Ísafold - 04.08.1919, Blaðsíða 1

Hæstiréttur.
Álit samvinnimefndar allsherjar-
nefnda.
Samvimmneínd allslierjanefnda
beggja deilda hefir í eiuu hljóði
samþykt að leggja það til, að Al-
jíingi samþykti frumvarp stjórnar-
innar til laga um liæstarétt. Telur
mefndiu einsætt, að flytja verði svo
fljótt sem unt er æðsta dómstól í
íslenzkum málum inn í landið. Það
er hugsunarrétt afleiðing af full-
veldi landsins, er það hefir uú feng-
ið fulla viðurkenningu sambauds-
þjóðar vorrar á, sbr. 1. 10.. og 17.
gr. dansk-ísl. sambandslaga 30. nóv.
1918. Nefndin fellst á æstæður þær,
sem greindar eru í athugasemdum
við frumvarpið, og þykir því eig'i
nauðsyn á vera að fjölyrða um frv.
. alment. Þess vill nefndin þó geta
sérstaklega, að hún telur öldmigis
sjálfsagt, að málflutningur verði
munnlegur fyrir liæstarétti með
þeim hætti, sem stjórnin leggur
fyrir í frumvarpinu, eins og hvar-
vetna er fyrir æðstu dómstólum.
Nefndin fær eigi séð að neinir sér-
stakir örðugleikar séu hér á því að
koma hér á ínunnlegum málflutn-
Ingi framar en annarstaðar. Agrip
dómsgerða geta dómendur kynt
sér áður en málið er þingfest (37.
gr. frv.), frestur er veittur dóm-
.endum og málflytjeúdum til þess
að temja sér og venja sig við munn-
legan málaflutning 52. og 53. gr.).
•Og loks gerir nefndin ekki ráð fyrir
því, að aðrir skipi sæti í dóminum
en menn með skýrri dómgreind,
er bæði hafi þekkingu í bezta lagi
og reynslu. Verður það væntanlega
venja hér, sem tíðkast víða, ef eigi
víðast, anuarsstaðar, að stjól'nin.
leiti til þess manns, er liæfastur
þykir, til að taka sæti í dóminum,
til þess að hann þreyti raun þá, er
í 6. gr. 4. tölut. seg'ir, þegar sæti
losnar þar. Dómar undirrétta verða
ibirtir í dómasafni hæstaréttar, og'
verður það mikil bvöt undirdómur-
um til þess áð vanda þá sem bczt.
Hæstaréttardómurum verður alls
• eigi ofvaxið að gera uægar for-
sendur að dómum sínum, þar sem
þeir telja forsendnr undirdómara
•rangar eða annmörkum lmndnar. 1
Fyrir hæstarétt munu koma 70—
80 mál á.ári, miðað við málafjölda
landsyfircjómsius. Mörg þessara
mála eru -mjög einföld. Mest af :
vinnu yfirdóinara nú fer ; það að
leita að því, er máli skiftir, í hiii-
tim mörgu og löngu sóknarskjölum
og' varnarskjölum málflytjenda,
bæði fyrir undirdómi og yfirdómi.
Þetta losna hæstaréttardómendur j
•við. Dómgerða-ágripin hafa það að
geyma, sem máli skiftir úr undir-!
réttarskjölum máls hvers, og fyrir
hæstarétti koma 2 ræður livors mál-
flytjanda. Nefndin fær eigi séð, að
færum mönnum verði ofraun að
gera 70—$0 dóma á ári vel úr garði
Til samanburðar má geta þess, að
fyrir hæstarétt Danmerkur koma
nú arlega 300—400 mál, og fer alt
vel. Munnlegur málflutningur hef-
ir þann höfuðkost, að málin drag-
ast skemur, að verk dómstólsins er
eigi almenningi hulið, eins og þar J
sem málflutningur er skriflegur. '
Menn mega sjá, livað fyrir dómin-
um gerist, í starfinu er líf, en með
skriflegum málflutuingi er það
kalt og dautt.
Breytingartillögur nefudariunar
eru margar að eins orðabreytingar
cða til jæss að kveða skýrar á.“
Efnisbreytingar gerir nefndin þó
nokkrar og birtum vér hér eigin
orð nefndarinnar um liinar helztu
þeirra:
Launin.
Launa-ákvæðið liugsar nefndin
sér, að sett verði í launafrumvarp
stjórnarinuar, sem nú liggur fyrir
þinginu, og mun nefndin gera ráð-
stafanir til þess, að svo verði gert.
Hæstaréttarritari.
