Ísafold - 07.07.1919, Blaðsíða 1

Ritstjóri: Viihiá mur Finsen. — Sími 500.
S.ofnaDdi: Björa Jóosson.
ísafoldarprentsmiðja.
XLVI árg.
Rejkjavík, mánudaginn 7. júlí 1919
28 tölub'að.
Úp fjárlagaírum-
varpi stjórnarinnar.
Tekjohalli & 4. hnndrað þus. kr.
Tekjuhallinn sanikv. fjárlaga-
frumvarpinu fyrir árin 1920 og
1921 nemur kr. 347,910.02, en vit-
anlega liækkar sú upphæð að mun
í meðförum þingsins, að viðbættum
öllum aukagetum.
Nýungar ýmsar liefir fjárlaga-s
frumvarpið að færa, þó fáar stór-
vægilegar.
Yfirskoðunarmenn landsreikn-,
inganna hat'a stungið upp á þvi, að
aðskilja viðlagasjóð frá ríkissjóði,
þannig að sérstakt reiknúigshald
verði haft við sjóðinn. Á jietta hef-;
ir stjórnin fallist og felt burt úrj
þessu frv. þá grein fjárlagannaj
(4. gr.), sem fjallar um viðlaga-
sjóð. Tilætlunin cr, að framvegis
verði árlega gerður sérstakur reikn-
ingur fyrir viðlagasjóð og hann
endurskoðaður af yfirskoðunar-
mönnum Alþingis. Um það, liveruig
reikningur viðlagasjóðs skuli birt-
ur, hvort iicldur í Stjórnartíðind-
um eða með landsreikningunum,
gerir stjórnin engar tillögur, en
þykir hið síðara eðlilegra.
f stað viðlagasjóðsteknanna liefir
stjórnin sett inn í 4. gr. tekjur af
bönkum, Ræktunarsjóði, verðbréf-
um o. fl., safnað því saman úr
ýmsum öðrum tekjugrcinum fjár-
laganna.
Af einstökum ákvæðum frum-
varpsins, breytingum og nýungum,
skulu nú taliu nokkur hin helztu.
Tekjubálkurinn.
Þar eru þessar almennar athuga-
semdir:
„Það hefir verið venja áður, að
miða áætlun um tekjur eftir eða
með hliðsjón af meðaltali sams kon-
ar tekna síðustu 5 árin, sem reikn-
mgaj’ eru komnir um. En nú virð-
íst, að því er flesta tekjuliðina
suertir, sáralítið byggjandi á slíku
meðaltali, vegna þess hvað lieims-
styrjöldin hefir gcrbreytt bæði
verðlagi og innfluttu vörumagni.
Síðustu 5 árin, 1914—loig, eru öll
styrjaldarár, og með hverju þess-
ara ára hafa verið lögð ný og auk-
in höft á verzlun og samgöngur,
en þar sem nú er komið að ófriðar-
lokum, má búast við frjálsum sam-
göngum þegar'í byrjun fjárhags-
tímabilsins. Tekjurnar vcrða því
ekki ákveðnar eftir mælikvarða ó-
friðaráranna, en þar sem hins veg-
ar undiröldur styrjaldarin'nar hafa
margvísleg áhrif á tekjurnar, sem
iítt eru fyrirsjáanleg, þá er örðugt
að gera rökstudda áætlun um þær.
Þar sem um slíka óvissu er að ræða,
hefir verið leítast við að áætla tekj-
urnar varlega, svo fremur er búist
við, að þær vcrði yfir en undir á-
ætlun, ef ekkert algerlega óvænt
ber að höndum.
Tekjuáætlunin er, að því er
snertir þær tekjugreinar, sem
ekki eru nýjar, einkurn bygð á
tekjunum eins og þær voru fyrir
heimsstyvjöldina.
