Ísafold - 28.09.1918, Síða 3

IS AFOLD
i
þessari dagskrá. þið hljóta nú ailir
að sjá, að dagskráin hefir ekki við
neitt að styðjast.. Sambandsmálið er
hér um bil komið i örugga höfn, svo
að stjórnarskifti gætu engin áhnf
haft á úrslit þess. Það getur verið
þægilegt fyrir þá menn, sem vilja
halda dauðahaldi í þessa stjórn, að
nota sambandsmálið, okkar helgasta
mál, eins og nokkurs konar skálka-
skjól til að hylja ósómann í stjórnar-
fari landsins, en eg trúi ekki öðru en
það verði fleiri en við flutningsmenn
irnir, sem sjái til hvers refarnir eru
skornir, og greiði atkvæði móti dag-
skránni.
Bókafregn.
SigurBur Heiðdal: Stiklur og Hraður.
I.
Stiklur.
Það er að bera í bakkafuilan læk-
inn, að fara að skrifa um þessa bók,
eftir alt, sem hefir verið sagt um
hana. En vegna þess að »ísafoldt
hefir ekki enn getið hennar að neinu,
þá skal nú farið um hana örfáurr
orðum.
Allur eiga þessar smásögur sam-
merkt i því, að það er yfirborð lifs
ins, sem þær lýsa, grunt kafað eftir
efni. En þær gætu verið góðar fyrir
það, og e'ru það, sumar. Aðrar aft-
ur vatnsþunnar. T. d. fyrsta sagan:
»Halast]arnan« mjög litils virði. Þó
bregður þar fyrir græskulausri kýmni.
Á hún eflaust að sýna, hvað hræðsl-
an við dauðann getur gerbreytt
mönnum. Sagan af »Offa« er góð,
en þó eigi það afbragð, sem afhefir
verið látið. En sjá má þar ótviræða
eftirtekt á einkennum og framkomu
dýra. Og auðséð er, að hcfundi er
létt nm að lýsa þvf, sem sérkenni
legt er í fari þeirra.
»Þórður« er bragðlaus. Efnið
margþvælt og uppurið. Þarf sníll-
ings hendur til þess að slá nýja
hljóma úr svo slitnum strengjum og
margspentum. — »Hvar ertu?« er
eflaust frumlegasta sagan, þó sú
gandreið inn á undralönd framtíðar-
innar sé, ef til vill, helzti mikið út
í veður og vind. En hún sýnir
okkur lífsskoðun höfundarins, að það
er i áttina til eilifðarinnar, sem við eig-
um að horía, ef okkur á að birtast
morgunroði hennar.— »Heiðarskáld-
ið« er lagleg saga. Ekki ósnjöll
lýsing á þvi, að úr lambi getur orð-
ið ljón, ef það hungrar lengi:
mennirnir geta orðið að vörgum,
ef þeir fá ekki að njóta sin á því
sviði, sem þeir eiga heima á. —
»Rándýrin« allgóð. Vel farið með
gamalt efni. — »Kossinn« snotur,
og vel stungið þar á kýlinu.
En allar bera sögurnar það með
sér, að þarna er efni, nýr kraftur
að brjótast út, fálmandi að vísu og
hikandi. En hann lætur ótvírætt
á sér bera, og kemur í — »Hræð-
um«.
II.
»Hræður«
Hið bezta, sem sagt verður um
einhvern, hvert sem hann yrkir,
málar, meitlar eða syngur, er það,
að honum sé að fara fram, að hann
sé að stækka. Og engum, sem les
»Hræður«, og áður hefir lesið »Stikl-
ur«, mun vera í vafa um, að þetta
megi með sanni segja um Sig. Heið-
dal. Því svo mikið stökk hefir hann
tekið, svo mikill munur er á efnis-
dýpt og listaþroska í þessum tveim
bókom hans, að manni dettur ósjálf-
r tt í hug, að styttra hafi orðið á
milli þeirra út á meðal almennings
en i sál höfundarins.
