Ísafold - 11.01.1919, Page 2

2
ÍS A FOL n
MSS=SSZ . ■ ' ' =
en annað nær þvi ekki. Fólkiau er
hér hrúgað saman í litlum og vond-
urn herbergjum, svo vondam, að
viðast mundi í siðuðum löndum
bannað að nota þau til íbúðar. í
öllum bænum etu t-Ijandi þær íbúð-
ir, sem eru sæmilega góðar og vel
úr garði geiðar. í rökum og
köidum kjöllurum og þakherbergjum
er fóiki kássað saman, oftast fjöl-
skyldum með mörgum börnum. Af
þessu stafar hætta, þegar landfars-
sóttir ganga. Hér er bæði skarlats-
sótt og barnaveiki landlægar og eng-
og enginn getur vitað, nema þær
alt í einu magnist og breiðist út í
svo fjölmennnm bæ. S.úkrahús handa
sjúklingum með næma sjúkdóma
vantar líka alveg. Þetta eina hús
(ef hús skyldi kalla, það líkist mest
hjaiii), sem bærinn hefir til sótt-
kvíunar, er ieigt út handa fjölskyld-
um, og engin tök á að einangra
menn ef útlenda drepsótt ber að
lardi, og það getur viljað til þegar
minst varir. Bærinn hefir sjálfur
ekkert skýli fyrir sjúka ibúa sína.
Það er alveg óskiljanlegt, að landið
og eins stór bær og Reykjavik er,
skuii hafa látið það dragast svona
iengi að reisa hér spítala. Þess hátt
ar »laisser aller* getur hepnast
nokkurn tíma, en hefnir sin fyr eða
síðar, og það sýndi sig bezt nú i
inflúerzunni. Ef til hefði verið gott
sjúkrahús með æfðum hjúkrunar-
konum, þá hefði verið hægt að gera
meira fyrir sjúkíingana og hægara
að koma skipulagi á hjúrunina. Með-
ferð sjúklinga lærist ckki á svip-
stundu.
Margt annað væri ástæða til að
tninnast á, þó ekki væri nema
sjúkraflutningur hér í bænum, hann
er vægast sagt hörmulegur, en það
verðnr að biða þangað tii seinna.
5/. /.
Þá' hefir landlaknir i annan stað
sent stjórnarráðinu bréf undir ára-
mótin, þar sem hann stingur cpp á
annari tilhögun á stjórn heilbrigðis-
málanna. Varðar þetta efni mjög
almenning, og birtum vér þvi bréf
landlæknis:
Til stjórnarráðsins.
29.—12.—1918.
Hér með leyfi eg mér að vekja
athygli hins háa stjórnarráðs á þv!,
að þær bráðabirgðaráðstafanir, sem
gerðar hafa verið til varnar útbreiðslu
Bókmentir.
Þorsteinn Eriingsson:
Þyrnar. Kvæði —
Þriðja prentun aukin.
Kvik. BókaverzlunÁr-
sæls Árnasonar.
I.
Ekki hefir islenskri alþýðu verið
eius tíðrætt og tíðdæmt um neitt
skáld vort, eins og Þorstein Erlings-
son. 'Æ.ka og elli, leikir og lærðir,
guðsmenn og gnðleysingjtr, fondu
þar óþrotlegt umtalsefni. Hvenær
og hvar, sem skálds var minst, barst
tafið ósjilfrátt að Þorsteini. Hvenær
sem islenzk ljóðabók var krufin, var
*Þyrna« minst. Og ástæðurnar voru
augljósar. Andstœðurnar í bókinni
knúðu menn til athugunar og um-
hugsunar. Andstæðurnar fá jafnvel
sofandi mann til að rumska og líta
i krÍDgum sig. Var ekki von að
mecn stöidruðu við og hiýddu á
þennan einkennilega hörpuslátt, sem
síundum var svo þungur og þrymj
andi, að himinn og jörð skulfu við,
æn annað veifið svo þýður og yndis-
lega mjúknr, að það var eins og
kvefpestarinnar (influenzn) hér á
laudi hafa mætt ýmsum þeim örðug-
leikum, að mér virðist sem brýna
nauðsyn beri tii þess," að koma sem
allra fyrst föstu sk pulagi á þær sótt-
varnir, ef annars gerlegt þyk:r og
þjóðinm til gagns, að halda þeim
áfram.
