Ísafold - 29.12.1918, Síða 2

2
IS A FOLD
t
Þeir, sem féllu í valinn.
I
I
i
Guðmundur Magnússon
rithöfundur.
Þjóðknnnastur allra þeirra, er sótt-
in mikla lagði að velli, er Jón Trausti
og vafalaust mun hann þeirra lang
lífastur. Hann hné á bezta skeiði
eftir mikið og þarft æfistarf í þágu
islerzkra bókmenta og án efa hefði
mátt búast við mörgum góðum skáld-
ritum frá honum, hefði hans leng
ur notið við. Samtið hans misskildi
hann og árásir þær, er ungir oflit-
ungar beindu að honum á síðustu
árum (ekki sfzt í þessu blaði), sæiðu
hjaita hans og drógu úr skáldskapar-
sannfæring hans. Þjóðin hans er öfga-
full og leiðitöm og fljót til að skipa
sér í fylking þeirra tr.anna, er hyggja
að stóryrði og vopnaglamur nægi til
Jaess að ramgerðir borgarmúrar hrynji
á einni nóttu. Fyrir tveim árum reit
eg greinarkorn um næst síðustu bók
Jór.s Trausta í þetta blað og benti
á, hversu erfitt væri að kveða upp
réttan og rökstuddan dóm á fám
dögum um það, er annar maður
hefði verið mánuði eða ár að hugsa
um og undirbúa. Benti eg um leið
4 ýmislegt, er eg áleit galla á sög-
um þessum; skömmu eftir fékk eg
bréf frá Jóni Trausta og get eg ekki
stilt mig um að birta hér kafla úr
þessu btéfi til þeas að sýna, hversu
sárt honum sveið undan árásum
þeim, er hann þá nýlega hafði orðið
íyiir: — »í sál hvers skálds, sem
venjulega er skaprik og viðkvæm,
liggur idemon« *). Það er efinn —
»den store Böjen« hjá Ibsen. Eng-
inn skilur hvilikar kvalir þ^ð eru,
þegar efinn um eigið gildi og eigin
köllun er vakinn. Það er »sú naðra,
sem gefur ei grið*. Vægðarlausir
ritdómar geta ekki einungis riðið á
Hfi skáldsins, heldur einnig mannsins.
Shelley lifði það af og Grímur
Thomsen óx af þvl, en Edgar Poe
drap það. Það þarf sterkan anda til
að standast það eitur, sem oft er
byrlað i ritdómum. Mi% snertir þetta
ekki lengur, þvi að eg er nú kom-
inn að fótum fram sem rithöfund-
ur —«. Virðist af þessu mega ráða,
að hann hafi um tima helzt hugsað
að leggja skáldskapinn á hylluna,
en komist brátt að raun um, að
ekkert gæti grætt hjartasárin og
mýkt hugarharminn nema —
að yrkja. Og hann hélt áfram,
sýnir andans sóttu að honum og
tiöfðust þess að iklæðast holdi og
blóði. Afl hugmyndanna var svo
sterkt og hugargestirnir svo margir,
að honum vanst ekki tími til að
móta þá sem skyldi. Hann sat ef-
hust ekki við skrifborðið og skóp
sagnapersónurnar í sveita síns and-
litis, heldur mótuðust þær á sflp-
stundu og héldu því gervi, er þær
upprunalega fengu. Mér er sagt, að
vsrla sjái hrukku á handritum hans,
fáar leiðréttingar og endurbætur og
stingur það mjög í stdf við handrit
ýmsra annara skálda. En svona var
Guðmundur Magnússon, hraðvirkur
og hroðvirkur um ieið, mætti segja,
skáldfákurinn á harða spretti, hóf
sig annað veifið upp til himinskýja
sannrar listar og hitt veifið dottaði
hann í forarpollum smekkleysna.