1 »Stiklum voru það smábárurnar,
hversdags smámunirnir, á móðu lífs-
ins, sem hann var að lýsa. En i
»Hræðum« eru það faldarnir, hrann-
irnar: djúptækustu og helgustu til-
finningamál mannanna, sem hann
hefir þar' til meðferðar, og kemst
vel frá.
í fljótu bragði virðist eins og
þarna i »Hræðum« sé einkarhæglátt
fólk á ferðinni, með meðalmensku-
b!æ yfir hugsun og verkum. En
ekki hefir maður lesið lengi fyr en
maður finnur eldgos mannlegra til-
finmnga blossa út hér og þar.
Finna, að þarna er venð að leiða
saman til baráttu: frelsi og ófrelsi,
viðsýni og þröngsýni, og kreddu-
lausa og óbundna trú og undantekn-
ingarlausa og blinda hlýðni við öll-
fyrirmæli og lagaboð kirkjunnar.
Þráður sögunnar er þessi:
Jón á Vatnsenda, ungur, gáfaður
og frjálslyndur bóndi, lendir á önd-
verðum meið við sóknarprest sinu,
sem nýfluttur er í sveitina. Prest-
urinn er skyldurækið góðmenni en
bundinn af embætti sínu, og þröng-
sýnn og afturhaldssamur í eðli sínu.
Trúar og siðferðislíf sveítarmanna
kemur honum svo fyrir sjónir, að
full þörf sé á skjótum og öruggum
endurbótum á því sviði. Og hyggst
hann að vinna að þvi með afli og
áhuga, og ganga svo langt fram i
þvi, sem embættis-skyldan og fyrir-
mæli kirkjunnar leyfa. Hann byrj-
ar að kúga þá i hjónaband, sem
lífað höfðu i óvigðu sambandi og
getið börn, og verður ágengt að
nokkru. Og alstaðar og ávalt er
hann að hvetja sóknarbörn sin til
kirkjugöngu, og neyta meira sakra-
mentis en verið hafi. En i öllu
þessu finst honum Jón á Vstnsenda
koma á móti sér, finst hann draga
jafnskjótt úr höndum sér það, sem
hann nær i af sálum sóknarbarna
sinna. Og atburðirnir velta einnig
á þá sveif, að nágrannar Jóns örfa
heldur en draga úr þeirri skoðun
prests, að Jón sé hættulegur maður
sannri guðrækni í sveitinni. Hafði
hann ekki beinlínis beðið að skrifa
sig »heiðingja« i manntals-skýrslun-
unum? Hann segðist ekki vera
kristinn maður. Hann sækti ekki
kirkju. Og margar af skoðunum
hans væiu langt frá þessum góðu
gömlu trúaiskoðunum, — já, væru
hreint og beint óguðlegar. — Og
svo lykur, að til fulls fjandskapar
dregur með þeim, presti og Jóni, út
af barnsfaðernismáli einu þar i sveit-
inni, þar sem þeir eru settir af sýslu-
manni verjendur sinn á hvora hlið.
— í þessari baráttu allri, sem marg-
ar góðar lýsingar og atburðir vefjast
inn i, og, sem er ekkert annað en
barátta frjálsrar og óbundinnar trúar
og lífsskoðunar við kirkju-bundna,
embættisþrælkaða trú, er margt fall
ega sagt, t. d. samtal prests og
Jóns á bls 48—49, og bls. 86—87,
og einnig sumt af þvi, sem tekið
er upp úr fyrirlestrinum.
Allinn á milli þeirra andstæðing-
anna er óbrúaður i mörg ár, unz Hall-
grí nur á Bergi deyr, syndaselurinn,
sem lifað hafði mormónalífi lengst-
an hluta æfinnar, þrátt fyrir margar
atrennur prests, með illu og góðu.
Hann skriftar fyrir presti. Þákemur
margt, sem skýrir framferði Jóns.
Og nú er eins og þoka svífi frá
sjónum prests, Honum birtist ný
útsjón yfir trúna, yfir kirkjufyrirmæl-
in, yfir mannsh]örtun, yfir lifið.