Að sjálfsögðu hefir verið litið til
þeirra breytinga á skattalöggjöf-
inni, sem gerðar liafa verið á síð-
ari árum, og gert, er ráð fyrir því,
að engar tekjugreinar ríkissjóðs
verði feldar burtu eða dregið úr
þeim á næsta fjárhagstímabili, án
þess að séð verði að minsta kosti
fyrir jafnmiklum tekjuauka í stað-
inn.
í þessu sambandi er rétt að taka
fram, að stjórninni er ljost að full
þörf er á að endurskoða alla skatta-
löggjöfina og koma meira samræmi
í hana. En bæði er nú það, að síðan
á síðasta þingi licfir enginn tími
unnist til svo umfangsmikils verks,
cn auk þess eru þessir tímar ekki
vel fallnir til slíkrar endurskoðuú-
ar, meðan óvissan á öllum sviðum
er jafnmikil og nú á sér stað.“
Af áætlunum einstakra tekjuliða
skal þess að eins getið, að tekju-
skattnr er áætlaður 250 þús. kr. á
ári, dýrtíðar- og gróðaskattur 75'
þús., vörutollur V-z miljón (300 ]nis.
kr. 1919), stimpilgjald 400 þús.j
lcr., símatekjur % miljón (335 þús.
kr. 1919) og tekjur af skipum
landssjóðs 350 þús. kr. hvort árið.
Hreiun ágóði af skipunum er þó
ekki gerður nema 57 |u5s. kr. fyrra
árið og 69 þús. síðara árið, þegar
frá er dregin rýrnun á skipunum,
10 %.
Gjaldabálkurinn.
Borðfé konungs. 50 þús. kr. eru
ætlaðar á ári til borðfjár kon-
ungs og konungsættarinnar. Hefir
stjórniu ákveðið þá upphæð til
bráðabirgða frá 1. des. síðastl., „en
konungur ákveður, bvernig því að
öðru leyti skuli skift“.
Alþingiskostnaður er áætlaður
240 þús. kr., ]>ar af til aukaþings
1920 80 þús. og til reglulegs þings
1921 180 þús. kr.
Utanfararkostnaður ráðherra. Sá
liður er hækkaður úr 4 þús. kr. upp
í 6 þús. kr., þar sem búast megi við
að fleiri en einn ráðherra geti þurft
utau, og fcrða- og dvalarkostnaður
erlcndis heí'ir aukist stórum.
Embættismannalaun öll og sýsl-
unarmanna eru í frv. látin lialda
sér eins og þau eru nú, þó að stjórn-
in leggi nýtt launafrumvarp fyrir
þingið, „því að þótt ])að frv. valdi
hækkun á gjöldum, er eigi auðið að
segja nú, hversu rniklu hún kann
að nema með breytingum, sem Al-
i þingi kann að gera1*', segir í aths.
Sendiherra í Khöfn. Væntanleg-
um sendiherra í Kaupmannahöfn
ætlar stjórnin 32 þús. kr. í árs-
laun, 2 þús. kr. í húsaleigu, 2 þús.
kr. til risnu og 12 þús. kr. til slcrif-
stofuhalds, samtals 28 þús. kr. á ári.
— Um þennan lið farast stjórninni
‘svo orð í athugas.: „Stjórnin verð-
úi' að telja það nauðsynlegt, að liafa
frainvegis sendiherra, búsettan í
Kaupmannahöfn. Þessum manni
Verður að launa betur en vér laun-
um innlendum starfsmönnum, því
að þessu starfi verður samfara
inargvíslegur kostnaður. Að sjálf-
sögðu annast skrifstofa sendiherr-
ans einnig störf þau, sem skrifstof-
an í Kaupmannahöfn hingað til hef-
ir liaft með höndum. Til skrifstof-
úúnar virðist eigi mega ætla minna
eu 12000 kr. á ári. Nokkra uppliæð
virðist verða að ætla sendiherran-
um til risuu 0'£ getur húu eigi verið
minni en 2000 kr. á ári og sama
upphæð er ætluð til húsaleigu.14
Meðferð utanríkismála. 12’þús.
