Ísafold - 01.09.1919, Síða 1

Ritstjóý: Vilhjálmar Finsen.
Sími 500.
Stofnandi: Björn Jónsson.
XLVI irg.
Álit samvinntmefndar beggja deilda
/ Nefndin klofnar um búsetuskilyrði
fyrir kosningarrétti.
„Nefndir þær, er hvortveggi
þingdeild setti til þess að athuga
frumvarp til stjórnarskrár kon-
ungsríkisins Islapds, hófu þegar
samvinnu um starf sitt. Hafa þær
lialdið 20 fundi og tekið einstakar
greinir frumvarpsins til rækilegrar
;.athugunar. Nefndin kaus þrjá menn
í undirnefnd til þess að orða breyt-
ingartillögur þœr, er fylgi höfðu
nað, og roru þær tiliögur síðan
ibornar undir nefndina til úrslita
og þá aukið við eða breytt, eftir
því sem þurfa þótti.
Bx eytingartillögur nefndarinnar
■ eru nokkuð margar að tölunni til,
en flestar þeirra mfða einungis að
því að færa til betra máls, eða eru
svo augljósar og smávægilegar efnis
breytingar, að óþarft þykir að gera
grein fyiúr þeim í nefndaraliti.
Út af 21. gr. frumvarpsins, sem
er svo hljóðandi: „Konungur getur
látið leg'gja fyrir Alþingi frumvörp
til laga og tillögur til annara sam-
þykta“ vill nefndin öll taka það
fram, til skýringar, að ætlast verði
til, að stjórnin fái umboð konungs
á ríkisráðsfundi undan Aiþ., til þess
að leggja frarn á þinginu þau frum-
vörp, sem ráðuneýtinu kann að
þykja þörf á meðan þing stendur
yfir, þótt eigi hafi verið kostur að
bera þau áður fyrir konuug í ríkis-
ráði. Með þessu skilorði sér nefndin
• eigi þörf á að breyta greininni.
Þess skal getið að s-lcoðanir
nefndarmanna voru svo suudurleit-
ar um atriði þau, er 26. grein skipar
fyrir um (tölu þingmanna, tölu
landkjörinna þingma.nna, deildar-
skipan og fleira), að engin niður-
staða fékkst um þau. Varð það loks
. að samkomulagi eftir langar um-
ræður og mikið stímabrak, að
nefndin sem slík bæri ekki fram
: aðrar breytingartillögur við grein-
ina en þá að setja þar heimild um,
. að kjósa mætti þingmenn í Reykja-
vík með hlutfallskosnmg. Var þá
. jafnframt gert ráð fyrir, að um leið
• og sú breyting yrði í lög tekin, væri
öðrum núverandi tvímenningskjör-
dæmum breytt í einmenningskjör-
• dærni.
í samræmi við jxetta ervubreyt-
ingartillögurnar við 26. gr. og
orðabreytingar í samræmi við þær,
við 27., 28., 29. og 30. gr. (sbr.
15.—24. brtt.).
Að öðru leyti hafa nefndarmenn
•óbundnar hendur um afstöðu sína
til einstakra atriða greinar þess-
arar, er til atkvæða kunna áð koma
í deildum þingsins.
Agreiningur varð í nefndinni um
breytingartillögu við 29. grein.
Álit meiri hlutans
Meiri hluti nefndarinnar er ein-
dregið þeirrar ákveðnu skoðunar,
að sjálfsagt og ófrávíkjanlegt sé
að halda að minsta kosti 5 ára bú-
setuskilýrði í stjórnarskránni fyrir
kosningarrétti og kjörgengi til Al-
þingis, og hefir því sett og sam-
þykt tillögu þá við 29. grein, sem
tekur þetta fram.
í frumvarpi stjórnarinnar er,
xiuk ríkisborgararéttarins, einungis
eins árs búseta í kjördæmi sem skil-
yrði fyrir kosningarrétti í kjör-
dæminu. Kjörgenguf er liver
sá, sem kosuingarrétt á einhvers
staðar í landinu og' hefir heimilis-
festu innanlands.
