Ísafold - 25.08.1919, Síða 2

2
I S A F O L D
Tim öðrum þjóðum í öllum efnum.
I>á var þjóðinni bannað að hafa við-
skipti við nokkra aðra en danska
okrara og þegnar annara ríkja
bannfærðir. Kjörin sem við áttum
við að búa þá eru enn við lýði í öðr-
vin stað, nfl. í Grænlandi og munu
flestir vita hvernig þau gefast þar.
I>ar er það erlent vald sem lokaði
iandinu. Annarstaðar eru dæmi
þess, að löndin sjálf vilji loka
sig inni t. d. í Kína. Og þar hajia
menn líka dregist aftur úr.---
En á hinn bóginn höfum vér
dæmi þess, að erlendar þjóðir hafa
streymt til landa, þar sem fram-
tíðarskilyrði voru góð, og bolað
þjóðirmi út úr sínu eigin landi eða
gert hana að þrælum sínum. Þann-
ig hafa nýlendur stórveldanna
fiestar orðið til. Þar eru frum-
by ggjar landsins í öskustónni, víða
hrjáðir og fyrirlitnir og þjóðernið
glatað. Þess er að vísu vert að geta
að þjóðir þær er þannig hafa kikn-
að undir áhrifum erlends valds,
hafa flestar verið á lágu menning-
arstigi. En þó eru hinsvegar mörg
dæmi þess að menningarþjóðir hafa
liðið undir lok vegna aðsóknar út-
iendra yfirgangsseggja að landi
þeirra.
Hvorttveggja er ilt, einangrun
og „opingátt“, og landinu skaðsam-
legt. En þegar flokkar myndast
um eitthvert mál, er ávalt hætta á
að þeir taki hver um sig of djúpt
í árinni og láti sér sjást yfir meðal-
veginn. Að vísu hafa stjórnmála-
menn vorir ekki opinberlega tekið
skýra afstöðu í málinu enn þá, en
ástæði er til að ætla að þeir hafi
gert sér far um að vera hvor öðr-
um sem f jarlægastir. —
Allir hugsandi menn sjá að breyt-
ínga er þörf á þjóðarhögum einmitt
nú; að garnla lagið er orðið úrelt og
eitthvað nýtt þarf að koma í stað-
inn. Og samtímis koma fram nýjar
leiðir avinnuvega, óþektir hér áður
og með þeim umtal um útlent fjár-
mang inn í landið. Þar eru nefndar
upphæðir, sem eru marg'falt hærri
en verðmæti landsins alls hefir ver-
ið talið í hagskýrslunum. Umtalið
um útlent fjármagn hefir verið ein-
hliða fram að þéssu. Það hefir verið
því líkast að mönnum hafi fundist
það fundið fé, ef hingað slæddist
útlent fjármagn til fyrirtækja, en
lítið gætt þess að með fénu fylgir
svo margt annað. Hér er .t d. til-
finnanlegri skortur á fólki en fé,
og svo framarlega sem útlent fé á
að koma inn í landið verður útlent
fólk að koma líka.
Það kemur undir traustinu á
jijóðinni sjálfri, livort menn vilja
loka sig inni fyrir öllum útlendum
áhrifum eða eigi. Ef henni er van-
treyst, þá er sjálfsagt að bægja
öliu útlendu frá, og verða að stein-
gjörfingi. En þeir sem treysta
henni til að halda veg sínum í
frjálsum viðskiftum við aðrar þjóð-
ir og á líkan hátt, með. þeim af-
brigðum, sem sjálfsögð eru til
verndunar þjóðerninu,— þeir munu
vilja reyna nýjar brautir.
Þegar Ásg. Torfason féll í valinn,
fór þar með eini efnafræðingurinn
sem landið átti, og eigi hefir þeim
fjölgað síðan, og lítur svo út sem
þeirra sé eigi þörf hér. Svo er þó
eigi, margir sjá að svo búið má eigi
vera. Ríkið getur eigi án efnafr^ð-
isstofnunar verið; en til þess að
H.f. Hinar sameinuðu islenzku verzlanir
(Gránnfélagið, Tulinins og A. Asgeirssor.s verzlanir)
Skrifstoia í Reykjavík í Suðurgötu 14.