kr. eru veittar í því skjrni og um
þá fjárveitingu farið svo feldum
orðum: „Þar sein Danir hafa um-
boð til að fara með utanríkismál
vor, verðum vér að greiða fyrir þá
málameðferð, og hefir stjórnin
komið sér saman um við utanríkis-
ráðuneytið danska, að þessi borgun
skuli vera 12000 kr. á ári,nema Al-
þingi ákveði annað.“
Kolaverð næstu 2 ár. í öllum
kostnaðaráætlunum frumvarpsins
er gert ráð fyrir sem næst 125 kr.
\ erði á kolasmálest hverri 1920, en
100 kr. 1921, og töluverðri lækkun
á steinolíu.
Tollverðir í Reykjavík. „Stjórn-
iu hefir eigi séð sér fært að taka
upp fjárveitingu nema til 2 toll-
varða, þótt lögreglustjóri liat'i lagt
til, að þeir yrðu 3.“ — Laun þess-
ara 2 tollvarða eru gerð samtals
4700 kr. á ári.
Burðareyrir og símagjöld em-
bættismanna. Burðareyri áætlar
stjórnin 12 þús. kr. á áiú, því að
komist hefir hanii það hátt undan-
farið, þótt ekki hafi verið áætlaður
nema 6 þús. kr. Símskeytakostnað-
urinn 1917 var áætlaður 8 þús. kr.,
cn reyndist G5y2 þús. kr. Nú áætlar
stjórnin þann kostnað 40- þús. kr.
á ári, býst sem sé við að hann
lækki, vegna þess að burtu falli
ýmsar hernaðarráðstafanir, sem
mjög mikið hafi verið gerðar sím-
leiðis.
Fasteignabók. Til útgáfu fast-
eignabókar, sem á að koma í gildi
1920, samkv. fasteignamatslögum,
eru ætlaðar 5 þús. kr. fyrra árið,-
eftip ágizkun.
Landsspítalinn. 5 þús. kr. eru
scttar hvort árið til undirbúnings
landsspítala, og fylgja þessi um-
mæli: „Það virðist ekki mega drag-
ast öllu lcngur, að fara að koma
upp landsspítala, sem að sjálfsögðu
lilýtur að vera í Reykjavík. Reynsl-
an hefir sýnt það, að sjúkrahús
vantar hér. Gert er ráð fyrir, að
læknir og húsagerðarmaður þurfi
að fara utan til að kynna sér
sjúkrahúsbyggingar erlendis.
Tvær stórbrýr. Til brúar á Eyja-
fjarðará komi 105 þús. kr. 1920 og
65 þús. kr. 1921, miðað við tillögur
vegamálastjóra. Pjárveiting til brú-
ar þessarar á fyrra fjárhagstíma-
bili, samtals 85 þús. kr., liefir eigi
verið notuð né verður á þ. á., en
nú þykir stjórninni rétt að draga
ekki lengur brúargerðina. — Til
Jökulsárbrúar á Sólheimasandi vill
stjórnin verja 125 þús. kr. fyrra
árið. 25 ])ús. kr., sem veittar voru
til brúarinnar í núgildandi fjár-
lögum, A að verja til þess að kaupa
járn í hana, en það cr sem stendur
ekki mjög dýrt. Vegamálastjóri
mun láta smíða brúna næsta vetur í
vegagerðarsmiðjunni hér, en sum-
arið 1920 er gert ráð fyrir að brúin
verði sett á ána.
Dragferja á Þverá. Vegamála-
stjóri hefir lagt það til cindregið,
að dragferja verði sett á Þverá í
Rangárvallasýslu, hjá Hemlu. Pelst
stjórnin á það og leggur til, að 6
þus. kr. verði veittar í því skyni
síðava árið.