Með ákvæðinu í 10. gr. stjórn-
skipunarlaga 19. júní 1915 eru þau
skilyrði um þetta efni sett fyrir
kosningarrétti manns, aiinaðlivort:
að liann sé fæddur hér á landi, eða
liafi átt hér lögheimili síðastliðin
5 ár er kosningin fcr fram( og liafi
verið búsettur eitt ár í kjördæm-
inu). Samkvæmt 11. gr. sömu laga
er liver sá kjörgengur, sem kosn-
ingarrétt á í landinu.
Mismunurinn á því tvennu móti,
hversu menn öðlast kosningarrétt
°g kjörgengi samkvæmt þessum nú-
gildandi lagagreinum, er því sá, að
þeir, sem fæddir eru hér á landi,
hafa kosningarrétt eftir eins árs
dvöl í kjördæminu, hvérsu lengi
sem þeir kunna áður að hafa dval-
ist erlendis, og eru kjörgengir, -ef
þeir hafa hér á landi heimilisfestu
þegar kosning fer fram, en aðrir
menn, sem ekki eru fæddir í land-
inu, fá réttinn, er þeir hafa ha'ft hér
lögheimili 5 sáðustu árin.
Vegna þessara tvennskonar skil-
yrða þótti fulltrúum Danmerkur í
Sambandslaganéfndinni ástæða til
að taka það frm í athugasemdum
við 6. g-r. sambandslagafrumvarps-
ins, að í samræmi við „gagnkvæmi“
ríkisborgararéttindanna verði að
afnema allar takmarkanir, sem nú
sé þar á, „svo sem mismun þann á
kosningarrétti, sem fram kemur í
10. gr. stjónxarskipunarlaga Is-
lands frá 19. júní 1915.“
Þennan mismun, sem nefndar-
mennirnir minnast á, má afnema
íxieð tvennu móti, annaðlivoi*t með
því að afnema 5 ára búsetuskilyrð-
ið, eða með því að láta það ná til
allra jafnt, hvort sem eru íslend-
ingar eða Danir.
Meiri hluta nefndarinnar þykir
einsætt að taka síðari kostinn, og
liggja til þess margar ástæður.
Fyrst má minna á það, að þá er
sambandslögin voru til umræðu á
Alþingi í fyrra og andstæðingar
þeirra fundu þeim meðal aunars til
foráttu, að samkvæmt 6. gr. og at-
hugasemdinni við hana, sem fyrr
greinir, mundi þurfa að nema 5 ára
búsetuskdyiðið úr stjórnarskránm,
— þá var því eindregið svarað af
forsvarsmönnum sambandslaiganna
að slíkt væri misskilningur og að
alveg eins mætti láta þetta 5 ára
búsetuákvæði standa óbreytt, en 1
láta það ganga yfir alla jafnt, livort |
sem fæddir væru hér á landi eða
eigi. Kom þetta skýlaust fram í
báðum deildum í umræðum, og auk
þess gat framsögumaður málsins í
Nd. (þm. Dalamanna) þess eitt sinn
að gefnu tilefni, að ef enginn annar
bæri fram slíka breytingu, til þess
að bæta úr þeim „mismun“, sem
um væri að ræða, þá mundi hann
sjálfur gera það þegar breyting
yrði gerð á stjórnarskránni.
Sama skilningi var haldið fram í
blöðum og á mannfundum, þar oem
sambandslögin voru rædd áður en
þjóðaratkvæði um þau fór fram, og
bryddi ekki á öðru en þetta væri
ísafoldarprentstniðja,
Reykjavík, mánudaginn 1. sept 1919
36 tölub a
samhuga álit allra þeirra, er lögin
studdu, hvort sem var í ræðu eða
riti. Með þessu fororði og þessum
skilningi hefir því íslenzka þjóðin
samþykt lögin með atkvæði sínu, og
frá því verður ekki gengið. Er eng-
inn vafi á því, að þessar skýringar
hafa drjúgum aukið fylgi sambands
laganna, enda.liafa og kjósendur í
landinu treyst því, að hér yrði ekki
látið sitja við orðin ein, heldur
mundu fullar efndir á verða í fram-
kvæmd.
