Ísafold - 01.09.1919, Page 2

»
I S A F O L D
arskrárinnar, og kost sér hann eng-
•an við það.
Loks vill meiri hlutinn láta þess
getið, að sambandslögin hafi eigi
verið samþykt í því skyni, að ís-
Jendingar skyldu láta nokkuð und-
an. þokast um rétt sinn frá þvi, sem
þar er ákveðið, heldur sé einsætt að
neyta réttinda sinna samkvæmt
þeim hér í landi, svo sem fremst má,
og heldur styrkja en veikja, hve
nær sem tækifæri gefst. Þau spor
viljum vér marka þegar á þessu
fyrsta þingi, er háð er, eftir að
breyting er orðin á sambandinu.
Meiri Jiluta nefndarinnar um
|>etta atriði skipa þeir Einar Arn
órsson, Karl Einarsson, Benedikt
Bveinsson, Magnús Torfason, Þor-
leifur Jónsson, Bjarni Jónsson og
Sígurður Stefáníjson.
ÁUt minni hlutans um búsetu
skilyrðið.
„Minni hluti nefndarinnar (Jóh.
Jóh., M. K., P. J., S. F. og St. St.)
er meiri hlutanum fyllilega sam-
dóma um það, að vér höfum laga-
legan rétt til þess að setja svo lai
básetuskilyrði, sem oss sýnist, 1
stjómarskrána fyrir kosningarrétti
og kjörgengi til Alþingis, og eins
um hitt, að tryggja beri íslending-
um rétt og vald yfir málum sínum.
Hins vegar telur hann hvorki nauð-
synlegt, hagkvæmt né full-örugt að
einskorða búsetutímann í stjórnar-
skránni eins og meiri hlutinn vill
gera.
Sem stendur er ekki svo margt
Dana hér í landi, að nein hætta
geti af þeim sta'fað, þótt búsetu-
skilyrðið sé stutt. og á undanförn-
um tíma hafa Danir síður en svo
sýnt sig í því að fjölmenna hingað
til þess að setjast hér að, og telur
minni hlutinn ekki miklar líkur til,
að það muni breytast í náinni fram-
iíð, einkum þar sem Dönum opn-
nst nú svigrúm suður á bóginn. En
ef búsetuskilyrði, t. a. m. 2 ára, er
sett í stjórnarskrána og heimild til
að lengja búsetutímann í kosning-
ariögum, getur Alþingi, hve nær
sem því kynni að virðast ástæða til
þess, af því að Danir færu að
flykkjast til landsins, umsvifalaust
hreytt kosningarlögunum og lengt
búsetutímann sem þurfa þætti. Til
þess hefði það nægilegan tíma, þar
sem það eftirleiðis verður væntan-
iega haldið á hverju ári, og að
vantreysta því, að Alþingi muni
gæta þessa og lengja búsetutímann,
ef þörf krefur, er að gera því og
þjóðinni allri getsakir, sein hún,
að 'áliti minni hlutans, á ekki skilið.
Hvort sem litið er til íslendinga
sjálfra eða Dana, telur miuni hlut-
Inn ekki hagkvæmt að lögfesta nú
þegar 5 ára búsetu sem skilyrði fyr-
ir kosningarrétti og kjörgeugi, þar
sem hann telur það ekki nauðsyn-
legt til þess að tryggja oss yfirráð-
in yfir málum yorum.
Því má ekki gleyma, þótt meiri
ldutinn fari þar fljótt yfir sögu,
að íslendingar sjálfir, sem ein
liverra hluta vegna eru erlendis og
lialda eigi búsetu hér heima, verða
að bíða jafn langan tíma eftir
lieimkomu sína, áður en þeir fá
kosningarrétt og kjörgengi aftur,
eins og Danir þeir, er setjast hér
að. Þetta þótti í fyrra galli á sam-
bandslagafrumvarpinu, sem mikið
var gert úr af andstæðingum þess.
Þótt þetta ákvæði sambandslag-
anna sé alls ekki hættulegt, þar
sem girða má og sjálfsagt er að
girða fyrir hættur þær, er af því
kynnu að stafji, hve nær sem er, þá
verður hins vegar að ta'ka fult tillit
til þess og hafa búsetutímann eigi
lengri til hverrar tíðar en nauð-svn
krefur í þessu efni.
Að fara að reyna að draga úr
jafnréttisákvæðinu, t. a. m. með því
að skapa (fingere) með lagaákvæði
Kaupa allar íslenzkar vörur.
A.B. N( Kapt. Stockholm. irdisl Handel N. Unnérus Reykjayik.