Hann finnur sig smáan, læiðan
prestinn í hen punni, helgaðan og
varinn aldagömlum lagaboðum þessa
miklu drottinvalds, sem kiikjan hefir
altaf viljað vera. En Jón á Vatns-
enda stóran, ólærðan, embættislaus-
an bóndann, þreskaðan af eigin
frjálslyndi og viðsýni. En þó sætt-
ast þeir ekki að fullu, fyr en eftir
brunann hjá presti, þar sem Jón
leggur líf sitt i hættu og bjargar
dætium hans. Og svo gersamlega
sigrar frjálslyndið, óháð og óþvinguð
manns-sálin yfir klafsbundnum, stein-
dauðum kukjureglum, að sira Einar
heldur i sögulok, að »hann megi
láta af hendi við Jón hempuna og
handbókina«, því hann finnur að
»hann tiúir á eilífðina í manns-sál-
inni« og veit að »fyrir honum ei
kærleikurinn ljósvaki eilifðardjúps-
ins«. — —
Sjálfsagt mætti ýmislegt finna i
»Hræðum«, sem betur hefði verið
ósagt eða öðru visi sagt. En um
þess konar hjóta jafnvel snillingarn-
ir. Og óþarflega virðist sagan vera
löng. Nokkur hluti framan af henni
kemur kjarna hennar ekkeit við.
Hjaitablóð hennar hefði runnið jafn
tært og þróttmikið, þótt hann hefði
euginn verið. Mál er víðast goit
þó má á stöku stað finna dönsku-
bragð að, svo sem á bls. 24: Einar
var upt>i, fyrir: Einar var spurður.
Bls. 38 : setn slíkur, fyrii: samkvæmt
emhætti sínu, eða: vegna embættis
skyldu sinnar. Og enn fiemur bls.
244: ekki trat, fyrir: gat ekki. En
þetta eru smámunir, og hveifa sem
dögg fyrir sólu hjá kostum bókar-
innar. J. B.
Eftirmæli.
GuBmundur Ólafsson skipstjóri.
Hinn 12. ágúst þ. á. andaðist að
heimili slnu i Reykjavik Guðmundur
Ólafsson fyirum skipstjóii frá Hafnar-
firði. Hann var fæddur 8. sept.
1844 í Skelskarði á Alftanesi, en
fluttist á fyrsta aldursári til Hafnar-
fjaiðar með þeim foreldrum sinum
Olafi Bjarnasyni járnsmið og Önnu
Auðunsdóttur.
Óiafur faðir Guðmundar var nafn
kunnur hæfileikamaður. Var hann t. d.
af konungi sæmdur með dýrmætum
silfurbikar áletruðum, fyrir listofua
vaðmálsdúka, sem út voru fluttir
til Danmerkur frá honum. Hann
dó 1850 og var Guðmundur þá 6 ára
gamall. Um næstu 3 ár ólst hann upp
hjá Þorsteini Halldórssyni á Bakka i
Garðshveifi. En frá 9. áii dvaldist
hann hjá þeim merkishjónunum
Bjarna í Straumi og Guðrúnu konu
h?ns, þessum fósturforeldrum sínum
var hann sem bezti sonur og ann-
aðist þau á meðan þau lifðu. Hjá
Bjarna vandist hann allri algengri
vinnu til sjós og lands og 14 áia
gamall varð hann formaður fyrst og
varð það jafnan síðan, annað hvort
á opnum skipum eða þilskipi, til
1897 þá hætti hann að mestu sjó-
sókn.
Guðmundur heitinn var annálaður
dugnaðarmaður á sjó, hafði hann
marga menn i sinni þjónustu og
þótti hann taka öðrum fram sem
stjórnandi, og keptu menn eftir að
vera á skipum með honum, hafði
hann jafnan sömu menn ár eftir ár,
og það vissi eg að samverkamenn
hans bæði elskuðu hann og virtu.