Samkvæmt tillögu meiri hlutans
eru skilyrði fyrir kjörgengi xg
kosningarrétti danskra manna hér
á landi óbreytt frá því, sem þau
eru núMtéttur þeirra er því á eng-
an hátt lakari en áður. Réttur
þeirra móts við íslendinga er meiri
en áður, þar sem 5 ára búsetuskil-
yrðið á nú einnig að ná til vorra
landa. Og réttur þeirra móts við
aðra útlendinga er og svo stórum
mun meiri en áður, að þar sem
danskir ríkisborgarar hafa nú rétt
sinn óskertan sem fyr, þá eru allir
aðrir útlendingar, þar á rneðal
frændur vorir Norðmenn og Svíar,
hér eftir með öllu sviftir kosningar-
retti og kjörgengi, þótt búsettir
hafi verið hér síðustu 5 árin, og
öðlast liann ekki, hversu lengi sem
'þeir dveljast hér, pema þelr fái
fyrst ríkisborgararétt með sér-
stakri lagasetning, en að núgild-
andi stjórnarskrá hafa allir útlend-
ingar, Danir sem aðrir, allan sama
rétt uiú þetta.
Það er því síður en svo, að Danir
þurfi undan nokkru að kvarta í
þessu efni. Eða hvað mundu þá aðr-
ar frændþjóðir vorar á Norðurlönd-
um geta sagt nú, sem haft hafa jafn
rétti um þetta við Dani, samkvæmt
þeim stjórnarskipunarlögum, sem
enn gilda hér á landi 1
Á það er að líta, að öll nágranna-
ríki vor í meginlandi Norðurálfu
setja ríkisborgararétt sem skilyrði
fyrir kosningarrétti og kjörgengi.
Lm þetta er að eins uudantekning
milli Danmerkur og íslands, sam-
kvæmt 6. gr. sambandslaganna, eins
og áður er áminst. Nú *er það aug-
ljósara en á þurfi að minnast, að
Dönum getur alls engin hætta staf-
að af Islendingunt í þessu efni sak-
ir ríkismunar og fjölmennis, en
sama verður eigi sagt um Islend-
inga, og verður síðar vikið að því.
Hví skyldi Isleudingar þá ekki
neyta þeirra varna, sem þeir hafa
þar sem aðra brestur, en þá er
ekki annað fyrir sig að bera en bú-
setuskilyrði, og virðist méiri hlut-
anum þau eigi mega skemra fara
en breytingartillagan greinir, og
samkvæmt er því, sem verið hefir
nú um hríð.
Það mun og síður en svo, að
Dönum komi það mjög á óvart, þótt'
vér auðveldum þeim eigi kosnin<>--
arrett og kjörgengi tram úr því,
sem nú er, og ofan a önnur þau rétt-
indi, sem þeim er trygð með- sam-
bandslögunum. Skal iþví til stuðn-
ings bent á ritgerð eftir dr. Knud
Berlin, sem nýlega birtist í tímarit-
inu „Det nye Nord“, um „gagn-
kværnt jafnrétti ríkisborgara allra
Norðurlanda“. — Höfundur ræðir
um þetta efni sakir þeirrar hreyf-
ingar um samband og sameiningu
í ýmsum greinum, er eflst hefir á
Norðurlöndum meðan styrjöldin
stóð. Heldur höfundur því fram,
að fullkomið jafnrétti milll ríkis-
borgara tveggja eða fleiri ríkja,
eins og nú milli Danmerkur og ís-
lands, geti ékki talist annað en
fjarstæða einber, nema alveg sér-
staklega standi á og þjóðirnar sé
bæði nokkurn veginn jafnokar hver
annarar og (einkum) tengdar vin-
áttu- og frændsemisböndum. En
hitt mundi nfer óhugsandi, segir
hann, að Danmörk t. d. þætti ráð-
legt að gera sb'kaíi jafnréttissamn-
ing við öflug grannríki, svo sem
Þýzkaland þar sem Þjóðverjar gæti
þá flykst unnvörpum til Danmerk-
ur og* öðlast þegar kosningafrétt og
kjörgengi til ríkisþings, jafnframt
því, sem þeir væri eftir sem áður
góðir og gegnir þýzkir ríkisborg-
arar.