Slmnefni: »Valurinn«. Péstbólf: 543. Simi: 401.
Heildsala.
Selur allskonar útl. vðrur fyrst um sinn eftir pöntun.-Kaupir allar fsl. afurðir.
Kaupa aiiar íslenzkar vörur.
A.BJ Kapt Stockholm [ordisk Handei :. N. Unnérus Reykjavik.
Selja ailar sænskar vörur.
Prlma Silltunnor till íágt pris fob. Uddevalla,
Sverige.
Uddevalla Tunnfabriks cch Trávaruaktiebolag
Telegrafadress: Tunnfabrikken, Uddevalla, Sverige.
Heiðruðu útgerðarmenn.
Yður tilkynnist hérmeð að þarsem við höfutn opnað cý viðskifta-
sambönd við Eystrasaltshafnirnar á Þýskalandi, Póllandi, Finn-
landi og Rússlandi — erum við kaupendur að öllum siávarafurð-
um, er þér kunnið að hafa á boðstólum. Sérstaklega leiðum vér athygli
yðar að því, að sjávarafurðir svo sem:
Síld, Fisk, aliar tegundir, bæði saltaðan og hert-
an, Lýsi, allar tegundir, kaupum við hæsta verði,
bæðt í fastan reikning og í umboðssölu.
Sendið oss tilboð.
Öllum tilboðum svarað greiðlega.
Aktiselskabet Skandinavisk Extrans
Amaliegade 4, Kjöbenhavn.
slík stofnun geti gert gagn ríkinu,
þarf hún að vera með líku fyrir-
komulagi og aðrar samsk. stofnan-
ir í öðrum löndum, að svo miklu
leyti sem okkar geta fær áunnið;
það þarf áhöld og það þarf forstöðu
mann, sem fengið hefir mentun,
sem nútíminn heimtar.
Góð efnarannsóknarstofa er
hverju ríki ómissandi, allar menta-
þjóðir sjá þetta, og þá Isl. líka, og
þó nú sé svo, að ríkið eigi engan
lærðan efnafræðing, þá er vonandi
að slíkt verði eigi mörg ár enn; hér
er vissulega nóg að starfa fvrir
efnafr.stofnun, bara ef manninn
eigi vantar.
Eg sé af blöðunum að landi einn
er að lesa efnafræði, og hefir hann
sótt um hjálp til að ljúka námi
sínu.
Eg er að vísu eigi vel kunnur
þessum manni; en af því mér finst
hér töluvert að athuga, fyrir þing
og stjóm, viðvíkjandi umsókn
þessa manns og efnafræðisstofnun-
ar ríkisins, hef eg útvegað mér ýms-
ar upplýsingar honum viðvíkjandi.
Það er ábyggilegt að hér er um
mjög efnilegan mann að ræða; fá-
tíðan reglumann, og mjög vel gef-
inn námsm.,þetta getur hver og einu
fullvissað sig um sem athugar
skólaveru hans, eða spyr kennarana
bæði á Akureyri og í Reykjavík, og
)á hefir nám hans á háskólanum
eigi gengið ver; ág. einkunn í
tveimur prófum þar, sem hann hef-
ir tekið.
Þessi maður hefir, méí sinni
miklu sparsemi, bjargað sér með
hinum svo kallaða Garðstyrk, í
þau ár sem hann hefir dvalið við
háskólann, en nú nýtur hann styrks
ins eigi meir, hann stendur því með
tvær hendur tómar, peningana
vantar, aimað vantar ekki. Eins og
eg hefi minst á, hefir þessi námsm.
sótt um styrk til þingsins og sé eg
að háttvirt fjárl.n. í 'efri deild hef-
ir tekið þetta að nokkru leyti til
greina, hún hefir lagt til að honum
yrði veittar 1200 kr. Eg vona nú að
hiu háttv. deild og þingið í heild
sinni athugi það, að þessi styrkur
er manninum algerlega ónóg-
u r, til að halda áfram náminu, þessi
styrkur 1200 kr. er naumast fæðisp.
vfir ár.