Hæstaréttarritari verður manna
kuiinugastur störfum dómsins. Því
stingur nefndin upp á því, að Jiaim
geti orðið hæstaréttardómari (shr.
.4 brtt. a) og að hann þurfi því að
hafa íágapróf með 1. einkunn. Á-
kvæði um laun hans er fcllt burt
af sömu ástæðu sem 2. brtt. segir.
Áfrýjunarupphæð í einkamálum.
Nú er áfrýjunarupphæð einka-
mála 4 kr. til yfirdóms. Nefndiimi
virðist 100 kr. of hátt, og hefir kom-
ið sér saman nm 25 kr. Kostnaður
sá, sem málskot hefir í för með sér
(shr. 19., 37. og 48. gr.) er nægar
skorður við jiví, að menn fari al-
ment að úfrýja vættkisverðum mál-
um. Mál geta, þótt upphæð sé lág,
verið mjög jiýðingannikil lögfræði-
leg stefnumál, og er ]>að þá hart að
knýja menn til j>ess að kaupa áfrýj-
unárleyfi. Sumir telja réttast að
setja engar kröfur um áfrýjunar-
upphæð, og hefir uppástunga sú, er
í þessari brtt: greinir, orðið að sam-
komulagi.
Dómgjöld.
Dómgjöldin eru fimmfölduð frá
því, sem nú er í héraði, og telur
nefndin það hæfilegt.
Skriflegur og munnlegur málflutn-
ingur.
Frestur er lengdur um 1 ár, eða
úr 2 í 3, tii þess að munnlegum
málaflutningi vcrði komið á alveg
sainkvæmt 38. gr. frv. Það hefir
og’ orðið samkomulag um, að dóm-
urinu ákveði, í samráði við mál-
flvtiendur, skriflega málsmeðferð.
En ]>ar sem sjálfsagt er, að munn-
legum málflutningi verði sem fyrst
komið á og undanþága 53. gr. eigi
notuð, nema veruleg þörf sé á, er
lieimildin einskorðuð við ákveðinn
hluta málanna árlega. Yrði eftir
j>ví nál. 25 mál fyrsta árið, er flytja
mætti skriflega eftir greinninni,
1 8—20 annað árið og 14—16 þriðja i
órið, miðað við málafjölda árlega í}
yfirdómi síðari árin. Málaflutn-1
ingsmönnunum er nauðsyn á að ^
temja ser mumiiegan málflutning,
ef þeir vilja neyta ákvæðis 52. gr.,
jiví verður hann jiegar að verða
aðalreglan.
Breytingartillagau, er að þessu
lýtur, hljóðar svo:
Fyrstu 3 starfsár sín er hæsta-
rétti heimilt að ákveða, í samráði
við málflytjendur, skriflega með-
ferð mála fram yfir ]iað, er í 38. gr.
segir, þó þannig, að fyrsta árið
verði eigi meira en þriðjungur, ann-
að árið eigi mera en fjórðungur og
þrðja árið eigi meira en fimtungur
máhi fluttur s'kriflega.
Málskot til hæstaréttar.
Rétt virðist að láta eldri frestinn
halda sér um dóma yfirréttar, sem
1. málsgr. tekur eigi til, en-að setja
þó þær skorður, að meira en 18
mánuðir megi ekki líða frá dóms-
uppsögn. Hæstiréttur getur eftir
ákvæðinu fengið yfirdómsmál, er
uæmd hafa verið síðustu 18 mánuð-
ina áður en áfrýjunarstefna til
liæstaréttar er út tekin. Þegar
menn vita, að hæstarétt á að stofna
hér, má búast við, að þeir dragi mál-
skot frá yfirdómi til hæstaréttar
Dana í þeirri von, að þeir geti kom-
ið málum sínum til hæstaréttar hér,
og því virðist rétt að héimila þeim
lengri frcst cn alment til áfrýjunar
samkvæmt 26. gr.
Jóhannes Jóhaiinesson hefir fram-
kemur fyrst til meðferðar, en Ein-
sögu í efri deild, þar sem málið
ai Arnórsson í neðri deild.
Atþingi
Samþyktir um akfæra sýslu- og
hreppavegi.
Þórarimi Jóusson og Magnús
Guðmundssou bera fram frumvarp
um að sýslunefudum sé heimilt að
gera samþyktir, fyrir stærri eða
mimii svæði innan sýslumiar, um
akfæra sýslu- og hreppsvegi, á
sama liátt og aðrar liéraðssam-
|>yktir.