í lögum nr. 24, 1907, 2. gr. 5.
málsgr,, er svo fyrirmælt, að stjórn-
arráðið skuli kveða á um það, með
■.amráði við landlækni hverjum vörn
um skuli beita gegn úcbreiðsiu hverr
ar þeirrar farsóttar, sem lögboðið er
eða fyrirskipað að verja almenning
fyrir. Þann úrskurð stjórnarráðsins á
svo að tilkynna hverjum hlutaðeig-
andi héraðslækni, enlæknirgera þær
ráðstafanir aimenningi kunnar, þvi
samkvæmt 1. gr. nefndra laga eiga
héraðslæknar, hver í sínu umdæmi,
undir umsjón landlæknis og stjórnar
ráðs, að sjá um varnir gegn út-
breiðslu næmra sjúkdóma.
Nú er hinu háa stjórnarráði ef-
iaust kunnugt, að ýms blöð landsins
— menn, sem enga þekkingu hafa á
sóttvörnum — halda því íram statt
og stöðugt að ummæli mín um
erfiðleikana á vörnum gegn in-
fluenzu séu einskis virði: hefir þetta
uppistand leitt til þess, að ýmsar tillög
ur mínar og sumra merkustu héraðs-
lækna landsins hafa veriðað engu hafð-
ar og héraðsstjórnir og sveitastjórnir
tekið ráðin í sinar hendur og hagað
sóttvörnum hver eftir sinum geðþótta;
er það til dæmis, sem stjórnarráðinu
er fullkunnugt, að þegar »Lagarfoss«
kom til Akureyrar í vetur og hafði
verið þar í viku í sóttkví, án þess að
neinn veiktist, þá var það álic hér-
aðslæknis i Akureyrarhéraði og mitt
líka, að lengri sóttkvíun væri óþörf,
en engu að síður ákvað bæjarstjórn
AknreyrEr að sóttkvía skipíð viku i
viðbót og réði því, að svo var gert.
Tíðarandinn og hugsunarháttur
þjóðarinnar hefir tekið þeim stakka-
skiftum á síðasta áratug, að nú er
svo komið — sem meðal annars má
marka á þessu sóttvarnarmáli — að
það virðist hverjum manni um megn
hversu mikla reynslu og sérþekkingu
sem hann kann að hafa til brunns að
bera, að fara einn síns iiðs með ýms
mestu vandamál þjóðarinnar, og reisa
rönd við sívaxandi öfgum og hleypi-
dómum fákunnandi manna. Eg finn
glögt, að þetta sannast á mér og
he Ibrigðismálum landsins.
Og fyrir því leyfi eg mér nú að
einhverir himneskir ómar liðu um
sál manns ? Var ekki von að trönn-
um yrði tíðrætt um skáld, sem aðra
stnodina reif í rústir »mannfélags-
höllina«, hratt konungum af st3Íli,
varpaði guðum í »hafdjúp aldanna*,
slöngvaði e'dingum og þrumum að
kirkju og kristindómi, — en söng
svo fyr en varði dýrðlegustn 11-
finningum mannshjartans ódauðlegan
lofsöng? Var ekki von, að þjóðin
hrykki upp af mókinu og spyrði,
dæmdi, ýmist eiskaði eða hataði
þessa undursamlegu hljómn, sem áttu
svona vítt hljómbil. Og þó fann
hún að þessir óiíka söngvar voru
allir runnir af sömu tilfiauÍDgunum,
áttu allir sama verk að vinna, Hún
samfærðist um, að hér var nýr kraft
ur að brjótast út, Dýtt lífsafl að
starfa, nýr Heimdjilnr að þeyta
Gjallarhorn sitt móti þnrsnm og
bergiisum mannfélagsins.