Guðmundur giftist 1870 eftirlifandi
konu sinni Kristínu Lovisu Arna-
dóttur, Hildibra.idssonar smiðs i
Hafnarfirði. Bjó hsnn svo í Hafnar-
firði þar til 1897 að hann fluttist
til Reykjavikur. Þau hjónin eignuð-
ust eitt barn, Ö.inu fyiri konu
Sigutðar Þórólfssonar skólastjóra.
Hún dó i Reykjavík 1901. 27 ára
gömul; dóttir þeiira hjóna, Kristínu
tók Guðmundur þá til fósturs og ól
hatia siðan upp sem sitt eigið barn.
Fósturbarn tóku þau hjónin og
ólu upp B)aina Kristjánsson bróður
son Guðmundar. Hann dó i Reykja
vík árið 1900 og þá lúmlega tví-
tugur. Guðmundur átti 5 systkini
og er eitt þeirra enn á lífi M.tgnús
Ólafsson tiésmiður í Reykjavik.
Guðmundur heitinn hafði óvenju
stilta sk psmuni. Hann vi!di iítið
láta á sér beia, tranaði sér hvergi
fram, var fámáll og fáskiftinn um
annaia hagi, orðvar maður mjög Og
lét allra dagdóma um menn og mál
efni fram hjá sér fara. Hann var
lika frásneiddur hégómlegum og skað-
legum tízkum og venjum, sem bezt
dafna í kaupstöðunum.
En vel knnni hann að meta alt
það sem til framfara leiddi og hdl-
brigt var. Hann unni mentun og
fróðleik, enda var hann sjálfur mjög
fióðleiksfús og bókhneigðari maður
en alment gerðist um menn i hans
stétr. Hafði hann þó í æsku Iitla
ftæðslu fengið, en tilsagnarlaust eða
tiLagnarlitið læiði bann að skrift og
reikning og dönsku á fulloiðins
árum.
Engan þátt tók hann í opinberum
málum, en fylgdist þó vel með í
þjóðmálum og myndaði sér sjálfstæðar
skoðarir á þeim.
Öllum þeim er kynni höfðu af
Guðmundi sáluga þótti vænt um
hann og eigi vissi eg til að nokkur
maður bæti til hans óvildarhug, enda
vildi hann eiga ftið við alla menn
og lét líka aðra i frið’. Hann var
í stuttu máli sagt, góður og mætur
maður, sómi sinnar stéttar.
5. Þ.
Á af uæli konungs þ. 26. sept.
voru fánar dregnir á stöng um allan
bæ. Hafa eigi annað sinni sézt jafn-
margir fánar þenna dag á einka-
húsum. Menn fínna til þess, að þessi
konungur er að verða reglulegur
íslands-konungur.
Kuldatíð mikil s( og æ. Snjór
niður að sjó um miðja viku. Óefni-
legar horfur.
I.átinn er Erlendur Guðmundsson
bóndi í Skildinganesi, merkismaður
um sjötugt.
Skipafregn:
Gullfoss kom 22. þ. m. og
hafði hingað fullfermi af allskonar
vörum. Farþegar voru 10 alls, þar á
meðal: Emil Nielsen framkvæmda-
stjóri, Jóhann Ólafsson, Friðrik
Magnússou og Arent Claessen heild-
salar, Sveinbjörn Guðjohneen, Stefán
Guðjohnsen og Ölafur Ólafsson bóndi,
sem lengi bjó á Yatnsenda, áður en
hann fór til Ameriku.
B 0 t n i a fór héðan á þriðjudags-
kvöld og voru 64 farþegar með skip-
inu. þar á meðal:
Frú Krístín Jakobson og Helga
dóttir hennar, frú Sigurðsson, frú
þorbjörg Jónsdóttir, jungfrúrnar
þórey þorleifsdóttir og Lína Einars-
dóttir, Halldór Kristinsson læknir
og frú, Guðm. Thorsteinsson Iist-
málari og frú, Geir Thorsteinsson og
frú, Olaf Hansen bakari og frú, Jón
Leifs, Sören Goos útvegsmaður, —
M 1 n n i s 1 i s t i.
