Ísafold - 12.04.1920, Blaðsíða 1

XLVII. árg.
Flokkarnir.
i.
IJað er fullvíst, að floklcaskipmi
Alþingis og þai’ mcð að nokkru leyti
þjóðarinnar, cr komin á dagskrá.
I.kkért er lieldur eðlilegra, eins og
til hagar nú. Og’ stjórnmálin utan
jdngs og innan lieimta það. Lands-
málaumræðurnar hjá oss á þessuni
t immn — það, sem borið er á borð
iyrir þjóðina — sýna það ótvírætt,
að þörf er „hreinna lína“. ef unt er
að koma þeim á framfari /
Það vakti, að vonum, nokkra eft-
ntekt, er 10 menn á nýafstöðnu
þmgi — að vissu leyti nokkurskonar
i rval — lýstu yfir því opinberlega,
að þeir segðu að fullu og öllu skilið
Mð liina gömlu flokka, og gerðu með
sér bandalag utan þeirra. Sannar
lega iiefði þetta vel mátt verða fyrri,
on setið var nú meðan sætt var,
cnda er eflaust, að fleiri góðir munu
á eftir koma.
Meðal mikils hluta allra hugsandi
manna í landinu mun þetta vekja
fögnuð, því að þjóðin liefir nú um
i "íð horft óttaslegnum augum á all-
an glundroðann, og á spillingu þá,
cr upp af honum hefir sprottið á
fe'ðustu tíinum.
En þetta upphaf til endurbótatil-
launa á skipulagi þingins liefir þó
fekotið tveimur af blöðum vorum all-
r .iklum skelk í bringu, svo að stapp-
að hefir nærri fáti. Ottast þau ber-
sýnilega, að með þessu verði ef'til
ill komið í veg fyrir veiðar þeirra í
\ atnsrót in u, sem er atvinnugrein og
aðalstefna, er hið framgjarnara
) eirra einkanlega hefir lagt fyrir
feig. TTér er átt við hjónaleysin „Tím-
a.iu‘ ‘ og',,Lögréttu‘ ‘ ,sem nú,þrátt fyr-
ir alt, eru gengin í eina sœng, „Tím-
nium“ iarð sérstaklega ilt við, og'
lýfeti það sér í æðisgengiimi ofsa-
&rein í blaðinu út af þessu og stjórii-
íU'myiKluninni, sem tímenningarn-
U' áttu óbeinlínis nokkurn þátt að.
ri íinaklíkau og samvinnumenn lienn-
ar í þinginu vildu sem sé, eins og
l.uimugt er orðið, fyrir hvern mun
gera kaupmanninn M. K. að at-
i ínnumálaráðherra, en bola sam-
í tnnumanninum P- J- burtu! Bn
jrið fór á annan veg. Er taJið víst,
að þeir liafi þózt hat’a einhvern
grun um það forkólfarnir, að P. J.
hofði lielzt til mikinn þjóðmála-
þroska, sem þeir líta óhýru auga, og'
'væi’i of samvizkusamur til þess að
gerast verkfæri í höndum þorpara
og landsmálaspellvirkja. Þess vegna
ýmugusturinn. En reynslan mun nú
skera úr um þann grun.
Því verður eklci neitað, að „Tím-
f>uum“ var þetta mál skyldara en
,.Lögréttu“ og því réttmætara, að
lionum rymii í skap. En eigi gætti
jiaun liófeins fremur en fyrri dag-
i.un, og' virðist hann nú hafa gleymt
samþyktinni, sem sagt er að hlutað-
c.gendur hafi gert, eftir ófarirnar
minnisstæðu við kosuingarnar síð-
ustu: Að nú mœtti blaðiuu ekki leng
ur þykja sómi að skömmunum! í æð-
Reykjavík, mánndagina 12. 3príl 1920
16 'öh.biaft.
ifegroiniimi, sem áður er getið, titlar
blaðið t. d. þann, er þetta ritar,
„pólitískan spekúlant“ (!). af því
tinu, að blaðið telur liann taisvert
liðinn við þessi samtök, sem því er
svo meinilla við: en réttmæti þcss
heitis býst eg annar-s við, að vinum
mínum þar veiti erfitt að rökstyðja.
Að m. k. ætla eg að leyfa mér að
fekora á þá að gera það, ef þeir eru
menn til.
Yonzka „Lögréttu“ er frá al-
mennu sjónarmiði dálítið óskiljan-
lt'gri — nema þannig að hún telji
sig Verða að „fiima ti 1“ með elsk-
huganum. Blaðið er sem sé orðið
pólitíslmr forngripur, eins og vikið
terður að síðar í þessari grein, og
tel eg með því virðuléga til
CL'ða tekið um það málgagn. Því að
eí' kenna ætti það við nútímapóli-
t'lcina, sem eg' vil ckki gera; þá gæti
það ekki fengið annað nafn en póli-
tískt viðrini.
