Ísafold - 07.07.1919, Blaðsíða 2

T S A F O L D
málum hcfir verið í öðru landi alt
frá j>ví er Járnsíða var lögtekin hér
árin 1271—1273. Samkvæmt Jóns-
hók Þingfararb. 4 átti konungur
og „heztu memi“ æðsta dómsvald
íslenzkra mála, og hélzt það þar til
hæstiréttur Dana var á stofn sett-
ur 1660. Síðan hefir þessi dómstóll
verið æðsti dómstóll í íslenzkum
málum.
Mönnum hefir lengi þótt það ó-
hentugt, að sækja dóm á mál sín
í annað land undir menn, sem ó-
kunnugir eru íslenzkri tungu og
j)ví íslenzkum lögum á frummálinu
og íslenzkum högum. Dómsgjörðir
liefir orðið að þýða á danska tungu.
Hefir það hæði valdið kostnaði og
fyrirhöfn. Þar að auki verður skjal
í fiýðing j>ar er á reynir oft eigi
jafn tryggur grundvöllur undir
dóm sem skjal í frummáli. Lög vor
nú á tímum hafa að vísu verið þýdd
á dönsku, en sú jiýðing er og hefir
stundnm verið ófullkomin. Og verð-
ur þó hæstiréttur Dana, jiar sem til-
viljun er ef dómendur skilja ís-
lenzku, að fara eftir þeirri þýðingu.
Dráttúr verður venjulega mjög
langur, einatt árum saman, á ís-
Jcuzkum málum vegna þess, að
dómsúrlausn þeirra hefir orðið að
saikja út úr landinu.
A íslandi hafa menn lengi æskt
hreytingar á þessu, og þegar í
.stöðulögimum 2. jan. 1871, 3. gr. 1,
er gert ráð fyrir jiví, að til þess
geti komið, meðan Stöðulögin séu í
gildi, að æðsta dómsvald í íslenzk-
um málum verði flutt inn í landið
s.iálft, og falli þá niður dómsvald
lui'st arétt.ar í þeim málum.
Og í frumvarpi millilandanefnd-
ni innar frá 1907, 3. gr. 7, var svo
ákveðið, að íslenzka löggjafarvald-
ið groti tekið æðsta dómsvald í ís-
ieuzkum málum til sín, Jiegar það
vildi koma þeirri skipun á.
Samkvæmt dansk-íslenzkum sam-
bandslögum 30. nóv. 1918 er ísland
fullvalda ríki og jafnframt hefir
jiað j)á auðvitað fengið viðurkenda
heimild sína til að skipa æðsta
dómsvaldi sínu svo sem því jiykir
bezt henta, sjá 10. gr. sambands-
laga 30. nóv. 1918; þar sem landið
er fullvalda ríki og hcfir fengið
viðurkenningu sambandsríkis síns á
fullveldi sínu, virðist ófallið að það
sæki lengur dóm á mál sín til dóm-
stóls í öðru ríki, auk þess sem allir
sömu annmarkar eru á því skipu-
lagi nú sem áður voru og nefndir
hufa verið. Því er hér farið fram
á það, að æðsta dómsvaldið sé flutt
hm í landið.“
Skulum vér nú geta hér nokk-
umi helztu ákvæða frumvarpsins.
Hæstaréttardómendur skulu vera
5 að tölu. Hefir dómstjóri að laun-
um 10 þús. kr. á ári og aðrir dóm-
endur 8 þús. kr.
Eigi má dóminn setja incð færri
dómendum en 5. Kennarar laga-
deildar háskólans skipa sæti hæsta-
réttardómara, ef autt verður.
Auk almennra dómaraskilyrða
skal hver hæstaréttardómari full-
nægja eftirfarandi skilyrðum:
1. Hafa lokið lagaprófi með 1. ein-
kunn.
2. Hafa verið að minsta kosti 3 ár
landsyfirréttardómari,lagakenn-
ari við háskólann, skrifstofu-
stjóri í stjórnarráðinu, bæjarfó-
geti í einhverjum af kaupstöð-
um landsins eða hæstaréttarmál-
ílutningsmaður.
Kétt er að skipa þann hæsta-
réttardómara, sem hefir gegnt
samanlagt alls 3 ár íleiri en einni
af áðurnefndum stöðum. Þiggja
má undan þessu skilyrði, ef
hæstiréttur mælir með því og
telja má dómaraefni sérstaklega
hæft.