Strandferðir. 50 þús. kr. eru ætl-
aðar árlega stjóruinm til ráðstöf-
unar upp í kostnað við strandferð-
ir, „sem væntanlega verða aðallega
framkvæmdar með eigin skipum
ríkisins". Jafnframt er feldur
burtu strandferðastyrkur sá, er
Eimskipafélagið hefir notið til
þess, 40 þús. kr. á ári, „þar sem
skipaútgerð þess félags mtm bera
sig vel, að öllu samanlögðu“.
Nýjar símalínur. Til lagningar
nýrra símaálma er ætlað sem hér
segir: a) Egilsstaðir—Borgarfjörð-
ur 60 þús. kr. 1920; b) Akureyri—
Grenivík 28400 kr. s. á.; c) Borgar-
nes—Hjarðarfell 102400 kr. 1921;
d) Páskrúðsfjörður—Reyðarfjörð-
ur—Egilsstaðir 66 þús. kr. s. á.
Nýir vitar. Alls er lagt til að
vcitt verði til byggingar nýrra vita,
7 að tölu, 76300 kr. fyrra árið og
9Í300 kr. síðara árið.
Ársskýrsla þjóðkirkjunnar.Stjórn-
inni „þykir hlýða á þeim tímamót-
um, sem nú eru“, að taka upp þann
sið, sem tíðkast um iill Norðurlönd,
og biskup hefir nú lagt til að við
semdum okkur að, sem sé að gefa
út skýrslu um ársfund kirkjunnar
og um meðferð fjár, sein biskup
hcfir undir liendi, og birti skýrslan
jafnframt mikilvæga stjórnarvalda-
úrskurði og nýmæli, er kirkjuna
varða, og erindi flutt á synodus. —
Til útgáfunnar eru ætlaðar 400 kr.
síðara árið.
Háskólinn og miljónarsjóðurinn.
Ymsum útgjöldum til háskólans,
er áður hafa verið sundurliðuð, svo
sem utanfararstyrk, náms- og liúsa-
leigustyrk, bókakaupakostnaði og
útgáfu, ljósi og hita og ritaralaun-
um og dyravarðar, er steypt saman
í einn lið, önnur gjöld, og uppliæð-
in lækkuð úr ea. 28 þús. kr. á ári
niður í 15 þús. kr., og er það bygt
á því, að vöxtunum af mlijónar-
sjóðnum samkv. 14. gr. sambands-
laganna, verði varið að einhverju
leyti til þess að greiða þann kostn-
að við háskólann, er liingað til hefir
verið veittur beint úr landssjóði. —
Háskólaráðið vill ckki, að lands-
sjóður losni við annað en utanfar-
arstyrki og bókakaupa- og útgáfu-
kostnað, en stjórnin segir: „Að
hverju leyti nefndur sjóður annars
gæti létt frekari gjöldum aí ríki.s-
sjóði verður enn ekki sagt með
vissu, er skipulagsskrá fyrir sjóð-
inn er eigi enn samin. Sú fjárveit-
ing, er hér er farið fram á, er því
sett nokkuð af handahófi, og má
vera, að henni þurfi að breyta eitt-
hvað.“
Mentaskólalóðin. 4000 kr. vill
stjórnin veita til þess að púkk-
leggja lóðina kringum mentaskól-
ann, þjappa grjótið og slétta yfir
með vegvaltara.
Kvennaskólarnir. Kvennaskólinn
í Reykjavík fær styrk sinn, 9 þús.
kr. f. á. og 9500 kr. síðara á., hækk-
aðan upp í 12 þús. kr. hvort árið,
en í athugas, segir, að 12 þús. liafi
verið settar í ógáti, eigi að vera 11
þús. Blönduóssskólastyrkurinn er
færður upp um 1 þús. kr. á ári.
Barnafræðsla. Barnaskólastyrk-
urinn er liækkaður úr 30 þús. kr.