í samþykt skulu ávalt vera á-
kvæði um stjórn vegamála á sam-
þyktarsvæðinu, vegagjöld, og eru
þau eltki bundin við liámark vega-
laganna, og framlög frá eiiistökuin
möimum, sem heimilt er að áskilja
eftir jarðardýrleika á samþyktar-
svæðinu eða lausaf járeign hvoru-
tveggja, eftir því sem lientast þykir
Greinargerðin er á þessa leið:
„Þar sem mikill -éhugi er víða að
vakna fvrir því að bæta samgöngur
í stórum stíl innau sveita víðsvegar
um land, , og á hina hliðina svo
brýn þörf á því, að enga bið þolir,
enda ekki fyrirsjáanlegt, að í íiá-
inni framtíð geti ríkissjóður, nema
þá mjög takmarkað, lagt fé fram
t ii þeirra verka, þá er í ýmsum
sveitum, af frjálsum framlögum
einstaklinga, byrjað á dýrum vega-
gerðum. En ]>ar sem í þessum fram-
kvæmdum,- eins og öðrum, geta alt
af verið menn, sem vilja hliðra sér
hjá að bera sína skyldubyrði í þessu
efni, þá virðist vera réttmætt að
setja heimildarlög, sem tryggja
það, að slík nauðsynjaverk verði
ekki óunnin.
Frumvarpið er því fram ltomið af
þessari ]>örf, sem á ýmsum þing-
málafundum úti um land hefir iát-
ið til sín heyra. Og krafa þessi sýn-
ist öldungis réttmæt, þar sem sams-
lconar lieimildarlögrliafa áður verið
sett, t. d. í lögum um vatnsveiting-
ar, lögum um girðingar og lögum
um kornforðalnir o. s. frv.“
Sala á landi undir nýbýli.
Þórariun Jónsson flytur frv. um,
að stjóruarriði Islands veitist heim-
ild til ]>ess að selja af landi jarðar-
innar Aúðkúlu í Húnavatnssýslu til
nýbýlisræktunar það land, sem
liggur fyrir suiiiian beina línu úr
riorðvesturhorni Litladalslands í
norðausturliorn Holtslands.
Land þetta skal selt með því skil-
yrði, að kaupandi á næstu 5 árum
hafi húsað þar bæ og hygt uauð-
synleg peningshús, girt og þurkað
og tekið til ræktunar að minst.a
kosti 10 dagssláttur lands.
Fullnægi kaupandi ekki þessum
skilyrðum, liefir hann fyrirgert
rétti síiium til landsins og mann-
virkja þeirra, er hann hefir þar
gert.
Um mat á landi þessu og greiðslu
kaupverðs fer eftir ákvæðum laga
nr. 50,16. nóv. 1907 um sölu kirkju-
jarða.
Greinargerðin er á þessa leið:
„Á síðari árum er eftirspurn eftir
býlum í landinu orðin mjög mikil,
enda talsvert um það rætt og ritað
að gefa mönnum kost á landi til ný-
býlisræktimar. Þessi íyrirspurn
keyrir nú svo fram úr hófi, að telja
má, að það, sem nú er boðið í jarð-
eiguir ‘landsins, hvort heldur til
kaups eða ábúðar, sé langt yfir
'sannvirði, og sýnir það átakanlega
ábýlaekluna.
Það sýnist því ekki óréttmætt,
að álitlegir umsækjendur, eins og'
hér á sér stað, fái land keypt til
þess að reisa á nýbýli, þar sem svo
liagar til, að bújörð sú, sem landið
er tekið af, krenkist ekki að veru-
legum mun við það.“
Forkaupsréttur sveitafélaga:
Guðjón Guðjónsson er flytjandi
frumvarps um breyting á lögum
um forkaupsrétt leiguliða. Felst
efni frumvarpsins í greinargerð-
inni, en húu er á þessa leið:
„í lögum um forkaupsrétt leigu-
liða frá 20. okt. 1915 vantar alveg
ákvæði um forkaupsrétt hreppsfé-
laga á jörðum eða jarðanytjum,
þegar svo stendur á, að jörðin eða
jarðarnytjarnar eru í sjálfsábúð,
þegar salan fer fram. Þetta virðist
helzt vera fyrir vangá löggjafans,
en að íiieining'in hafi þó verið, að í
öllum þeim tilfellum, sem ábúandi
liefir elcki forgangsrétt að kaupun-
um; þá liaíi hreppsfélagið hann,
enda hafa lögin verið skilin svo
af sumum, og víst má telja, að öll
hreppsfélög óska þess, að svo sé,
og úr því íuá bæta með þesari litlu
viðbót, sem hér cr farið fram á.“
Forkaupsréttur á jörðum.