En þó stóð sumum ógn af þess-
um stormum. Þeim fanst sem margt
af því mundi feykjast um koil í
þeim, sem þeir höfða haldið sér
dauðahaidi i. Aðrir iétu þá bera sig
í sigurfögnuði út í strið þeirra skoð
fara þess á léit, að hið háa stjórnar-
ráð snúi sér til læknadeildar háskól-
ans i þessum þjóðarvanda og mælist
til þes', að læknakennararnir, ásamt
landlækni, láti stjórnarraðinu i té
a) Tiilögur um fast fyrirkomulag
á vörnum gegn kvefpestaifa aldri
þeim, sem nú genguryfir alian heim,
ásamt tökstuddii álitsgerð um það
hvaða líkur eru til að slíkar vamir
komi þjóðinni að haldi.
b) Tiliögur um nauðsynlegar breyt-
ingar á stjórn heilbrigðismála hér á
landi.
Virðingarfyllst.
G. Björnson.
Þjóðfélagsgildi refsinga
I sakamálalöggjöf Breta var alt
fram að árinu 1837 lögð lijlátsheqn
inq við því að stela 5 skildinga
(shilling) virði i búðam eða 40
skildinga virði í einkahíbýlum, sömu-
le ðis við sauðaþjóínaði og innbrots-
þjófnaði.
Síðan hefir réttarmeðvitund margra
breyzt svo, að flestum mun þykja
ótrúlegt, og stór blöskra, að slik
býsn skuli hafa veiið i lögum fyrir
rúmum 80 árum í siðuðu landi.
En þótt ekki eigum vér nein
þessu lík ósköp í refsilöggjöf vorri,
er hún eigi að síður svo úrelt orðin
og gagnstæðhugmyndum voria daga,
að á fáum sviðum þjóðíélag sk pun-
ar vorrar tnun meiri þörf á gagn-
gerðum ogstórbreytingumhreinsunar-
tilþúfum en í hegningarlöggjöfinni.
í nýjasta leikriti Guðmundar
Kimban er hegninga-kerfið rikjandi
tekið röggsamlega til bænar og á
það ráðist rr.eð andagiít og röskieik.
Aðalpersónan í leikritinu segir t.
d. á einum stað:
»Það er að eins til einn glæpur.
Hann heitir: hegning«.
Öfgar! Svo munu flestir dæma.
Eu talsvert er þó satt í þessu; ef
menn íhuga vandlega á annan bóg-
inn, hve bláþráðskendur er gróðinn
eða gagnið, sem þjóðféiagið hefir af
framkvæmd hegningar, og á hinn
bóginn, hve oft það vill verða
svo um einstaklinginD, að fjarri
fer því, að hegningin betri hann.
Hún stæiir hann miklu oftar tii
fjandsk pir gegn þjóðfébginu og
forheiðir hann, sem killað er.
ana, sem Þorsteinn barðist fyrir. En
aliir — undantekningarlaust allir,
drukku ættjarðar- ásta- og dýraljóð
Þorsteins eins og einhvern ljúffengan
lifsdrykk í sál sína. Og »Þyrnar«
skáldsins nrðu hverjum manni ómet-
anlegur auður — jafnvel þó þeir
stýngju á kýlunum.
II.
Nú hefir þjóðin fengið þennan
auð aukinn enn að miklum mun,
við þessa þriðju útgáfu »Þyrna«.
Er hún bin vandaðasta að öllu. Rit-
ar próf. Sigurður Nordal formála, og
gerir grein fyrir röðun kvæðanna,
hverri reglu hafi verið fylgt í því
efni. Fær maður með því gleggra
yfirlit yfir kvæðin, og getur eins og
fetað sig frá einu til annais. Þá
fylgir og með þessari útgáfu útdrætt-
ir úr þvi, sem skrifað var eftir Þor-
stein látinD, Hifa þar margar hagar
höndur hnýtt honum fagran sveig.