á ári upp í 35 þús. og farskóla-
styrkur úr 20 ]>ús. upp í 25 þús. —
Til Jiess að reisa barnaskóla utan
kaupstaða er farið fram á 20 þús.
hvort árið.
Náttúrufræðafélagið hefir áður
notið 1300 kr. styrks. Nú er beett
við 500 kr. og ætlast til, að við
bótinni verði varið til þess að gefa
út með skýrslu félagsins eða sér í
lagi, stærri ritgerðir um íslenzka
náttúrufræði en hingað til hefir átt
sér stað.
Orðabók Sigfúsar. Til þess að
fullgera íslenzk-danska orðabók
eru Sigfúsi Blöndal ætlaðar 4 þús.
kr. hvort árið.
Dr. Helgi Pjeturss. Stjórnin
l æ k k a r styrkinn til hans til
jarðfræðirannsókna, iir 2500 kr. á
ári niður í 1800 kr.
Páll Eggert Ólason lieldur sínuin
styrk, 800 kr. á ári, en verkefninu
cr breytt, að beiðni styrkþega. Áð-
ur var styrkurinn veittur til að
rannsaka bókmentasögu íslands
eftir siðaskiftin, en nú er hann ætl-
aður til rannsókna um sögu og bók-
mentir landsins frá upphafi prent-
aldar út siðaskiftaöld.
íslenzki söfnuðurinn í Khöfn.
Samkvæmt tillögu biskups eru 1
þús. kr. ætlaðar á ári til íslenzkrar
guðsþjónustu í Khöfn, en henni
hcf'ir séra Haukur Gíslason lialdið
uppi undanfarið.
Rafmagns- og búfræðinám. Guð-
mundi Marteinssyni er lagt til að
veittar verði 1200 kr. livort árið til
að ljúka rafmagnsfræðinámi í
Þrándheimi og Sigurði Einarssyni
500 kr. 1920 til þess að ljúka bú-
fræðinámi í Noregi.
Landspjöll á Sauðárkróki. Til
verndar Ióðum á Sauðárkróki, sem
eru í hættu fyrir sjávargangi, er
farið fram á helming kostnaðar, alt
að 5 ])ús. kr„ enda eigi ríkissjóður
allar þessar lóðir.
Styrkur til ekkna. Þcssum er
bætt við: Til ekkju dr. Björns frá
Viðfirði og 3 barna þeirra 600 kr.
á ári, til ekkju séra Lárusar Hall-
dórssonar 300 kr„ ekkju Guðm.
skálds Magnússonar sömul. 300 kr.,
ekkju Guðm. skálds Guðmundsson-
ar og 3 barna 600 kr„ og ekkju
Jóhanns ættfræðiiigs Kristjánssou-
ar 300 kr.
Viðlagasjóðslán. Það cr mcðal
annars ætluiiin með því að gcra sér-
stakan reikning fyrir viðlagasjóð,
svo sein áður er getið, að framveg-
is verði ekki lánað þaðan fé, sem
ekki er þar til, eins og of thefir
átt sér stað áður, þannig að lánin
eiginlega liafa verið greidd úr rík-
issjóði, og því bætir stjórnin við
lánsheimildargreinina úr viðlaga-
sjóði: „ef fé er fyrir hendi I hon*
um‘ ‘.
Eftirlaunaskrá er aftast í aths.
frumvarpsius, eins og venja er til.
Samkv. henni hvíldi á ríkissjóði í
byrjun marz þ. á. alls rúm 52 þús.
kr. eftirlaun, án dýrtíðaruppbótar.
Hæstiréttur.
Helstu ákvæðl í frumvarpl
stjórnarinnar.
Frumvarp stjórnarinnar um, að
stofnaður verði hér á landi liæsti-
réttur, er bálkur mikill í 9 köflum
on 57 greinum.
Almennar athugasemdír við frum-
varpið eru á þessa leið:
„Æðsta dótusvald í ísleuzkuoi