Það er eini vegurinn sem náms-
maður þessi getur farið, ef þing og
stjórn styrkir hann eigi svo að
hægt sé að halda náminu áfram, að
hætta nú námi og fara að vinna
fyrir sér, sem svo er kallað, en þá
er þessi efnilegi landi vor, ef til
vill ríkinu tapaður, og við því meg-
um við ábyggilega ekki. — Það er
nú líka opinbert leyndarmáþað fyr-
ir nokkru hefir þessi maður verið
beðinn að taka við efnafræðisstofn-
uninni hér, og lagt að honum að
ráða sig eigi í annara ríkja þjon-
ustu. — Þá má víst íullyrða að
læknadeild háskóla vors mælir með
þessum manni, að honum verði
veittur nægilegur styrkur. Frá
mínu sjónarmiði er það þannig:
Ríkið verðiir að styrkja þennan;
mann og tryggja sér hanu, og það
er líka víst að manninum er kærast
að landið nyti hans. Við ísl. megum
ekki við því, að missa út úr landinu
efnil. landa vora, sem mjög miklar
líkur eru fyrir að gerðu drjúgum
gagn.
Herrauður.
Kötlugosið 1918
og afleiðingar þess
’heitir rit eitt, sem satrnð hefii og
safnað til Gisli sýslamaður Sveins-
son I Vik, en stjórnairáðið gefið út.
Var það þarft verk að semja rit
þetta og höfum vér, þar sem það
er, fengið ítariega og sennilega svc
ábyggilega skýrslu, sem unt er utr
merkasta eldgosið hér á landi síðar
1875.
Lýsingin á sjálfu gosinu er samir.
af 6 mönnum úr nágrenni Kötlu:
einum vestan Mýrdalssands (sýslu-
manninum sjálfum), einum úr Alfta-
veri, einum úr Meðallandi, tveimm
af Síðu og einum úr Skaftártungu.
Hafa þeir veitt gosinu eftirtekt fri
upphafi til enda og skrifað daglega
hjá sér það sem merkilegt bar við.
í lýsingu þessara manna segir einnig
nákvæmlega nokkuð frá skemdum
þeim, sem uiðu af völdum gosins,
sem hófst 12. okt. og stóð til 4. nóv.
Þá kemur kafli sem heitir »Eftii
gosiðc Og Gisli hefir ritað. Er það
iýsing á breytingum þeim, sem urðu
á Mýrdalssandi við gosið og eins á
sandinum. Enn fremur er ítarlega
sagt frá tíðarfarinu i vetur sem leið
og ráðstöfanum þeim sem gerðar
voru vegna gosins. Það er itarleg
lýsing á skemdum þeim sem urðu
á jörðum í nálægum héruðum og
endurvirðing á öllum opinberum
eignum sem skemdust og nokkrum
bændaeignum. Er i ritinu sagt frá
skemdom á 42 jörðum en þó vant-
ar nokkuð margar.
Þá er i viðbæti sagt frá ferð Jóns
kennara Ólafsscmar í Vík austur í
Kötlugjá 22. júní og prentuð skýrsla
sú er hann gaf sýslumanni uir
förina.
Gísli sýslumaður hefir unnið þarft
verk með samningu rits þessa því
nú er fengið heimildarrit um gosið,
skrifið af sjónarvottum og samið
meðan viðburðurinn var að gerast,
svo engin hætta er á að eigi megi
öllu tteysta er þar stendur. Fiá
fyrri timum vantar tilfinnanlega
glöggar og trúverðugar heimiidir um
eidii gos. Þetta iit mun óefað mega
teljast það áreiðan’egasta, sem ritað
hefir verið um eldgos hér á landi.
Työ ný
tekj uaukafrumYörp
65 Þfcs- kr. í landssjóð.