Þetta virðist máske hart að orði
kveðið, en sannleikurinn er sá, að
svipað má segja um flest sagna-
skáld islenzk. Þessi skáldskapar-
tegund er allný á voru landi og
hefir hvergi nærri náð þeim þroska
og þeirri festu sem Jjóðlistin. Fyr
héldu menn, að vandaminst af
aliri list væri að semja góða sögu,
af því að skáldið hefði nær óbundn-
ar hendur, hann gæti gefið tilfinn-
ingum siuum lausan tauminn, talað
i bundnu máli og óbunduu eftir
vild, alt væri komið undir hng-
myndafluginu og tilfinninganæmleik
skáldsins. En skáldsagDalist annara
þjóða sýnir það, að skáldsaga lýtur
sinum eigin lögum og sá, er brýt
ur þau, syndgar gegn sannri list.
Skáldin viðurkenna sjaldnast lista-
reglur, enda eru þær breytilegar og
eru vitanlega til orðnar af ritum
einmitt þessara. manna. Eu sönn
skáld rata réttu leiðina og má um
baa segja likt og Goethe lætur
Drottinn segja i Faust:
Ein guter Mensch in seinem
dunkeln Drange
ist sich des rechten Wéges wohl
bewusst.
Er litið er yfir skáldskap Guðmund
ar Magnússonar ber því ekki að
leyna, að margt er þar, er menn
kysu að öðruvisi væri, en kostirnir
eru yfirgnæfandi. F|ölbreytnin er
svo mikil og skæru ljósi sannrar
listar varpað á svo margar hliðar
þjóðsálarinnar íslenzku, að hann
hlýtur að verða einn af sígildum
sagnaskáldum íslendinga og lifa i
bókmentum íslendinga á ókomnum
öldum sem einn af frumherjum og
brautryðjendum islenzkrar skáldsagna-
listar. Angurgapar keptust um sið-
ustu ár hans að kasta hnútum að
honum, en nú mun þjóðin þakka
honum æfistarfið og minnast hans
sem eins af sinum mætustu sonum.
A. /.
*) Undirstrykað af G. M.
Þeirri spurningu verður að halda
vel vakandi þótt eigi verði hún leyst
í hendingskasti. Bót á núverandi
ástandi, er islenzkri leiklist lífs-
skilyrði. Ego.
Látin
er 2*. þ. m. Guðrún Jónsdóttir,
kona Magnúsar kaupmanns Sigurðs
souar á Grund.
Radíum-stofnunln.
Gunnlaugur Claessen læknir fer ut-
an með Botniu, áleiðis til Stokk
hólms til þess að undirbúa það fyr-
irtæki. Dvelst hann ytra 3—4 mán-
uði.
Sendiherra Dana
á íslandi mun enn óráðið hver
verði. Meðal þeirra, sem til nefnd-
ir hafa verið, er Jón Finsen birki-
dómari, sonur ' Hilmars sál. Fin-
sen landshöfðingja.
Árni Eiriksson
Hefldsala.
Tals. 265.
Pósth. 277.
Smásala.
Vefnaðarvörur, Prjónavörur mjög fjölbreyttar.
Saumavélar með hraðhjóls
og
10 ára verksmiðjuábyrgð
Smávörur er snerta saumavinnu og hannyrðir.
þvotta- og hreinlætisvörur, beztar og ódýiastar
Tækifærisgjafir.
[miviiwyirawiiy«giigiiytinrawmHMreu*im
Ný bók.
Guðm. f'innbogason: Frá
sjónarheimi. Reykjavík 1918.
Bókaverzlun Sigf. Eymundss.
Þetta er fjórða bók prófessors
Guðm. Finnbogasonar i hagnýtri
sálarfræði. Flytur hún okkur marg-
vislegan auð »frá sjónarheimi* vor-
um, sem við höfum sjaidnast tekið
eftir, eða vitað að var til, en sem
verður manni auðsær og nothæfur,
þegar athygli vor er vakin á honum.
Og hinn mikli kostur við þessa bók
prófessorsins, er það — eins og
raunar allar bækur hans — að hann
bendir oss svo fagurlega á þennan
hulda auð, og svo ljóst, tekur svo
einföld og algeng efni og dæmi, að
engum er ofætlun að fylgjast með.
