sjá, hvort íbúar þeirra hafi fullkom-
lega aðhafat það, sem þeir voru
hrópaðir um fyrir honum« (1. Mós.
18, 8. 21. og 2, 2.). En eigx er að
eins, að hugmyndir Gyðinga um guð
væru barnalegar. Hxtt var öllu lak-
ara, að þeir hugsuðu sér hann oft
og tíðum harðsnúinn hefndarinnar
guð, sem teldi að eius fáa menn vini
sína, en fjöldann óvini sína, sem
hann bauð stundum slnum fáu vildar-
mönnum að brytja niður, líkt og
harðstjórar þeirra tlma. Að hans
boði þykjast þeir ibanníæra með
sverðseggjum* heilar borgir, eins og
Ai, (Jós. 8.), þá er þeir vmna Kana-
ausland, þ. e. deyða a 11 k v i k t í
borginni, eigi að eins hermennina,
heldur og konur og böm, og eigi að
eins fólkið, heldur strádrepa þeir
hvert emaBta kvikt dýr í borginni,
að því er sagan segir. Og þetta á
að vera boð »drottms herskarannat,
sem er að eins guð ísraelsmanna, en
eigi veslings heiöiugjanna. J>etta
minnir óneitanlega a ýmsa smótrúar-
flokka á vorum dögum, sem þykjast
eiga guð einir, en allir aðrir séu
»trúvillingar«, ef þeir trúa ekbi nú-
kvæmlega hinu sama og þeir sjáltir
í öllum atriðum. Og veslings Sól,
sem er of mikill drengBkaparmaður
til þess að níðast a handteknum
óvinum sfnum, er hann hefir unnið
Bigur á, er fyrír þá sök fallinn í ónóð
drottinB og rekinu frá völdum.
(1. Sam. 15). GyðÍDgar fórnuðu guði
jafnvel mönnum á dómaratímunum,
og halda að hann hafi þóknun á því,
að saklaus stúlka sé deydd í því
skyni, dóttir Jefta Géleaðíta. Til
þess er saga bú, að faðir hennar,
sem er foringi hersins og er að berja
á óvinum slnum, sem ísraelsmenn
áttu þá í höggi við, heitir því, að sá,
er hann mæti fyrstum á heimleið-
inni, skuli vera færður drotni að
brennifórn, ef hann veiti BÓr sigur í
bardaganum. Og að fengnum sigri
er það einkadóttir Jefta, sem hleypur
fagnandi á móti honum, til að bjóða
hann velkominn. Og þó að Jefta
félli það þungt, varð hann að deyða
hana (Róm. 11). Gyðingar hugsuðu
sér guð birtast í eldgosum og jarð-
skjálftum (2. Mós. 19—20), og þora
eigi að koma f námunda við hann,
eða að hann tali við þá, »svo að þeir
deyi ekki* (2. Mós. 20, 19.). Og þó
er þeir ætla að gera sér mynd af
honum í eyðimörkinni, á leiðinni frá
Egyptalandi, steypa þeir mynd af
nautí, eins og þeir höfðu séð Egypta
tilbiðja Apisuxann. jbannig varð gull-
kálfurinn þeirra til (2. MÓ3. 32, 4 ).
Nautið var sterkasta dýrið, sem þeir
þektu vel. þeir létu það því tákna
kraftinn, almættið, og þóttust þar til-
biðja ímynd »drottins herskaranna*.
Og »lögmálið var gefið fyrir Móse«.
í því var boðið: »Beinbrot fyrir bein-
brot, auga fyrir auga, tönn fyrir
tönu* (3. Mós. 24, 20). Ef Pétur
bryti tönn úr Páli, skyldi aftur brjóta
töun úr honum. Skoðun þoirra á
Guði var mjög lífc því, sem íslenzkur
prestur einn lýsti honum fyrir tæp-
um tveimur árum með þessum orð-
um: »Guð hvorki má né getur
fyrirgefið neinum, nema hefnd kómi
fyrir einhversstaðar frá. Og hver,
sem ekki trúir því, getur hvorki hald-
ið helgan föstudaginn langa né páska-
daginn, nema fyrir siðasakir*.