I. Lestagjald af skipum.
„1. gr. Af hverju skipi, sem er
12 smálestir brúttó eða stærra og
skrásett hér á landi, skal greiða í
ríkiissjóð 2 kr. gjald á ári af brúttó-
smálest. Hálf smálest eða rneira
telst heil, en minna broti skal slept-
2. gr. Lögreglustjórar innheimta
gjald jretta á manntalsþingum, í
‘iyrsta skifti 1920, og skal það
greiðast í því lögteagnarumdæmi,
>ar sem skip er skrásett. Um
greiðslu gjaldsins í ríkissjóð fer
sem um önnur manntalsbókargjöld.
3. gr. Gjald þetta hefir lögtaks-
rétt, og er skip að veði fyrir
því 2 ár frá gjaldaga.
4. gr. Lausafjárskattur af skip-
iim, sem eru 12 snrálestir brúttó eða
stærri, fellnr burþ“
Greinargerð.
,,Lausafjárskattur af skipum er'
mjög lágur, og skattur þessi livílir
alls eigi á öðrum skipum en fiski-
skipum. Nú er svo komið, að vér
erum teknir að eignast vöruflutn-
ingaskip og einnig stærri fiskiskip
en gengið var út frá, er núgildandi
lög um lausafjártíund voru sett.
Sennilegt er, að skattur þessi muni
gefa ríkissjóði um 40000 kr. á ári,
því að sanni mnn næst, að skipa-
stpll landsins nemi nú um 20000'
smálestum, ef frá eru talin skip og
bátar undir 12 smálestum.“
II. Tvöfaldur húsaslcattur.
„1. gr. í stað orðaniia ,iy2 króna1
í 1. gr. laga nr. 22, 14. des. 1877,.
um húsaskatt komi: 3 krónur.
2. gr. Lög þessi öðla'st gildi 1.
jan. 1920 og gilda til ársloka'
1921.“
Greinargerð.
„Flestir skattar ríkissjóðs hafaj
verið hækkaðir síðan hin nýaf-
staðna heimsstyrjöld hófst, nema
húsaskatturinn, og virði'st nefnd-
inni nú rétt að hækka hann um
helming, og sýnist það alls eigi'
langt farið, er litið er til breyting-
ar þeirrar á verðgildi peninga, sem
lieimsstyrjöldin hefir valdið.
Nefndin gengnr út frá, að hiisa-
skattslögin verði endurskoðuð um
leið og endurskoðun sú fer frarn á
skattalöggjöfinni, sem nú stendur
fyrir dyrum.
Tekjuaukinn af frv. mun nema^
sem næst 25 þús. kr. á ári.“
Bændur
og
launamálin
Á síðasta aðalfundi Sláturfélags
Suðurlands hækkuðu íslenzkir
bændur laun starfsmanna sinna við
þessa stöfnun að miklum mun. For-
stjóra félagsins veittu þeir 12 ])ús.
króna árslaun og önnur laun liækk-
uðu þeir að sama skapi.
1 launamálaumræðuni síðari tíma
hafa oftlega fallið þung orð til
þingbænda. 1 þeírra flokki þykir
nízkan og nurlið eiga Höfuðítök sín
og sú stefna í launamálinu vera þar
fædd og uppalin, sem mörgum
þykir óviturleg og óhöfðingleg, en
þó sérstaklega ódrengileg. En það
muu mörgurn bændavinum sárna,
þegar hneysa sú, er jiingbændur
hafa unnið til fyrir afslcifti sui af
málum þessum, er látin skella á ís-
lenzku bændastéttinni ýfirleitt.
Hitt mun samii nær, að hvort
tveggja er til með henni, bæði liöfð-
inglyndi og kotungsandi, og þótt
þingbændur háfi sumir hverjir"
gerst ful’ltrúar kotungsandans, þá
er þó þorri bænda svo skapi far-
inn, að liann kann 1>VÍ betur að vel
sé goldið opinberum starfsmönn-
um og má nokkuð marka það á
því, hvernig bændur hafa viljað
launa starfsmönnum sínum við
Sláturfélagið.
Eiiginn sá er um landið ferðast
og færir launamálin í tal við liina
merkari bændur, mun komast hjá
því að finna livílíka skömm þeir
hafa margir hverjir á sultarlauna-
stefnunni, hvílíka raun þeir hafa
af þeirri óvirðingu, sem fulltrúar'