Nú er svo ástatt í þingi, að 4
— fjórir — eru þar hóparnir, að
nafninu til. En mjög svo sundur-
lausir flestir. Kendir við heima-
s tjórnarfl 0 k kinn voru (í byrjun
j- 'iigs) 9 og voru í kosningasam-
b.indi með þeim 2 nýir. Nú eril þeir
að liðast siuidur. í Sjálfstaðisflokks-
troti voru 8, og er sama um þá sveit
að segja. I „frapisóknarflokki“ svo
nefndum voru 7, og í einhverskonar
sambandi við 'þá 4 nýir, en mjög er
það fólk ósamstætt, eins og raun gcf-
tii' vitni. Vtanflokkahandalag skip-
uðu 10, svo s.em greint iiefir verið,
(.g munu þeir — þótt merkilegt
mætti. kalla, þar sem þeir liaí’a
skemsta samveru að baki — liafa
vcrið einná samfeldastir.
Er 11Ú rétt að líta nokkru nánar
á þessa ,flokka“ og tilverurétt
jmirra.
II.
Ileimastjórnarflokkurinn, sem er
cistui', sá ljós þessa lieims fyrir alda-
mótin síðnstu. Ilann myndaðist með
Pcnedizkuna að bakhjalli, til and-
feiöðu gegn Ilafnarstjórninni, Val-
lýsknnni, eins og nafnið bendir til.
k’á var barist um, livort ráðherrann
(hinn „sérstaki íslenzki“) ætti að
vera búsettur í Khöfn eða hór lieima.
Hehnastjórnin sigraði, sem vænta
i. iátti, og stóð 1111 vegur flokksins
með miklum blóma, að því er virtist
þrátt fyrir gengi landvarnar- og
fejálfstæðisfiokks, ráðlierratíð H.
Hafsteius — sem var flokknum liinn
giæsilegasti foringi — eða alt fram
um 1908,_ Þá varð afturförin ber,
í'okknrinn varð í minni hluta og
j. rakaði æ síðan. Þeir ginu við ,upp-
iíiistinu“ sæla, allmargir þeirra féll-
ust seinua á „hrœðmginn“ og nokkr-
ir aðhyltust loks „grútinn“. Það
reið pólitílv flokksins að fullu, og
liefir síðan flokksheitið eitt lialdið
ieifunum saman, en ekJcert mál.
Flokkur þessi var þannig í raun
cg vcni úr sögunni, sem „póltísk“
stofnun, fyrir nokkrum árum. En
lausn sambandsmálsins 1918, nieð'
1 ■< ð'urkchningu á óskoruðu rtkissjálf-
stœði landsins, moldaði hann að
sjálfsögðu fyrir fult og alt.
Eitt af hinum gömlu málgögnum
þessa framliðna flokks er enn við
lýði. Það or ,,Lögrétta“, sem þó var
aldrei málpípa nema nokkurs hluta
I ans — „danska hlutans“, — sem
feumir köiiuðu í þá daga. Á síðari ár-
1 m liefii' blaðið lagl pólitíkina að
heita rná algerlega fyrir óðal, nema
bvað það liefir veitt hinum og þess-
iiiii farandmönnum liúsaskjól, og
gefið sig' meir að öðru, sem því læt-
uv betui', sem sé fréttaskrifum og
j víl. A bak við blaðið stendur því,
cins og gefur að skilja, ekki lengur
i'.einn pólitískur flokkur, hvorki með
J jóðinni né á þingi,e/f/« einu sinni
rytjur af heimastjórnarflokknum.
Þetta hefir sýnt sig áþreifanlega
i.pp á síðkastið, er til slíks hefir kom
ð, og er það ekki nema eðlilegt (sbr.
feiðastl. liaust).
Af framanskráðu mun það nú
•era ljóst, að það væri ætlast til
meira en leyfilegt er, ef heimastjórn-
íirmenn, sem verið liafa, ættu að
geta hangið lengur saman — á engu.
Sjálfstæðisflokkshrotið á þingi nú
er eftirstöðvar af þeim iiluta þess
íiokks, er „þvcrsiiné‘ var.kallað.
Myndaðist það við klofning þann í
l’iokknum, er stjórnarskrár-strand
Sigurðar Eggerz í ríkisráðinu orsak-
aði, sællar minningar. Þeir strand-
menn vildu þá liætta við svo búið,
cn hinn hluti flokksins ( er menn
l.ölluðu „langsum“) vildu leysa mál
58 og' lioma stjórnarskránni fram,
og gerði það. Ilefir það nógsamlega
sýiit sig með því, er síðan liefir gerst
að það var rétt pólitík, er leiddi
beint til lausnar alls málsins (sam-
Landsmálsins) á lireinum sjálfstæð-
ifegrundvelli, eins og kunnugt er.