Þingmenn Árnesinga flytja frv.
um jiað efni. Breyting sú er frum-
varpið gerir á gildandi lögum, er
einkum sú, að sá hafi rétt á að sitja
fyrir kaupum á jörð, sem seld er úr
sjálfsábúð, er tekur hana til ábúð-
ar, og sveitarfélagið að öðrum kosti
— Annað frumvarp líks efnis ber
Guðjón Guðlaugsson fram í efri
deild, eins og áður er getið hér í
blaðinu. >
Bólstaðarhlíðarsími.
Þórarimi Jónsson ber fram frum-
varp um síma frá Blönduósi að Ból-
staðarhlíð, með stöð í Langadal og
Svínadal.
Löggilding Gunnlaugsvíkur.
Bjarni frá Vogi er flytjandi
fruxnvarps um, að við Gunnlaugs-
vík, sunnan megin Hvammsfjarðar
skuli vera löggiltur verzlunarstað-
ur, en þaðan flytji Hörðdælir slátr
ursfé að haustlagi, „og er þeim því
hin mesta nauðsyn á, að þar sé lög-
giltur verzlunarstaðurJ ‘
Verzlunarlóðin á Sauðárkróki.
Frv. er komið frá Magnúsi Guð-
mundssyni, um að stækka verzlun-
arlóðina á Sauðárkróki.
Sigurjón Friðjónsson flytur frv.
um tekjuskatt og eignaskatt, all-
mikinn bálk. Er því ætlað að kom3
í stað ýmsra ákvæða í gildandi
tekjuskattslögum og jafnframt af-
nemur það lög um dýrtíðar og
gróðaskatt frá 1918.
Ákvæði þau er mestu máli skifta
eru þessi.
Upphæð tekjuskatts.
Tekjuskattur skal lagður á tekj-
ur skattþegns næsta almanaksár á
undan frmtalinu þannig: Af hin-
um fyrstu þúsund krónum skatt-
skyldum greiðist þj af hundraðij
af því, sem tekjurnar eru yfir 1000
kr. og að 2000 kr., greiðist % a£
huudraði; af því sem tekjurnar eru
yfir 2000 kr. og að 3000 kr., greið-
ist % af hundraði, o. s. frv., þann-
ig, að skatturinn eykst um 14 af
kundraði með hverju þúsundi sem
tekjurnar hækka, alt að 25 af
hundraði, sem greiðist af því, sem
tekjurnar eru yfir 99 þúsund
krónur.
1--
Skattskyldar tekjur.
Tekjuskattur greiðist bæði af
atvinnutekjum og eignartekjum.
Teljast skattskyldar tekjur hvers-
konar laun, ávöxtur, arður eða
gróði, sem gjaldanda hlotnast og
metið verður til peninga, svo sem :
a. Tekjur af embættum, sýslun-
um og hverskonar andlegri vinnu,
svo og biðlaun, lífeyrir og hvers
konar styrktarfé.
b. Tekjur af landbúnaði, sjávar-
útvegi, iðnaði, námurekstri, sigl-
ingum, verzlun, veitingasölu og
hverjum öðrum atvinnuvegi og lík-
amlegri vinnu.
c. Landskuldir af leigujörðum og
arður af hverskonar ítökum og
hlimninduni, leiga eftir hús, lóðir
og skip, og áætlað afgjald hvers-
konar fasteignar, sem eigandi not-
ar sjálfur. Enn fremur leiga eftir
innstæðukúgildi á jörðum og arð-
ur af byggingarpeningi og öðru
lausafé, sem á leigu er sett.
d. Arður af hverskouar verðbréf-
um, skuldabréfum, vaxtabréfum
og hlutabréfum; svo og vextir af
útistandandi skuldum og öðrum
fjárkröfum, þó bréf sé eigi fyrir,
sparisjóðsinnlögum og hverri anu-
ari arðberandi imistæðu.
e. Gjafarfé, veðfé, vinningur af
spilum, happdrætti og öðru slíku.
f. Ágóði við sölu á eign, að því
leyti, sem hún vex í verði án til-
kostnaðar af hálfu eiganda.
Af tekjum þeim, sem fást með
því að eyða stofufé eða taka lán,
skal ekki greiða tekjuskatt, né
heldur fjárauka þeim, sem fæst við
erf, stofnun hjúskapar, greiðslu
lífsábyrgðar, bruuabóta eða þess-
konar.
Frádráttur.
Áður en tekjuskattur er ákveð-
inn, skal draga frá tekjunmn:
a. Fæðispeninga 365 kr., eða 1 kr.