En brátt gægjast ljúfari hugmynd-
ir um guð fram á meðal ísraels-
manna. Boðorðin í lögmáliuu, sem
Jesú sagði vera hin æðstu, 6ru mjög
á annan veg: að elska drottinn af
öllu hjarta og náunganu eins og sjálf-
an sig (3. Mós. 19, 18. og 5. Mós. 6,
5. Sbr. Mark. 12, 29—31.). Einnig
þau, að fara vel með fátæka, fatlaða
og útleniinga (5. Mós. 24. 14 og
víðar). Og þessa grein í Móselögum:
»Útlendan mann, sem hjá yður býr,
skuluð þér svo með fara sem innbor-
inn mann meðal yðar, því að þér
voruð útlendingar í Egiptalandi* (3.
Móa. 19, 34.), er vert að bera Bam-
an við þær raddir meðal vor íslend-
inga, sem halda, að útlendingarnir
væru ekki of góðir til að borga vín-
tollinn í landssjóðinn. þ>að komi ekki
íslendiugum við, þótt erlendir gestir
týni fé og viti. J>að sé í fylsta máta
leyfilegur gróði að græða á héimsku
útlendinga. Annars klingir hið sama
einnig oftast við meðal ísraelsmanna.
Aðeins samlandar þeirra og trúbræð-
ur, aðrir Gyðingar, eru náungar
þeirra (Sbr. t. d. Matt. 5, 43.). Aðr-
ir ekki. þó eru nokkrir af þeirra
mestu og beztu mönnum víðsýnni en
svo. Spámennirnir þeirra voru ekki
fyrst og fremst sjáendur ókominna
atburða.
Fyrst og fremst voru þeir kenni-
menn, leiðtogar folksins, er kendu
því góða siðu, offc nýja og betri en
það þekti ^áður, og fáguðu guðshug-
mynd þess sumir hverjir. þ>eir hreins-
uöu siðina, voru siðbótarmenn. þ>ar
í er fólgið þeirra mikla starf, þeirra
aðalstarf. það er og aðalstarf krist-
inna kennimanna enn þann dag í
dag, og eftir því ber að mefca gildi
þeirra, hversu þeir leysa það vanda-
sama verk af hendi. Guð birtist
Elía spámanni ekki í »sterkum sfcormi
er tætti fjöllin og molaði kletfcana,
og ekki í jarðskjálfta eða eldi, heldur
i hægum vindblæ* (1. Kon. 19, 11—
12). Hjá honum er guðBhugmyndin
orðin mildari en fyr. Og höfundur
Rutarbókar bendir á, að gott fólk sé
einnig meðal annara þjóða; og slls
er ættmóðir Davíðs, eftirlætiskonungs-
ins þeirra, var af erlendu bergi brot-
iu, vill hann með því að færa sögu
hennar í letur vekja samhygð landa
siuna með öðrum þjóðum (Sjó Rutar
bók). En einhver allra fegursta sag
an er saga Jónasar spámanns, sem
hefir margsinnis verið svo herfilega
misskilin, að gildi hennar hefir verið
umhverft. Bókstafstrúarmenn, sem
rekast á þann óhugsanleika, að mað
ur lifi þrjó sólarhringa ofan i fiski,
stranda á því skeri eða »hoppa yfir
það«, eins og sumir segjast gera, þ.
e. ganga fram hjá því óhugsað, af
þvf að þeir skilja þessa ritningargrein
ekki alls kostar, og aðrir hæðast að
slíkri fjarstæðu, og þykjast menn að
meiri. Og með þvf að líta á söguna
eina og almennar fréttir eða brot úr
æfisögu hið ytra, verður hún að vísu
nokkuð skrítrn. En slíkfc er sjáan-
lega ekki meining Jónasar eða sögu-
ritarans, hver sem hann nú hefir
verið, heldur er hér um dæmisögu
að ræða, gullfagra dæmisögu, er helzt
verður jafnað við dæmisögur Jesú.