Tilverurétti þesara floksbrota út
ai fyrir sig, var í sjálfu sér lokið,
þegar stjómarskrármálið, er um var
cieilt, var komið í höfn. Og hlutverk
í.jálfstæðisflokksins alls er kominn
var á tvístring, var búið og full-
komnað, er viðiu'kenning fullveldis-
ins var náð, enda líta gamlir sjálf-
stæðismenn um land alt svo á málið
>g ct' það rétt.
III.
Gagnstætt því, er á sér stað nm
,.heimastjórnarflokkinn“ og „sjálf-
stæðisflokkinn“ má segja að „fram-
sóknarflokkurinn“ svonefndi, er
nokkrum mönnum tókst að hrófla
upp á aukaþinginu 1916—17, sé
nýtt fyrirbrigði í stjóronálasögu
\orri. Bæði af þeim sökum og öðr-
cm verðskuldar hann það, að eytt
sé einum kafla þessarar greinar til
timræðu nm hann sérstaklega.
Eftir því sem gert var heyrin-
kunnugt í upphafi, átti „framsókn-
arflokkurinn“ að verða einskonar
bændaflokkur, og' aðalstefnumái
hans átti að vera ,,samvinoumálið.“
Það er að réttu lag'i einn maður,
sem ber heiðuriun fyrir að hafa
komið þessum flokk á laggirnar.
Það er.herra Jónas frá Hriflu, sem
að sumu leyti má nú orðið kalla
þjóðkunnan.
Eigi skal því neitað, að Jónas er
maður ýtinn og hefir gáfur í góðu
meðallagi, enda eigi ómentaður. En
það væri ’syncl að seg-ja. að hann
væri ekki gruuaður uin græsku, og
íeynsla su, er menn hafa af hon-
vm, síðan er hann tók í alvöru að
blanda sér í landsmál, liefir fylli-
lega réttlætt þetta. Hann er ein-
nver mesti æsingamaður á landi
bér (jiótt eig'i heri hann það utan
á sér á götunni), ofsa- og haturs-
fullur gegii einstökum mönnum og
málefnum, er eigi „passa“ í hans
,;kram“, og svífist einkis ef í það
íer. Aðfarir hans í stjórnmálunum
á síðustu árum — meira og minna
bak við tjöldin —, rógur og' mann-
fekemdir og blekkingar „Tímans“,
eru nægt vitni þessa. Eftir læri-
sveinum hans, frá þeim tíma, er
haiin var kennari við Kennaraskól-
ann, er það t. d. haft, að hann hafi
‘ tunclum í kenslustundunnm haldið
tkammaræður um f jarverandi menn
algerlega óviðkomandi kenslunni,
án þess menn vissu til að þeir liefðu
nokkuð til saka unnið !
Það var Jónas, sem fekk monsjör
Óíáf Friðriksson til Reykjavíkur,
til þess að konia hér á „r e g 1 u-
1 e g r i j a f n a ð a r m e n s k u “.
Það hefir Ólafur sjálfur ,-agt þeim.
or þetta ritar (einu sinni vorum við
sem sé allir góðir kunningjar, áður
ert þeir lögðu fyrir sig að leika
„’ausnara lvðsins“ !), Stóðu þcir í
snmeiningn fyrir hásetaverkfall-
inu fræga á botnvörmmgunum
(þótt Ólafnr færi einn á foraðið),
og- höfðu þeir til þess aðúoð nokk-
nrra annara, er eig'i þykir 'þörf að
r.afngreina að þessu sinni Ætluðu
þeir með þessu að slá meiri háttar
„slag fyrir föðnrlandið“, þ. e. jafn-
aðarmenskuna, en alt eiidaði með
skelfingu og' varð forkóifunum til
skammar, en almeuningi til mikils
tjóns. Þá sá Jónas, að eigi var jarð-
vegur fyrir hann á þessum vett-
ang, en ,,jafnaðartn?nskuriiii‘ ‘
þeirra, sem vitanlega er ekki annaS
en skrípamynd, og skrílæsingunum
ann haml án efa enn þann tlag í dag.
Jónas sleikii sig mjög inn á
„þ versum*1 -liöfðingjana 1915—16,
því að hann sá, að haon myndi
geta ,,brúkað“ æsingar ’peirra út
’.im landið, enda hefir enginn flokk-
ur gengið eins hroðalega í vatnið
fyrir aði'a eins og „þvevsum“ þá,
og fá ekkj annað fyrir en spark og
liáðung. Og það getur vel verið, að
euihverir þar eigi ennþá eftir að
busla fyrir þá. — En þegar hér var
komið var Jónas orðinn þeirrar
skoðunar, að það væri betra að
vinna í ,,sveit“ en í „kaupstað“, og
var þá magnaður fram listi til lands-
kjörs, með S. J. efstum, er flaut iun
á þing.