Höfundur fer allmörgum orðum
pm fullkomið innbyrðis jafnrétti
miili allra Norðurlandiþjóðanúa,
og telur slíka samninga allskostar
óráðlega og ill-framkvæmanlega
meðan ekki sé traust sameiginleg
þjóðarkend orðin ríkjandi á Norð-
jurlöndum. Því næst ritar hann á
þessa leið:
„Vér skulum einungis benda á,
að smáríki sem ísland, með 90000
íbúa, gæti hæglega att á hættu, að
ríkisborgarar þess yrði ofurliði
bornir, eL allir ríkisborgarar Norð-
urlanda fengi kosningarrétt til Al-
þingis þegar er þeir tæki *sér ból-
festu á Islandi, — ef ekki væri þá
sett undir lekann með þvú að setja
þau frekari skilyrði fyrir kosning-
arrétti, að til lians þyrfti svo langa
búsetu á íslandi, t. d. 10 eða 25 ár,
að jafnréttið væri í raun og veru
að eins í orði kveðnu“.
Af þessum ummælum höfundar-
ins er auðsætt, að hami telur það
eigi einungis löglegt að setja langa
búsetu sem skilyrði fyrir kosning-
arrétti, þótt fullkomið ríkisborgara
jafnrétti væri lögtekið, heldur
skoðar það ráðlegt og jafnvel bein-
línis lífsnauðsynlegt úrræði, þegar
svo á stendur. Að vísu miðar hann
hér við það, að allar Norðurlanda-
þjóðirnar liefði ríkisborgara-jafn-
rétti, en ]iar. sem nú er um í^ani
eina að gera, þá er hættan að því
leyú minm, enda er og súsetutím-
inn, sem meiri hlutinn áskilur í til-
lögu sinni, ekki nema hálfur sá
tími, eða jafnvel einungis fimtung-
ur þess tíma, sem dr. Berlin telur,
að verið gæti nauðsynlegur.
Sumir vilja ej*ða því að nokkrar
líkur séu til, að svo margt manna
flytjist liingað frá Danniörku, að
ástæða sé að halda búsetuskilyrði
því, sem stendur í núgildandi stjórn
arskrá. Um þetta má að vísu deila,
eins og flesta ókomna hluti, sem
reynslan ein fær skorið úr til hl'ít-
ar. En ekki verður því neitað, að
líkur fyrir innflutningi frá Dan-
mörku eru nú þeim 1111111 meiri en
áður, að ekki er saman berandi.
Fyrstu fossafélögin, sem sótt hafa
um leyfi hér á landi til stóriðju eru
í Danmörku. Til þeirrar iðju þyrfti
f jölda fólks, jafnvel svo tugum þús-
unda skifti. Hvaðan mundi það fólk
koma fremur en frá Danmörku?
Ekki má íslaiid við því að missa svo
margt fólk frá annari atvinnu. Þá
má og nefna fiskveiðar, sem líkur
eru til, að Danir stundi framvegis
langtum meir en hingað til, sam-
fara vaxandi auði og þjóernis-vakn-
ing, sem hlýtur að stafa af stækkun
ríkisins, — fyrir utan ótal aðrar aí-
vinnugreinir, svo sem verzlun, iðn-
að o. 111. fl., sem þeim stendur opið
fyrir að stunda hér. Þarf og ekkí
að leita langt í dönskum blöðum til
þess að finna hvatningsgreinir og;
ráðagerðir í þessa átt. Þykir óþarft
að fara frekar út í þetta mál hér.