Höfundurinu klæðir guðshugmynd
sína sögubúningi, til þess að frásögn
hans verði skemtilegri aflestrar. Guð
býður Jónasi að fara til stórborgar í
öðru landi, til hinnar miklu Níníve-
borgar, og boða henni guðlega refs-
ingu vegna vonzku íbúanna. En
Jónas veit, að Guð er miskunn-
s a m u r og óttast, að orð sín rætist
ekki, því að guð muní fyrirgefa þeim
og ekki eyða bo>,gina. Hann reynir
því að forða sér frá sendiför þessari,
en tekst ekki; en svo fór sem hann
grunaði. Guð íyrirgaf þeim, er þeir
iðruðust syDda einna. |>etta mislík-
aði Jónasi svo mjög, að hann óskaði
sér dauða og lá utanborgar í öngum
sínum yfir því, að guð hefði gert eig
að minna manni. fá gaf guð hon-
um undranjóla, rísínusrunn, til að
skýla honum við sólarhitanum; en
er Jónasi var tekið að þykja vænt
um þenna skjólgjafa sinn, þá misti
hann hann jafn sviplega og hann
hafði vaxið. Saknaði hann þá vinar
f stað og harmaði hann mjög. þá
sagði drottinn við Jónas: »J>ig tekur
sárt til rísínusrunnsins, sem þú hefir
ekkert fyrir haft og ekki upp klakið,
sem óx á einni nóttu. Og mig skyldi
ekki taka sárt til Níníve, hinnar
miklu borgar, þar sem eru meira en
hundruð og tuttugu þúsundir manna,
er ekki þekkja hægri hönd sína frá
hinni vinstri, og fjöldi af skepnum?*
(Jónas 4. 10—11). Með þessari sögu
vill spámaðurinn sýna Gyðingum, að
guði þyki vænt um fleiri en þá eina.
Oll jörðin sé hans, eins og segir í
lögmálinu (2. Mós. 19, 5.), og hann
elski einnig útlendingana og ekki
BÍður ómálgu börnin, »er ekki þekkja
hægri hönd sína frá hinni vinstri*,
og að hann sé lfka dýravinur, sem
ekki láti sér alveg á sama standa
um, hvernig skepnunum líður.
Hún á sannarlega skilið meiri virð-
ingu, sagan þessi, en henni hefir oft
og tíðum verið sýnd, og spámaðurinn,
sem speglar sig í henni hina björtu
guðshugmynd sína.
Með þessum hæfcti bjuggu Bpámenn-
irnir jarðveginn undir komu Krists
og kenningu, og veitti sannarlega
ekki af því. Og svo kom hann með
gleðiboðskapinn sinn, sína göfugu
kenningu um föðurinn algóða, kær-
leikans guð, sem alla elskar, sem er
»faðir allra*, er börn kallast, bæði á
himni og jörðu jþess vegna er
í dag »glatt í döprum hjörtum*;
þ e s s v e g n a eru jólin gleðihátfð
um allan hinn kristna heim, eða eiga
að minsta kosti að vera það, því að
»nóðin og sannleikurinn* um guð »kom
fyrir Jesúm Krist*.
Hvernig hefir þá Jesú veitt oss
þekkíngu á guði? Hann kendi 03s
um óstarinnar guð, eins og hann
sjálfur sagði í bæn sinni til hane, þá
er hann hafði haldið skilnaðarræðu
sína til lærisveinanna (Jóh. 17, 26.):
»Eg hefi kunngert þeim nafn þitt og
mun kunngera það, til þess að kær-
1 e i k u r i n n, sem þú hefir elskað
mig með, sé í þeim og eg í þeim*.