Eu þó ber því ekki að neita, að
skemtilegra hefði verið að fá þarna
heildarlýsingu á æfi og skáldsk; pir-
einkennum hans. Og vonandi fá-
urn við fyr eða síðar þá bók, sem
skýrir okkur þennan einkennilega
merkisbera sannleika og frelsis.
Sú mun reynslan vera, að því
strangari sem refsilöggjöfin er í landi,
því tíðara er um sakamenn, sem
bij^ta í bág við lögin aftur og aftur.
Vér skulum benda á nýlegt dæmi
úr vorum eigin refsingakreddu-annál-
um, sem vér búumst við að flestir
líti svo á, að vel smni, hve brýn
nauðsyn er á endurskoðun.
Miður nokkur er sakaður um að
að hafa kveikt í húsi 1 þvi skyni
að ieggja undir s’g brunabóta-fjáihæð-
ina. Máhð gengur sinn gang alla
leið til hæstaiéttar. Mcðurinn hefir
aldrei játað þetta á sig, en hann
er dæmdur eftir líkum. Og dóm-
urinn hljóðar um iS mánaða fan%-
tlsi
Málið stendur talsvert á þriðja ár.
Brennimerking á manninum og önn
ur óþægindi, svo ekki sé ríkar orð-
að, jafn lengi. Eigi að siður brýst
maðurinn þvi að vinna vel fyrir
fjölskyidu sinni, gerir það. mjög
sómasamlega.
Að haon yfirleitt fær leyfi til að
vinna fyrir fjö skyldunni, meðan á
málinu stendur, er því að þakka,
að menn voru til, honum óviðkom-
andi, sem ábyrgðust nærveru hans
að viðlagðri allmikilli fjírfúlgu, af
því að þeim blöskraði sú frámuna-
lega óhæfa, sem löggjöfin gerir ráð
fyrir, að loka slíkan mann inni i
gæsluvarðhaldi, meðan á málinu
stæði, en fölskyidan færi á vonar-
völ.
Svo fellur dómurinn: átján mán-
aða faogelsisvist — dæmt á líkum.
Þá er reynd náðunarleiðin, í sam-
bandi við þann gleði atburð, að I>
land er að verða fulivalda ríki.
Meðmæli fylgjafiá mörgum þing-
mönnum og öðrum málsmetandi
mönnum. En niðurstaðan veiður:
synjun. Astæðurnar, að því er sagt
er, þær, að hæstiréttur hafi eigi get-
mælt með henni.
Hér skal það látið liggja milli
hluta, hvort maðurinn er í raun og
veru sekur eða eigi. Um það get-
um vér eigi demt.
En vér spyrjum:
Hvaða akkur er þj ‘iðfélaginu í þvi,
að þe ;si maður, þó t sekur væri,
^é innilokaður í fangelsl í 18 mán-
uði — og fjölskylda hans, kona og
börn, fytir btagðið lendi á vonarvöl
— lendi á sveitinni?
Víst má enn »kenna meistarans
kraft og dug« í þessum nýju kvæð-
um, þó mesti stormurinn sé farinn
úr strengjunum, hæsti blossinn úr
báli ti finninganna. Enn þá ómar
harpan í ást o? lotning fyrir frelsi
og sannleika. Enn þá tala streng-
irnir miskunseminnar mál fyrir uDdir-
okaða og hrjáða. Enn þá streymir,
eins og þung og djúp móða, ætt
jirðarást skáldsins í þessum kvæð-
um. Og þarna birtist enn nýr streng-
ur á höipinni, ný hlið á sálail fi og
tiifinuingaauðlegð Þorsteins, Það er
i kvæðunum til ástvinanna og heim
ilisins. I hveiju því ijóði sér mað-
ur inn í heim, þar sem ást skálds
ins tii konu og barna vakir eins og
heilagur varðeidur yfir lífi þess. T.
d. þetta erindi á bls. 235, til móður
konu hans:
Þökk fyrir besta barnið þitt;
burðurÍDn sá var fagur;
það er eina yndið mitt
og eillfur Nýársdagur.