3. Sé 30 ára gamall.
4. Hafa sýnt það með því að greiða
íyrstur dómsatkvæði í 4 rnáluni,
og að minsta kosti eitt Jieirra
einkamál, að hann sé hæfur til
þess.að skipa sæti í dóminum.
Síðasti liðurinn tekur þó ekki til
dómenda Jieirra, sem skipaðir verða
í öndverðu í hæstarétt.
Nýtt embætti er jafnframt sett
á stofn, hæstaréttarritari. Laun eru
3500 kr., en hækki um 500 krónur
á þverjum 3 ára fresti upp í 5 J>ús.
kr. Hann sé lögfræðingur.
Þeir einir geta orðið hæstaréttar-
málflutningsmenn, sem eru 25 ára,
hafa lokið lagaprófi með 1. ein-
kunn, hafa gegnt málflutnings
störfum að afloknu prófi í 3 ár,
annaðhvort á eigin spýtur eða hjá
málflutningsmanni, eða þá gegnt
lagaembætti jafn langan tíma. Enn
fremur verða þeir að ganga undir
próf í. hæstarétti með flutningi
fjögra mála, og sé eitt Jieirra að
minsta kosti opinbert mál. Hæsta-
réftarpróf má enginn málflutnings-
maður reyna oftar en jirisvar. 200
kr. kostar málflutningsleyfið. Mál-
flutningsmönnum er gert að skyldu
að hafa skrifstofu í Reykjavík og
eiga Jiar heima eða í grend.
Núverandi yfirdómsmálflutnings-
menn, sem skrifstofu hafa í Reykja-
vík og ]>ar eru biisettir eða í grcnd
mega ])ó flytja mál fyrir hæstarétti,
þó að J)eir hafi ekki 1. einkunw í
lögum, ef Jieir leysa áf hendi mál-
flutningsprófið innan tveggja ára
frá j)ví er hæstiréttur tók til starfa.
Hæstaréttarmálaflutningsmaður
missir að jafnaði málflutningsleyfi
sitt, ef hann hefir þrisvar sinnum
verið sektaður af hæstarétti fyrir
óhæfilegan drátt á opinberum mál-
um, vísvitandi ósannindi í sókn eða
vöru eða önnur stórkostleg skyldu-
brot.
Stefnufrestur til hæstaréttar í
einkamálum skal vera tvisvar sinn-
uin lengri eu ákveðið er í lögum um
stefnufreSt í almennum einkamál-
um í héraði. Afrýjunarfrestur til
hæstaréttar í einkamálum er 6 mán-
uðir frá dómsuppsögn. Til hæsta-
réttar má skjóta dómi eða úrskurði
um fjárkröfu, ef krafan nemur 100
krórium. Segir svo um Jietta ákvæði
í athugasemdunum, að uin J)að megi
deila, hvort eigi væri réttast að
setja engin takmörk í þessa átt.
Dómsmálaráðherra getur veitt á-
frýunarleyfi J>ó að dómkrafa nemi
minnu.
Afnumið er ákvæðið um, að
stefna þurfi dómara þegar máli er
áfrýjað, nema honum sé stefnt til
ábyrgðar.
Sókn og vörn í hverju málÞfer
fram munnlega, á íslenzku og í
heyranda hljóði. Þó er mál flutt
skriílega, ef stefndiy sækir eigi
þing og ef báðir aðiljar óska þess,
enda s& málið margbrotið, að dómi
réttarins. í samræmi við þetta á-
kvæði um munnlegan málflutning
er mælt svo fyrir, að áfrýjandi
skuli gera og láta hæstarétti í té
í nægilega mörgum eintökum, viku
áður en mál skal Júngfesta, ágrip
af dómsgerðum þess um það, er
hann telur mestu máli skifta.
í bráðabirgðaákvæðunum er
hæstarétti ]>ó heimilað að ákveða
fyrstu 2 starfsár sín skriflega með-
ferð mála fram yfir það, sem getið
er hér að framan, ef málflutnings-
menn flytja málið af beggja hálfu
og æskja báðir skriflegrar með-
ferðar.
Presli skal venjitlega enga veita
í máli, sem mumilega er flútt, og
ekki byrja á öðru máli, sem munn-
legur er málfíutningur í, fyr en
það mál er til lykta leitt.