Selja al lar sænskar vörur.
H.f. Hinar semeinuðu ísleuzku verzlanir
(Gránufélagið, Tulinins og A. Asgeirssons verzlanii)
Skrifstota i Reykjavík í Suðurgötn 14.
Símnefni: »VaIurinn€. Pésthólf: 543. Sími: 401.
Heildsala.
Selur allskonar útl. vörur fyrst um sinn eftir pöntun,-Kaupir allar fsl. afurðir.
Prlma Silltunnor till iágt prls fob. Uddevalla,
Sverige.
Utídevalla Tunnfabriks cch Trávaruaktiebolag
Telegrafadress: Tunnfsbiikken, Uddevalla, Sverige.
Heiðruðu útgerðarmenn.
Yður tiíkynnist hérmeð að þarsem við höfum opnað ný viðskifta-
sambönd við Eystrasaltshafnirnar á Þýskalandi, Póllandi, Finn-
iandi og Rússlandi — erum við kaupendur að öllum sjávarafurð-
um» er þér kunnið að hafa á boðstólum. Sérstaklega leiðum vér athygli
yðar að því, að sjávarafurðir svo sem:
Síld, Fisk, allar tegundir, bæði saltaðan og bert-
an, Lýsi, allar tegundir, kaupum við hæsta verði,
bæði í fastan reikning og í omboðssölu.
Sendið oss tilboð.
Öllnm tilboðum svarað greiðlega.
Aktiselskabet Skandinavisk Extrans
Amaliegade 4, Kjöbenhavn.
búsetu hér á landi, sem í raun og
veru væri það ekki, myndi ekki
reynast vél, því að annaðhvort yrði
ákvæðið þýðingarlaust eða það
myndi hðggva svo uærri sambands-
lögunum, að oss væri tæpast sæm-
andi að setja það.
Að því er Dani snertir, þá munu
þeir, — og að ekki að ástæðulausu,
þar sem stjórnarskrárfrumvarpið,
eins og að er lagt fyrir Alþingi,
v^r borið undir þá í ráðgjafar-
nefndinni, — vænta þess, að DÖn-
um, búsettum hér, verði eigi sett
strangari skilyrði í þessum efnum
en nauðsyn krefur til þess, að vér
gætum réttinda vorra og hags-
muna. Má búast við því, að þeir
sjái ekki neina hættu á ferðum í
þessum efnum, þótt ekki sé nú þeg-
ar sett 5 ára búseta sem skilyrði
fyrir kosningarrétti og kjörgengi,
og því verða fyrir vonbrigðum.
Hins vegar munu þeir skilja og
fallast á, að vér setjum þau ákvæði
í stjórnarskrá vora, er geri oss við
öllu búna, og eiris því, að svo marg-
ir Danir geti flutt inn í landið og
sezt hér að, að oss reki nauður til
að lengja búsetuíddlyrðið til þess
að kpma í veg fyrir of mikil áhrif
þeirra á mál vor og meðferð þeirra.
Loks þyki minni hlutanum 5 ára
búseta sem skilyrði í stjórnar-
skránni fyrir kosningarrétti og
kjörgengi til Aiþingis eigi full-
örugg trygging gegn dönskum á-
hrifum á úrslit mála vorra. Kæmi
það fyrir, að Danir flyttu hér inn í
stórhópum og settust hér að, gæti
svo farið, að 5 ára búsetuskilyrði
reyndist of stutt, en þá væri stjórn-
þótt hann dveljist erlendis af því
að hann er sendimaður ríkisins, við
nám eða til lækninga. Ákvæðín um
námsmenn og sjúklinga eru í sam-
ræmi við ákvæði 9. gr. (sbr. 11. gr.)
laganiia um n'kisborgararétt, og
um sendimenn ríkja gildir í öðrum
löudum sarna regla. Hér er því eigi
um nein þau nýmæli að ræða, er
unt sé að gera tortryggileg með
rökum, en því þótti meiri hlutanum
réttara að taka þessi ákvæði upp
í stjórnarskrána, að engra tvímæla
gæti orkað 11111 xétt þeirra manna,
er þar koma til greina.
Fjarri telur meiri hlutinn það
öllum sanni, er minni hlutinn telur
Dani hafa ástæðú til að vænta þess,
að lagafrumvörp þau, sem ráðgef-
andi nefnd samkvæmt 16. gr. sam-
bandslagann-a eru send til yfirlits,
gangi óbreytt gegn um þingið.