HaDn setti elskunnar boðorð efst af
lögmálinu að e 1 s k a guð og að
e 1 s k a náungann eins og sjólían sig
(Mark. 12, 29-^31. Lúk. 10, 27.).
Var það að eins trúbróðir og sam-
landi? því svarar Jesú með dæmi
sögunni um miskunnsama Samverj-
ann (Lúk. 10, 29—37.). Samverjann !
þenna þjóðblendings og trúblendings
flokk, sem Farisearnir litu niður á
með djúpri fyrirlitningu, líkt og sum
ir heiðarlegir borgarar dú á dögum
líta á mann, sem er nýsloppinn úr
hegningarhúsinu, eða margir hvítir
menn á svertingjana. Úr þ e s s u m
flokki velur Jesús manninn í dæmi-
sögunni til að sýna, að þessir fyrir-
litnu útlendingar voru ekki alt af
verri náungar, ef á reyndi, heldur en
jafnvel æðstu prestar Gyðinga eða
aðrir heiðvirðir borgarar. Og boð-
orðið: »elska skaltu náunga þinn eins
og sjálfan þig«, næði einnig til þeirra.
Jesú er hafinn yfir þjóðahatur og
stéttaríg. Hann borðaði með jafn-
góðri lyst hjá tollheimtumönnum og
bersyndugum, eins og hjá stórríkum
höfðingjum og mikilsvirfcum embættis
mönnum (Sbr. Mark. 2, 15.—17.), og
hann metur trú hinnar h e i ð n u
kanversku konu jafnt og trúaðs Gyð-
ings (Matt. 15, 24.—28.). Lærisvein-
arnir höfðu beðið hann að losa þá
við þessa kerlingu, sein væri að elta
þá. »Láttu hana fara, því að húu
kallar eftir oss*. Og hann tekur und
ir i þeirra tón. Hann sé svo sem ekki
sendur »nema til týndra sauða af
húsi ísraels*. Auk þess að reyna
konuna, má glögt sjá uppeldisáhrif
hans á lærisveinana á þeírri eögu.
Vér getum hugsað oss, hversu þeim
hefir orðið við, er hann ávarpar þessa
gömlu konu, sem þeim þótti víst eigi
mjög rnikið til koma, þenna útlenda
heiðingja, með óstúðlegri undrun:
»Kona, mikil er trú þín!* þeir hafa
víst orðið svo sneyptir yfir fram-
komu sinni við hana áður, að þeir
hafa munað þessa hógværu ráðuingu
alla æfi. þoir hafa saunarlega ekki
amast við útlendri einstæðings konu
næsta daginn.
Eftir þessari sögu er gotfc að muna,
er trúarofsinn keyrir svo úr hófi, að
allir eru taldir trúviliingar, nema ein-
hver einn tiltölulega lítill trúflokkur,
segjum allir nema »Lútersmenn«.
Stundum er hringuriun jafnvel enn
þrengri. þá er vert að minnast þess,
að Jesú hefir talað um miklatrúhjá
heiðingjum. Og slíka trú sem hundr-
aðshöfðingjans rómverska, kvaðst
hann jafnvel ekki hafa fundið í
ísrael (Lúk. 7, 9.). Sú fcrú er von-
andi tekin að dofna, að guð muni
útskúfa öllum heiðingjum úr ríki
sínu. Margir af beztu mönnum heims
ins trúa því nú, að guð láti þá ekki
gjalda vanþekkingar sinnar, en leiði
þá fcil sfn á einhvern hátt, ef ekki i
þessu lífi, þá í öðru lífi. Fáir munu
nú taka undir orð, sem eignuð eru
merkum biskupi fornaldarinnar:
•Mesta sæla útvaldra í himnaríki
verður að horfa á kvalir óguðlegra
í helvíti«. Meiri ítök munu kenning-
ar Origenesar og Jóns biskups Ara-
sonar eiga í hugum manna, að allir
muni frelsast að lokum. Origenes,
sem trúði tilveru persónulegs djöfuls,
eins og flestir á hans tíma, hélt
jafnvel, að h a n n myndi að lokum
snúast til guða og frelsast. Eg hef
eigi heyrt aðrar kenningar fegurri
en kenningar Krisfcs cg þessa katólska
manns, og orð kennara míns 1 kristn-
um fræðum, eins vitrasta og bezta
íslendmnsins, Bem dú er á lífi. Vér
skólasveinar spurðum hann einu sinni,
hvort hann tryði e i 1 í f r i útskúfun.