Um ákvæðið um munnlegan
flutning mála segir svo í athuga-
semdunum:
„Þar sem munnlegur flutningur
mála er, J>ar er almenningi veittur
kostur á að kyunast betur störfum
dómenda og málílytjenda eu þur
sem mál eru skriflega flutt. Hins
vegar verður J>ví ekki neitað, að
starf málflytjanda og dómara cr
vandasamara, ef mál skal munnlega
flytja, en Jtegar málflutningur er
skriflegur. En þó hneigjast menn
alstaðar erlendis að munnlegum
málflutningi svo sem við verður
komið, sérstaklega fyrir æðstu dóm-
stólunum.“
Dómarar greiða atkvæði eftir em-
bættisaldri sínum í réttinum, dóm-
stjóri þó ávalt síðastur. Afl at-
kvæða ræður úrslitum.
Ef liæstiréttur kveður upp dauða-
dónr, skal hann jáfnframt gera til-
lögur um það, hvort dómi skuli full-
nægt cða eigi,
Dómsmálagjöld við hæztarétt
eru: Útgáfa stefnu 5 kr„ þingfest-
ing 10 kr„ dómsuppsögn 15 kr„ úr-
skurður 5 kr„ frestur 4 kr„ dóm-
kvaðning matsmanna 4 kr. "Sekt,
sem aðili" eða málflytjandi bakar
sér fyrir framferði sitt fyrir dómi,
skal aldræi vera lægri cn 50 kr.
50 kr. kostar ]>að áfrýjanda, ef
hann „mætir“ ekki að nauðsynja-
lausu, ef hann vill fá mál sit.t tekið
fyrir að nýju, en 10 kr. stefndan,
ef Iiann trassar að sækja dóniþing.
Mál, sem áfrýjað hefir verið frá
iandsyfirdómi til hrostaréttar Dan-
merkur, þegar lög J)essi öðlast gildi,
leiðir sá dómstóll til lykta, en þcim
dómum landsyfirdóms, sem ekki
hefir ])á verið áfrýjað, má skjóta
til íslenzka hæstaréttarlns. Sá rétt-
ur tekur og við öllum ódæmdum
landsyfirréttarmálum í því ástandi,
sein þau verða í þegar hæstiréttur
tekur til starfa. Ef málflutningur
er byrjaður fyrir yfirdómi, er hann
leiddur til Jykta fyrir hæstarétti
cftir sömu reglum sem nú gilda um
málflutning fyrir yfirdómi.
Um kostnaðarhliðina segir svo í
athugasebrdum stjórnarinnar:
„Eigi þykir fært að hafa dóm-
ondur færri en 5. Dómur Jieirra
verður fullnaðarúrslit, og því virð-
ist þurfa aukna tryggingu frá ]>ví,
sem nú er, um tölu og hæíileilca
dóinara. Því er óh jákvæmilegt, að
lauu dómcnda í hæstarétti sé sóma-
samleg, svo að þeir þurfi eigi ann-
að að leita til þess að geta lifað
sæmilega. Þar sem J>að er bæði sám-
kvæmt ákvæðum og anda stjórn-
&kipulaga vorra, sbr. stjskpl. nr.
12, 19. júní 1915, 11. gr„ og er
heimtað af almenningsálitinu ,að
æðstu dómarar landsins gefi sig
eigi við launuðum, föstum störfum
utan embættis síns, J>á lciðir af því,
að laun jieirra verða að vera sæini-
leg. 1 lögum verða takmörk trauðla
sett um það, hvað hæfi dómara að
vinna slíkra aukastarfa. Stjórn eða
starfsemi í atvinnustofnunum
mundi t. d. eigi þykja sannindi.
Starfsemi sem rithöfundur mundi
hins vegar alment vera talin sam-
rýmanleg, auðvitað að því tilskildu,
að embættisstörfin yrðu óaðfinuan-
lega rækt alt að einu. Embættis-
laun dómenda samanlögð yrðu
42,000 kr. á ári, og rnundi kostn-
aðarauki á þeim lið verða nál.
23,000 kr. frá því, sem verða mundi
ef yfirdómaralaunin yrðu bætt svo
sem til er ætlast í frumvarpi stjórn-
arinnar um laun embættismanna.
Óg mundi þó mega draga frá dýr-
tíðaruppbót, er yfirdómarar mundu
fá eftir téðu frumvarpi. Hins veg-
ar sparast almenningi og landssjóði
allmikið fé, ef æðsta dómsvaldið er
flutt inn í laildið. Einstakir menn
eða i'íkisvaldið, sem hefir þurft að
skjóta málum til hæstaréttar
Daua, liafa orðið að bera mikinn
kostnað af því, svo sem Jiýðing á
skjölum, málflutningskaup o. s. frv.