Og suma kafla bókarinnar er óbland-
iu nautn að lesa.
Höfundurinn segir, að tilgangur
sinn með bókinni sé sá, »að sýna
með einföldum dæmum, hvernig
reynt er að skýra það, hvaða áhrif
iínur hlutanna, lögun og litir, hafa
á oss.« — Þetta hefir hann ekki
unnið fyrir gig. Því ekki þætti mér
ólíklegt, að þeir, sem bókina læsu,
tækju meira og betur eftir hlutunum,
sem fyrir augun bera, þegar búið er
að benda svo vel á, frá hve mörg-
um og margvislegum hliðum má
skoða þá, og hve misjöm áhrif lög-
un þeirra og blær hafa á sálarlif vort.
Það sýnir, að óréttlátt er í raun og
veru að tala um »dauða hluti«. Það
er einskonar líf jafnvel í köldu grjót-
inu. Alt er fult af lifi, sem stillh
tilfinningastrengi vora til misjafnra
hljóma.
Bókinni skiftir höf í kafla. Ein-
hver bezti þeirra þykir mér fyrsti
kaflinn: »Lóðrétt, lárétt og ská-
halt.« Um lóðréttu línurnar kemst
hann, meðal annars, svo að orði:
»Litum þá á lóðiétta hluti, hvort
heldur eru í riki náttúrunnar eða
reistir af manna höndum: gnæfandi
dranga, beinvaxna trjástofna, loft-
skeytastengurnar hér i Reykjavík,
háa turna, egipzkar broddsúlur, eða
lítum á súlnaskóginn i gotneskri
kirkju, þar sem sú!a ris við súlu i
löngum röðum. Eru slikir hlutír
eins og dauð og marklaus stryk upp
i loftið, eða eru þeir oss talandi
tákn um afl og festu, tign og jafa-
50 ára endurminning.
Árið 1868 var aðeins eitt blað
gefið út i Reykjavik. Það var »Þjóð
ólfur* gamli, hann kom út á viku
eða hálfs mánaðar fresti, svona eftir
atvikum, eða þegar vel viðraði, eins
og sagt var um annað blað seinna.
Hann var smár vexti, og gat því
litlar fréttir flutt, sízt bæjarfréttir
í 6. blaði Í21. árg. blaðsins 8. des.
1868, stóðs þá volátandi dánaríregn:
»Að kveldi hins 6. þ. m. kl. milli
8 og 9 dó hér í bænum kaupmaður
Carl Ole Robb af slagi, hafði hann
staðið og horft á póstskipið, er það
var að leggja inn á höfnína, en hné
þá niður alt í einu, lækmr var þegar
sóttur, en hann var örendur, þá er
læknirinn kom. Robb heitinn var
47 ára gamall. o. s. frv«.
Þennan mann sá eg, sem þá var
6 ára gamall, hníga niður örendan,
og af þvi að atburður þessi er mér
svo minnisstæður, eÍDStök atvik við
hann einkennileg, og frásögn »Þjóð-
ólfs« eigi alveg nákvæm hefir mér
þótt rétt að rita niður endurminn-
ingar mínar frá því kvöldi, en þær
vægi? Eg hygg að flístum muni
fynnast sem i þeim búi eitthvað af
þeim anda sem starfar í sjálfum oss,
þegar vér stöndum uppréttir (bls. 7).
A bls. 9 segir hann eDnfremut:
»Lóðrétta línan er o?s tákn afls og
fessu, tignar og jafnvægis. Hún er
stefna alls þess, sem hefst sigursælt
gegn þyngdinni. Elli og lasleiki
beygir, æska og hreysti réttir upp.
Þar sem margar lóðréttar linur risa
hver af annari, eru þær eins og
upphrópunarmerki um óbilandi afl og
festu. —'-------Og enginn getur
komið svo í hinar miklu gotnesku
kirkjur, að hann finni ekki hvíhkur
tignarkraftur birtist í súlnaráðum
þeirra«.