Hann kvaðst ekki geta fært r ö k
gegn því, að eilíf útskúfun gæti átfc
sér stað; en þar með væri ekki sagt,
að það, sem u n t væri, þyrfti að
v e r ð a. Að haida áfram í þessu og
öðru hfi í forherðingu og siðspillingu
myndi vera u n t. Annað mál væri
það, hvort svo yrði. Sjálfur kvaðsfc
hann ekki g e t a trúað eilífri út-
skúfun. það væri ósamrýmanlegfc við
guðshufinynd sma, þvi að kærleikur
og speki gætu ekki útskúfað eilíflega.
Og hann bætti við þesaum gullfögru
orðum: »Eg ekil ekki að það væri
til nokkurs hlutar að ætla mér að
vera í himnaríki tíl að gleðjast og
verða sæll, ef nokhur einaata manns-
Bál, hvað þá óstvinir mínir, lentu í
endalausum vonlausum kvölum. Hvað
þú alvitur og altsjáandi guð. Hverau
miklu síður gæti hanu þá veriðsæll!*
— Tilheyrendur miDÍr! Berum þasai
orð saman við orð þau, er höfð eru
eftir Tertullianusi Aíríku-biskupi:
•Mesta sæla útvaldra í himuaríki
verður að horfa á kvalir í helvíti*.
Hvor eru fegurri? Hvor eru sam-
kvæmari kenuingu Josú, sem á að
vera grundvöllur guðsþekkingar vorr-
ar, trúar og vonar? Hans, semsagði:
*þetta er mitt boðorð, að þór elskið
hver annan, eins og eg hefi elskað
yður.« (Jóh. 15, 12). Og þá er einn
lærisveina hans bað hann nokkru
aður og sagði: »Herra, sýn þú oss
föðurinn, og þá nægir oss«, þá svar-
aði Jesús: »Svo langa stund hefi eg
með yður verið, og þú, Filippus,
þekkir mig ekki. Sá, sem hefir séð
raig, hefir séð föðurinn* (Jób. 14,
8- 9). Og hann, sem auðsýndi hina
meatu elsku, að láta líf sifct fyrir
vini slna (sbr. Jóh. 15, 13), sýndi
með þvi, að engiu ast finst meiri en
ást guðs á mönnunum. Guð sjólfur
þurfti á engri hefnd að halda, til
þess að geta fyrirgefið. |>að sýndi
Je8Ús svo dæmlauBt vel í dæmisög-
unni um glataða souinn (Lúk. 15,
11—24). FaðirinD tók hann glaður
að sér, og ekkert er síður nefnt á
nafn en hefnd. En mennirnir þurftu
trúarstyrkingar við. þ>ess vegna
þurffci Jesús að deyja og rísa
upp, til þess að sýna, að orð sín
rættust. þess vegDa væri óhætt að
trúa kenningu sinni um hinn eilífa
föður kærleikans, »sem engan iætur
synjandi frá sér fara*, sem er ástrík-
ur »faðir allra, sem börn kallast, bæði
á himui og jörðu*.
Hvað virðist yður? FinBfc yður
það ekki guðlast að tala um »hefnd-
arinnar guð*? Eða á hvorum staðn-
um er betri þekkingar að leita á
guði, i lögmáliuu eða hjá Jesú? Eða
var Jesú í samræmi við ihefndarinn-