Svo cr sjálfsagt að hækka nokkuð
réttargjöld í hæstarétti frá ]>ví sem
er í yfirdómi, og yrðu þau þó eigi
hærri en réttargjöld, er menn verða
uú að bui’ga út úr luudiuu. Aukmn
kostnaður yrði J)VÍ í raun réttri
mjög lítill, j)egar að er gætt. Og í
þann kostnað er eigi liorfandi í slíku
máli, því að eigi er fullvaldá ríki
vansalaust að sækja æðstu úrslit
mála sinna uudir dómstól annars
ríkis.“
Lögunum er ætlað að koma til
framkvæmda um næsta nýár.
Fjáraukalaga-
frumvö pÍD.
I. - Fjáraukalög 1916 og 1917.
Það frumvarp fer fram á 1 mil-
jón og 62 þús. kr. fjárveitingu um-
fram gjöld samkvæmt fjárlögum
1916—17, og eru helztu liðirnir:
Til æðstu stjórnar landsins tæp 90
þús„ lil út.gjalda við dómgæzluna
o. fl. taip 92 J)ús„ við læknaskipun-
ina (alt til spítala) 167J4 þiis., til
samgöngumála rúm 367 þús„ til
kirkju- og' kenslúmála rúm 75 þús„
og til óvissra útgjalda nærri Jiví
250 ])ús. kr. — alt viðbótarútgjöld
á 2 árum, 1916 og 1917.
II. Fjáraukalög 1918 og 1919.
Þar kennir ýmsra nýjunga. Fjár-
aukinn, sem fram á cr farið, nemur
alls kr. 653,462.42 á fjárhagstíma-
bilinu. Skulu hér nefndir nokkrir
helztu liðirnir.
IJ t g j ö 1 d í K a u p m a n n a-
höfn nema alls 80166 lcr. 67 aur„
sem sé borðfé konungs, til skrif-
stofuhalds í Khöfn og fyrir með-
ferð utanríkisinála, alt frá 1. des.
síðastl. til ársloka 1919.
Lögreglustjóra á S i g 1 u-
f i r ð i um síldveiðitímann síðast-
liðið sumar var greidd 400 kr.
uppbót á lögákvcðna 1000 kr. J)ókn-
un, ])ví að enginn fekst fyrir þau
laun, en dýrtíðaruppbót fylgir ekki
starfinu.
Vífilsstaðah æ 1 i ð. Því er
ætlað 90(4 þús. kr. viðbót, sem sé
til breytinga á miðstöðvarhitun
1918 tæp 19 þús„ fyrir raígeymi
1919 6M- þús„ og til nýs lækn-
i s l>ú s t a ð a r og til þess að koma
fyrir barnadeild í herbergj-
um J)eim, er læknir notar nú, 65
þús. kr.
S p a n s k a s ý k i n. 30 þús. kr.
er íarið fram á að veita til varn-
arráðstafana vegna kvefjiestar 1918
og 1919.
Af upphæðitwii hafa Jicgar verið
greiddar 26 þús. kr„ J>ar af 12 þús.
kr. til Reykjavíkurbæjar, en liitt
til annara sýktra héraða og til Jiess
að verja ósýkt héruð. Stjórnin
býst við, að enn verði nokkur kostn-
aður út af þessu og bætir J)ví 4 þús.
við ]>að, sein þegar er greitt.
Sjúkrasamlag R e y k j a*
v í lt u r. Því er ætlaður 3 þús. kr.
aukastyrkur, <rg scgir svo um þenn-
au lið:
„Vegna kvefpestar þeirrar, sem
nefud er hér að framan, er sjúkra-
samlag Ryekjavíkur svo illa- statt
nú, að það mun ekki geta staðist
nema jiað fái nokkurn aukinn
styrk, og er slíkt að vonum, þar
sem Samlagið hefir hingað til bar-
ist í bökkuin og nú orðið að leggja
fram mikið fé umfram venju vegna
-kvefpestarinnar, er telja má að liafi
valdið veikindum og vinnutjóni á
miklum ]>orra meðlima Samlagsins.
Þessar 3000 kr. eru eigi greiddar.“
S ó 11 v a r n a r h ú s R c y k j a-
v í k u r. Til girðingar um lóð Jiess
er farið fram á 6 þus. lcr. Á l>að
að vcra steingarður og ætlast til,
að efnið verði tekið af Dýrtíðar-
grjóti ríkissjóðs í Öskjulilíð. Upp-
hæðin á því að eins að vera fyrir
vinnu, flutning og lítið citt af stein-
líuii.