þar sem breytingartillagan er svo
vægileg, eins og áður er tekið fram
að hún íþyngir að engu rétti Dana
frá því, sem nú er, heldur gerir ein-
mitt lilut þeirra betri en áður, móts
við aðra.
ÞeSs gerist því síður þörf að fjöl-
yrða um þetta atriði málsins, seni
það er viðurkent, að minsta kostí
af sumum úr minni hlutanum, að
rétt muni að hafa nökkru lengri bú-
setu-skilyrði fyrir kosningarréttí
og kjörgengi, heldur en tilskilið er
í stj.skr.frv. stjórnarinnar. En úr
þessari þörf vill minni hlutinn bæta
á þann hátt að heimila í stjórnar-
skránni, að lengja megi búsetuskíl-
yrðin fyrir kosningarrétti með ein-
földum lögum. Telur hann þá því
hinu sama takmarki náð, sem meirí
hlutinn stefni að, og jafnvel gangi
þessi aðferð því framar, að þá sé
auðgert að lengja búsetuskilyrðin
meira en 5 ár, ef þörf þykir til.
Meiri hlutinn er eindregið andvíg
ur slíkri úrlausn málsins. Telur
hann almenn skilyrði kosningar-
réttarins einn höfuð-hyrningarstein
þingbundins stjórnskipulags, sém
hvergi eigi heima annarsstaðar en í
grunvallarlögum ríkisins, enda vit-
um vér eigi dæmi annars í stjórnar-
skrám annara þjóða.
Þar sem um jafn mikilvægt grund
vallaratriði er að ræða, þykir meiri
hlutanum alls eigi hlýða, að það sé
á valdi einstaks þings að breyta
skilyrðum kosningarréttarins,
rýmka þau eða þrengja, án þess a5
til kasta kjósenda komi. Telur
meiri hlutinn ekki- annað koma til
mála en svo fast sé um þennan rétt
búið, að stjórnarskrárbreyting, og
þar með þingrof og úrskurð kjós-
enda, þurfi til, ef breyta skal. —
Meiri hlutinn sér og alls enga á-
stæðu til slíks fyrirkomulags, sem
minni hlutinn vill hallast að, sér
ekki, að það sé að neinu leyti betra.
Ef það á að vera til þægðar Dön-
um, þá njpst sá tilgangur því að eins
að ekki verði í lög tekin jafnlöng
búsetuskilyrði sem meiri hlutinn
hefir orðið ásáttur um. Að öðrum
kosti kemur hvorttveggja í einn
stað niður fyrir þá, nema búsetu-
skilyrðin yrði ákveðin lengri en 5
ár, og þá yrði það þeim verra, en ef
nauðsjui þætti til síðar að lengja
búsetuna úr 5 árum, má það eins
verða með stjórnarskrárbreytingu.
— Ef sú væri tilætlunin að taka eigi
5 ára búsetuskilyrði upp í sérstök
lög þegar í stað, samfara stjórnar-
skrárbreytingunni, þá gæti orðið
örðúgra að taka það upp í lög síðar
þcgar straumurinn væri kominli
inn í landið. Betra að bj7rgja brunn-
inn áður en barnið fellur í hann.
Ef búsetuákvæðið yrði þegar frá
upphafi liið sáma í sérstökum lög-
um sem það, er meiri hlutinn vill
standa láta í stjórnarskránni, þá
mætti jafnvel segja að verið væri
að fara að Dönum með óeinlægni,
sem Alþingi væri vart samboðin.
Meiri hlutinn telur það því að
öllu leyti óheppilegra og ótryggara
að hafa búsetuákvæðið utan stjórn-