Enda yrði Alþingi þá óþarft, ef
öllum löggjafarmálum væri ráðið
til lyktar í þessari ráðgjafaruefnd,
sem háttvirtur minni hluti sýnist
benda til. Sést hér ljóslega, að hv.
miuni liluti seilist um hurð til lok-
unnar, er hann leitast við að finná
orðum sínum stað.“
Breytingartillögur einstakra þing-
manna.
„Að endingu vill nefndin geta
þess, að hún hefir ekki tekið á-
kvörðun um breytingartillögur,
sem einstakir þingmenn liafa borið
fram, nema tillögu þm. Dalamanna
við 29. gr., eil mun síðar láta í ljós
skoðanir sínar á þessum og öðr-
um breytmgartillöguni, sem fram
kunna að koma.“
fnisvaniií.
arskrárákvæði eins og það, sem
meiri hlutinn stingur upp á, því til
fyrirstöðu, að búsetutíimnn yrði
lengdur með einföldum lögum.
Svar meiri hlutans.
Ut af þeim ummælum minni hlut-
ans, að andstæðingar sambands-
agafrumvarpsins hafi talið það með
göllum á sambandslöguhum, að 5
ara búsetuski'lyrði fyrir kosning-
arrétti yrði framvegis einnig að
koma niður á íslendingum, vilja
þeir láta þess getið, að þeir telja
þetta enn sem íyr einn af ókostum
samhandslaganna. En jiar sem ekki
fékst umbót á stmbandslagafrum-
varpinu í jiessu efni og þau eru nú
að lögum orðin, jiá telja andstæð-
ingar sambandslaganna, sem í
nefndinni eru og skipa flokk með
rneiri hlutanum, óhjákvæmilegt að
aðhyllast 5 ára búsetuskilyrðið til
þess að komast hjá öðru verra, þótt
þeim liefði auðvitað verið hugþekk-
ara, að sambandslögin hefði verið
svo úr garði gerð, að réttur Islend-
inga hefði verið svo trygður, að
ekki þýrfti að láta búsetuskilyrðin
koma niður á íslenzkum mönnum.
— En úr því er að ráða, sem komið
er.
Meiri hlutinn telur ójiarft að
jirátta frekar við minni hlutann
um búsetuskilyrðið fyrir kosning-
arrétti. Að eins vill hann taka fram
að engri átt nær að géfa í skyn, 'að
verið sé að „skapa“ búsetu hér í
landi með viðbótarákvæðum þeim,
sem meiri hlutinn leggur til að tek-
in séu upp í 29. gr. um það, að
ekki slíti jiað lieimilisfestu manns,
. ísafold og Morgunblaðið hafa áS-
ur minst á þetta mál, að j>ví er tek-
ur til kosningarréttar og kjörgeng-
is. Álítum vér rétt að láta frekari
umræður um það mál bíða þess, að
stjórnarskrárnefndin skilaði áliti
sínu. „Tíminn“ geyir 23. þ. m. þetta
mál að umræðuefni, þrátt fyrir það,
að hann ber sýnilega ekki hið
minsta skyn á það, og telur ísafold
móður tillögunnar um húsetuskil-
yrðið. Og með því að Tíminn í skyn-
blindni sinni talar með þeim ódæma
gorgeir um málið, þykir oss rétt að
1 sýna fram á það, hve lítinn rétt
I blöð eins og hann hafa til að ræða
um slílvt stórmál.
Upphaf búsetuskilyrðisins er að
finna í umræðum um sambandslög-
in. Þar var það ekkert ágreinings-
efni, hvort æskileg't væri að þetta
stæði í stjórnarskránni, en menn
deildu um það, hvort það mætti
]>ar vera vegna sambandslagaima.
Bygðu mótstöðumenn sambands-
laganna andstöðu sína að nokkru
leyti á því, að þetta væri ekki 'hægt.
Nú þar á móti eru a 11 i r sammála
um j)a ð, að þetta sé leyfilegt sam-
kvæmt sambandslögunum, og hygg-
ist því andstaða búsetuskilyrðisins
ekki á þeim skoðanamun á sam-
bandslögunum. Sést jiað meðal ann-
ars á því, að háðir þeir þingmenn,
sem móti sambandslögunum voru,
eru nú með búsetuskilyrðinu. Það
er enginn vafi á því, að sambands-
lögin voru samjiykt í þeirri trú að
þett-a væri hægt og yrði gert, og
er því ekki að furða þótt því sé nú
halclið fram. En þess samræmis
krefst auðvitað enginn af Tíman-
um, sem ekki einu sinni veit að um
þetta hefir áður verið rætt.
„Tíminn“ skilur livorki né veit,
til hvers búsetuskilyrðið er ætlað.