MpýOufóLbókRSRtn Templaras. ó kl. «•—9
» >fgarstjóraskrifst. opio dagl. 10—12 og 1—3
> snj&ríógetaskrifstofan opin v. d. 10—12 og 1—5
>‘wjargjaldkerinn Laafásv. 5 kl. 10—12 og 1—5
«iandsbanki opinn 10—4.
f.U.M. Leatrar-og skrifstofa 8árH. 10 »ií>d
\Jra. fundir fid. og sl. fills síód.
. uidakotskirkja. ftu?)sþj. 9 og 6 á nelgum
.anlakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
'4adsba,nkinn 10—3. Bankastj 10—12»
íiAadgbókasafn 12—B og 5—8. Útlán 1—8
j ndsbúnaðarfólagsskrifstofan opin frá 2—i
„odsféhirbir 10—12 og 4—5.
jA.ír><issimmn opinn daglangt (8—9) vírfctl faga
heiga daga 10—12 og 4—7.
Listasafnið opið á snnnudögum kl 12—2.
Nátöórugripasaínið opið !>/»--á1/* á ffonnud.
Pó«thúsið opið virka d. 9—7 sunnud. 9—1.
) .oiábf rgð Isiands kl. 1—5.
I tjórnarráðsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
f\lslmi tteykjavikur Pósth.8 opinn 8—12.
/iÚlstaðahælið. Heimsóknartimi 12—1
► lóðmiajasafnið opið sd., þrd., fimtd. 1-8.
Þjóðskjalas&fnið op ð sunnud., þriðjud. og
fimtuiaga kl. 2.
Seðlar,
Hnakkar (venjul. trévirkjahuakkar),
Járnvirkjahnakkar (rósóttir), Spaða-
hnakkar með ensku lagi, Kliftöskur,
Hnakktöskur, Handtöskur, Seslavesld,
Peningabuddur, Iunheimtumanna-
veski, Axlabönd. Allskonar Ólar til-
heyrandi söðlasmíði, Byssuólar, Byssu-
hulstur, Baktöskur, Beizlisstengur,
ístöð, Járnmél, Keyri, Tjöld, Fisk-
ábreiður, Vagua-yfirbreiðslur o. m.fl.
Aktýgi ýmsar gerðir og allir sérstakii
hlutir til þeirra.
Gömul reiðtýgi keypt og seld.
Fyrir söðlasmiði: Hnakk-og söðul-
virki, Plyds, Dýnustrigi, Hringjur o.fl.
Söðlasmiðabúðin Laugavegi 18B.
Simi 646.
E Krlstjánsson.
cJC. cflnóersen & Son
Reykjavíb.
Landsins elzta klæðaveizlun og
saumastofa. Stofnsett 1887.
Aðalstræti 16. Sími 32.
Stærsta úrval af alls-
. konar fataefnum .
. og öllu til fata. .
verkfræðingarnir Tillich, Petersen og
Schultz, Vald. Paulsen málmsteypu-
maður, Björn Björnsson bókbiudari,
Ölafur Gíslason verzlm., Guðm Egg-
erz sýslumaður, Guðm. E. Guðmunds-
son bryggjusmiður, T. FriðrikBen
kaupm., Halldór Eiríkssou stórkaup-
maður, H. Eidesgaard frá Færeyj-
um, Brynjólfur Arnason, Jón Björns-
son kaupm., E. Jacobsou kaupm.,
þorkell Ólafsson söðlasmiður, Guð-
berg hjólhestasmiður, Emil Thorodd-
seu o. fí.
E s b j e r g kom hingað á mið-
vikudag til að sækja 250 hesta, sém
eftir eru af þessa árs útfíutniugi.
Á leiðinni hiugað skaut kafbátur á
skipið og laskaðist það eitthvað. En
við uánari rannaókn slepti kafbátur-
iuu skipiuu úr klóm sinum.
Lagarfoss fór héðan til Vestur
heims á miðvikudag.
Halifax-viökoma Eimskipafélags
skipanna er nú úr sögunni og fara
þau héðan af beint til New-York. Er
bót mikil að því að losna við þanc
krókinn.
s