Yfir höfuð finst höfundinum meira
til um ióðréttar línur, en lágréttar
þarfnast þó jafnframt nokkurra skýr-
inga við.
Mín fyrstu uppvaxtarár bér í Rvík.
áiti eg heima í svonefndu Gijóta-
þorpi; öll þau ár, og frá þvl eg man
fyrst eftir mér, voium við óslitandi
leikbræður, drengur að nafni James
Elias Robb og eg. James (altaf
kallaður Nammi), Robb var lítið eitt
eldri en eg, hann var sonur HaD$
Christian Robb kaupmanns og konu
hans Rósu Eliasdóttur ættaðrarnorðan
úr Eyjafitði, en Hans var bróðir fyr-
nefnds Carls. Foreldrar þeirra voru
James Robbenskurmaður fráLiverpool
er settist hér að sem kaupmaður nokk-
ru eftir aldamótin 1800, og kona
hans Valgerður Ólnfdóttir beykis úr
Hafnarfirði. Þau Valgerður áttu 4
syni, og tvær dætur, sem báðar gift
ust consul M. V. Bjerring. Hans
var yngstur þeirra bræðra, velgefinn
maður, en heldur drykkfeldur — eins
og þeir voru allir bræður; hélst bon
um þvi illa á fé, svo þó hann fengi
mikinn arf eftir Carl bróður sinn,
og skömmu síðar eftir móður sína,
þá gekk það alt til þurðar á fám ár-
um, enda voru þau hjón líka mjög
gestrisin — svo öll fjölskyldan fór til
Ameríku 1878 eða 79. Hans Robb
og skáhallar. Þær eru honum marg.
þætt umhugsuDarefni. Og honum
finst þær lýsa frjálsari anda en hin-
ar, benda á eitthvert líf, sem leitar
upp i ljósið.
I kaflinum: »Tvíhorf og jafn-
vægi«, fáum við myndunarsögu og
skýringu á málverki Asgríms Jóns-
onar »Fjallræðan«. Mun flestum-
þykja hér á aftir, sem myndin fái
tvöfalt gildi og margir óþektir heim-
ar og hlutföll opnast i henni, sem
áður voru hulin augum þeirra, sem
ekki voru jafn skygnir á fegurð jafn-
vægisins, eins og höf. bókarinnar.
Kaflirn um »Ahrif lita«, er og mjög
skemtilegur. Þar eru tekin dæmi,.
sem all.r geta prófað, og allir ættu
að hafa prófað. Litirnir eru svo
mikið af umhverfi okkar, að okkur
er dáinn fyrir mörgum árum, en
ekkja hans kom hingað upp ásamt
mörgum öðrum Vestur Islendingum,.
árið 1907, og var þá hin brattasta,
þó hún væri komin yfir sjötugt,,.
(fædd 1833), og á llfi var hún enn
í fyrra, þvi þá fekk eg bréf frá henni.
Hún var mesta merkiskona, og hélt
heimilinu með sömu rausn og prýðip
meðan nokkuð var til. Vinátta okkar
James var altaf söm og jöfn þangað
til eg siðast skildi við hann úti i
Vesturfaraskipinu. Hann á heima í
Elizabetbport, nálægt New York, og
hefir allajafna unnið á Singers sauma-
vélaveiksmiðju ásamt Carli bróður
sínum.
Nú víkur sögunni aftur fram.
Robbshjónin áttu heima i Mjóstræti,
í litla húsinu, sem Hansen hattari
bjó lengi i, og loks var rifið ísum-
ar, þá orðið afar fornfálegt. Þar var
eg staddur sem oftar, eitt vetrarkvöld,
er Jón Ásmundsson, nú ný dáinn,
sem þá var búðardrengur hjá Hans
Robb, kom inn, og sagði að póst-
skipið væri að koma. í þá daga var
það mjög þýðingarmikiil viðburður i
bænum, er póstskipið kom. Hans
Robb bjóst þvi við að fara strar
niður i bæ, og við drengirnir beiddum