Hann gengur út frá því, að í því
eigi að falast allar jijóðernisvarnir
íslands. En því er einungis ætlað
að koma í veg fyrir Jiað, að inn~
fhittir menn fái þegar óeðlilega
hlutdeild í löggjöf og stjórn lands-
ins. Aftur felst' ekki í jiví nein tak-
mörkun á innflutningi útlenclinga,
og því engin bein verndun á tungu
né annari séreign þjóðarinnar. Til
þess þarf önnur ráð, en þau ráð eru
að ekki litlu leyti komin undir yfir-
ráðarétti landsmanna sjálfra yfir
löggjöfinni.
,,Tíminn“ veit ekki einu sinni
hver er flutningsmaður búsetutil-
lögunnar. Segir hann J)að vera Ein-
ar Arnórsson. Rétt er því að fræða
liann um það, að flutningsmaður-
inn er Bjarni Jónsson.
Þau ósannindi „Tímans“, að þeir'
sr. Sigurður og Bjarni Jóussou hafi
farið „bónarveg að deildlnni til að
fá að.fljóta inn“ í stjórnarskrár-
nefnclina, eru eðlileg, jiví j>að er"
hið venjulega salt í ritsmíðum
„Tímans“. Var ekki von að hann
bæri lesendum sínum jþeiuian graut
saltlausan fremur en annað.
„Tíminn“ segir að ríkisráðið og
lögjafiiaðarnefndin sé eitt og liið
sama! Fyrst vér á annað borð er-
um farnir að leiðrétta blaðið, vilj-
um vér réðleggja j)ví að lesa 12..
gr. stjórnarskrárfruinvarpsins-
„Tíminn“ veit ekki að til þess-
að stjórnarskrárbreytingar öðlist
gildi, þurfa þær að vera samþyktar-
óbreyttar á tveim þingum. nieð
jnngrofi í milli. Mest alt rugl blaðs-
ins geiigur út á ])að að víta þá að-
férð, að máli jiessu skuli „ráðið til
lykta“, án þess að það sé fyrst bor-
ið undir þjóðina. Nú eru stjórnar-
skráratriði þau einu lög, sem borin
eru undir þjóðina með nýjum kosn-
ingum, áður en þeim er ráðið til
lykta. En blaðið vill láta ákveða
Jietta með einföldum lögum, þvi
þau eru alls ekki borin undir úr-
skurð þjóðarinnar.
Þessi röksemclafærsta „Tímans“
er því jafn vitlaus, elns og hún ei
eðlileg úr þeirri átt.
Vér hyg'gjum að þetta. nægi til
þess að sýna hve mikinn reyk „Tím-
inn“ veður í jiessu máli, þótt með
sanni megi segja, að skoðún lians-
hafi ekki mikla þýðingu. -En það
er í meira lagi skopleg't, aí. jiessum'
litla skilningsvana snepli, að ætlœ
að leggja dóm á stefnu aimara'
btaða og setja ofan í við þau.-
Myndi heppilegast fyrir hann að
gæta þess liófs, sem slíkrnn sílitin
hæfir, og freista eigi að gleypa of
stórt. Ungmennafélags- og stúku-
mál myndit án efa „passa14, bezt
hans þroska'stigi, og viljum vév
ráðieggja honunf að leggja helzt'
stnncl á þau visindi.
Hörmulegt slys.
Síðastliðið miðvikudagskvelci
druknaði í Hólsós í Ölfusi Helgí
Olafsson frá Stóra-Hrauni. Var ós-
inn vatnsmikill og hefir hesturinn
fest sig í sandbleytu og Helgi heit-
inn losnað við hann- Var farið að
leita í fyrradag og faust hesturinn
þá dauður í ósnum. Líkið er ófund-
ið enn. t
ITelgi var sonur síra Ólafs heit-
ins á Stóra-Hrauni. Hann var liimi
mesti efnismaður og eiitstaklega vel
látinn og vinsæll af öilum sem hann'-
þektu.
Sænskur „generaT ‘ -konsúll.
Sænska stjómin hefir ákveðið að
senda hingað mjög bráðlega ræðis-
mann, — Consnl missus. — Hefir
veiúð ákveðið að stofna aðalræðis-
mannsskrifstofu liér í Reykjavík,.
líkt og Norðmenn hafa gert nýlega.
Eigi mun það ráðið enn hver'
þetta embætti hlýtur. En ganga má
að því vísu að þar verði ekki valið
af lakari endanum. Svíar hafa mik-
inn hug á því að auka viðskifti sínc