Samgöngumál. H a f n a r-
f j a r ð a r v e g u r. Til samgöngu-
mála nemur viðbótin 264 þús. kr„
þar af til Hafnarfjarðarvegarins
1918 130 J)ús. kr. Um ]>á vegargerð
fer stjórnin svofeldum orðum :
„1 desember 1917 var afráðið að
gera nýjan veg milli Hafnarfjarð
ar og Reykjavíkur og var það tveni
haft fyrir augum, að nauðsyn væri
á slíkum vegi og að með því yrði
töluvert bætt úr hinum tilfinnan-
lega atvinnuskorti, sem þá var hér,
en vegna hins síðarnefnda varð
vegargerðin að sjálfsögðu dýrari
eu ella mundi, J>ví að veðurátta var
veturinn 1917—1918 óhentug til
slíkrar vinnu, eins og kunnugt cr.
Til vegar þessa var varið á árinu
1918 um 130000 kr. og hefir vega-
inálastjóri áætlað að þetta muni
rúmlega helmingur af J)ví sem með
þarf til að fullgera veginn.“
Uppeldisfrseði. Stungið er
UPP á, samkvæmt eindregnum með-
mælum fræðslumálastjóra, að veita
kennaraskólastjóranum 800 kr.
styrk til Jæss að gefa út uppéldis-
fræði.
V élstjóraskólastjór i.—
Honum er ætlaður 3 J)ús. kr. utan-
fararstyrkur til ]>ess að kynna sér
vélar, ný kenslutæki og til ýmsra
útvegana handa skólanum.
1 b uð a r h ú s á Hvauneyr i.
Til J>ess að reisa á þessu ári nýtt
íbúðarhús á Ilvanueyri í stað þess
er brann, áætlar stjórnin 60 þús.
E i ð a s k ó 1 i ri n. Til ýinsra að-
g'erða til undirbúnings skólahaldi á
Eiðum 1919 er gert ráð fyrir 16
þús. kr.
D a u f d u m b r a s k ó 1 i n n. —
Húseignin Sólheimar hefir verið
keypt handa málleysingjaskólanum
og cr fari’ð fram á greiðslu and-
virðisins, að frádrcgmun veðskuld-
um, tæpt 21 þús.
í s 1 e n z k-d a n s k a o r ð a b ó k-
i n. Til útgáfu hennar er farið
fram á 11 þús. kr„ og segir svo
um þann iið í aths.:
„h járveitinganefndir Albingis
höfðu 1918 til meðferðar beiðní frá
Sigfúsi bókaverði Blöndal um styrk
til útgáfu íslenzk-danskrar orða-
bókar og fékk beiðnin svo góðar
undirtektir-hjá nefndunum, að J>ær
óskuðu þess, að stjórnin sæi um
með f járfrainlagi upp á væntanlega
aukafjárveitingu, að ekki stþðvað-
ist útgáfa bókarinnar. Þetta hefir
stjórnin gert og með J>ví að mein-
ingarlaust virðist að byrja á að
styrkja útgáfu bokarinnar og veita
svo eigi áfram þann styrk, sem með
þai'f til að koma bókinni út, hefir
verið tekið upp í frv. þettu og frv.
til fjfirlaga fyrir næsta fjárliags-
tímabil það fé, sem eftir áliti styrk-
beiðanda J>arf til að bókin verði
gefin út.“
R a n n s ó k n k i r k j u g r u n n a.
Samkvæmt tillögum sömu nefndar
veitti stjórnin í fyrra (luðbrandi
Jónssyni 100 ltr. styrk lil raimsókn-
ar kirkjugrunna.
K ö 11 u g o s i ð. Ferð „(leirs' ‘ til
Skaftárósa í haust er lcið með
slátrunarnauðsynjar til Skaftfell-
inga kostaði lir. 22752.00.
L a u n yfirfiskimats-
m a n n s í Reykjaví-k yiíl stjórnin
hækka um 600 kr. a ári vegna auk-
inna starfa sökum mats á óverk-
uðiun fiski, sem seldur er innan-
lands, en farið hefir lianu frain á
1000 kr. hækkun.
Dýrtíðarkol Akur eV r a r.
Til uppbótar á dýrtíðarkolum til
Akureyrarkaupstaðar er farið fram
á kr. 9847.69, eftir meðmælum
fjárveitinganefnda, og er ástæðan
talin sú, að sá kaupstaður liefir
fengið hlutfallslega miklu minni
dýrtíðarkol 1917 en aðrir kaupstað-
ir landsins. Eigi fjárveitingin að
bæta upp hallann.