Fndir eins og „framsóknarflokk-
nrinn“ var til orðinn, tók hann
þegar som ærlegur „bændaflokkur“
verka- og jafnaðarmannafulltrna
Reykjavíkur í samband við sig.
„Samvinnnstefna“ flokks þessa á
þingi var í upphafi innifalin í því
oinu, að þeir unnn dyggilega saman
að því, að troða Sigurði Jónssyni,
gömlum manninum og öllu óvönum,
upp í atvinnumálaráðherra-sætið, á
viðsjálustu tímunum í atvinnumál-
um 'landsins. Ágalli þesr-a manns
var sá, að hann var það barn að
taka þetta að sér, enda hefir stjórn-
arfarið verið að sama skapi og eins
cg við mátti búast Að alt hefir þc>
ckki farið um koll, þrátt fyrir þetta,.
ber vott um það annars vegar, sem
reyndar var mörgum kunnugt, að
landið stóð mörgum öðrum hlutlaus
um löndum betur að vígi. að kom-
i.’st af í ófriðnum, og hins vegar að
1 stjórnarráðinu voru góðir menn til
a.ðstoðar, sem gátu hamlað nokkuð
illum áhrifum utanaðkoinandi.
Nrasta aðalverk Jónasar er að
síofna blaðið „Tímann“. Þó að
bann borgi ekki brúsann, liefir
hann þó átt þar mikinn þátt að, og
hefir það blað frá byrjun veitt hon-
1 m einkar gott færi á að sýna „list-
ir“ sínar. Af blaðinu dró klíka sú
rafn, er að því stóð nánast, og er
Jónas þar aðalmaður, og er hún nú
crðin h.onum jafnfræg. Átti blaðið
að vera stofnað fyrir „framsóknar-
flokkinn“ og til þess að tryggja
völd hans og gengi, og verja með
honum allar vammir stjóraarinnar.
Tvent er það, sem Jónas hefir
h.'iidið að hann gæti sérstaklega
notað til þess að vinna lar.dslýðinn:
S a m v i n n u h r e y f i n g i n, sem
hefir átt talsverðum vinsældum að
fagna víða, og ungmennafé-
1 ö g i n, sem mjög voru útbreidd
um tíma. Hann gerði gér því far um1
að leggja lag sitt við hið f.yrnefnda,
og við liið síðarnefnda hafði hann
c crið talsvert riðinn. Þetta kom
líka brátt í ljós í „Tímanum“,
miklu glamri var þar básúnað útr
enda útgerð blaðsins dýr, eu
sjimviimufálögin auðug! Með miklu
glainri var það básúnað út. að ö 11
þ j ó ð i 11 væri á þeirra bandi,
,,Tímans“ -manna, eða væri að verða
það í einu vetfangi — 'þeir fáu, sem
ckki væru með, vau'ii nokkrir aftur-
iialdsseggir og' kaupmannáþý! —
Ferli blaðsins þarf ekki að lýsa,
l.ann er of kunnur tii þess. En á
öilu þessu átti „framsóknarflokkur-
inn að byggja tilveru sína, þvi að
blaðið þóttist vera má'lgagn lians
og fór mörgum orðum og stóíum
11111 þá „stefnuskrá11, er nú væri að
hlaupa af stokkunym!!
En sagan af öllu bröltiiiu í þessi
í r, sem liðin eru, er í stuttu máli
sú. að „framsóknarflokkurinn* ‘ hefir
ckki þorað að ympra á einum staf
í stefnuskrá, af þeirri einföldu á-
fetæðu, að þeir „flokksmenn“ eru
ckki samhuga um framkvæmd eins
cinasta stórmáls. — Enginn „fram-
sóknarmanna“ á þingi hefir nokk-
ur tíma þorað að játa ,,Tímann“
vera málgagn þeirra. Svo i'ilræmt
hefir blaðið verið frá öndverðu. Og
úti um landið? Ekki liefir þar tekið
betra við. „Tíminn“ hugði að lands-
menn væru meir skyni skroppnir en
þeir eru. Þeir eru ekki enn farnir
að fallast á það, að gera samvinnu-
hreyfinguna pólitiska. Og ung-
mennafélögin liafa flest fljótlega
séð, hvar fiskur lá undir steini.
Llaðið fór of geist og rasandi. Ósóm-
iim var of ber. Hinar persónulegu