Eða þetta á bls. 236, þegar kona
hans er fjarverandi:
Verðlækkua
á kolnm og sykri.
Gleðilegar afleiðingar af vopna-
hlénu þ. 11. nóv. og fríðarvissunni
eru nú að verða að staðreyndum i
viðskiftai finu. Tvennar vörutegundir,
sem mjög hafa kom ð við pyngju
manna eru nú lækkaðar í verði. Það
eru koi og sykur.
Landsveizlunin og h.f. Koi og
Salr, sem hafa haft alla kolasölu
undanfarið auglýsa nú, að kolaverðið
sé fert niður í 250 kr. fyrir smá-
lest, i stað kr. 325, sem þ*ð var
oiðið. Munar talsvert um þá iækkun.
Þá hefir og sykurveið verið lækk-
að svo að nu kostir högginu sykur
kr. 1.15 kilóið. Steyttur sykur kr.
i oi og púðursykur 0.9, au.
Þetta er líka verðlækkun, seiro
dregur almeDning tkki svo litið.
Roosevelt dauður
Slmskeyti barst hingað í fyrradag:
um að Theodore Roosrveit fyrver-
andi foiseti Bandarikjanna væri lát-
inn.
Er m eð honum hniginn eitthvert
mesta mikilmenni, sem Bandarikin
hafa alið.
Roosevelt varð rúmlega sextugarr
f. 1858
Forseci Bandaríkjanna var hann
frá 1901 —1909.
Frægastur varð hann fyrir að
koma á friðnum milii f puia og
Rússa 1905 og hiaut fyrir Nóbels-
verðlaunin 1906
Wclson foiseti hefir fyrirskipað
ýmsar sorgarathafnir i B indarikjunum
i virðingarskyni við minning Roose-
velts.
Kola-einokun.
í sambandi við lækkun þá á kota-
veiðinu: sem getið er annarsstaðar i
blaðinu hefir stjórnarráðinu þótt nauð-
syn til, sem taka sér emokun á kol»
unum fyrst um sinn.
Reglugerðin er gefin út 8. jan. og
eru aðalákvæði hennar þessi:
1. gr. Landsstjórnin tekur fyrst
Hérna fanst mér áður alt
ylna af brosi þinu;
nú er aftur orðið kait
inn i horni mínu.
Og dóttirin og sonurinn fá sömo
ástaratlotin í Ijóðunum það er eng-
in ofsi, engin brakandi gnýr í þess-
um erindum, eius og sumum fyrri
ijóðum hans. Eu hvert orð er eins
og hlý hönd, í hverri ljóðlínu slær
hjarta skáldsins. — Og satt mun
þið vera, sem prófessor Noraal, segir
nm þessi kvæði í formálanum, að
Þorsteinn »hafi ekki tímt að láta
prenta þau«. Maður er vanalega
f stheidnastnr á það, sem er manni
heilagast. Og Þorsteini hefir fnnd-
ist, að þetta vera blóm, sem áttu zð
gróa innan en ekki utan heimiiisins.
Eitthvert fegursta kvæðið í þessum
nýja flokki þykir nrér; »Þjóðmeuja-
safnið fimtugt*. í því kvæði er
þessi dásamlegi »rytmiski« söngurp
þessi dillandi, háttbundni dans orð-
anna, sem Þorsteini var svo lagið
að ná. Þar stendur hann iangt ofan
við öll okkar skáld. Þetta kvæíi er
því likast, sem huldumær slái þús-
undstrengjaða gígju. Eg get ekki.