Ísafold - 01.01.1926, Blaðsíða 4

4
ÍSAFOLD
Ekkert hús hrundi
jafnvel ekki tvílyft
í Reykjavík,
steinhús á
að
>urfti að breyta, og bankaráð átt.i landsbanki ekkið komið, er ólíklegt Hannes Hafstein var >á ráðherra,
að setja á fót. Alþingi 1899 þótti að hinn bankinn hefði fært mikið og andmælti frumvarpinu mjög, og
málið óálitlegt, og >að var ekki út kvíarnar, og >á er erfitt að sjá, tók meðal annars fram að fslend- j Laugaveginum, sem búið var
átrætt á Alþingi í >að sinn. hvernig Reykjavík væri komin upp' ingar gætu fengið megna andstöðu' ldaða upp án >ess að nokkru se:__
Mótstaðan á móti >essum nýja í 20,000 manns og hvernig hxin ætti á Spáni vegna þessara laga, ef >au*enti væri slett í >að, >ví sementið
yrðu samþykt. Það >ótti bindindis-! var ekki til fyr en síðar. Það stað-
mönnum öflugasta mótbáran móti. fe.stir enn á ný, aö í Reykjavík
bannmálinu. En >eir vissu >að líka, | hiefir aldrei hrunjið hús af íand-
að milli Spánar og Danmerkur (skjálftum, og >að var ein af ástæð-
hafði fyrir nokkru verið samningur j unum að Reykjavík var valin til
á döfinni út af fiskitolli á Spáni, höfuðbæjar á landinu 1785—86.
En Spánverjar neituðu >essu til-
banka var alveg ótrúleg. Hver, sem nú að gera út 10. hluta >eirra botn
▼ildi" mæla með nýja bankanum, vörpuskipa, sem nú ganga hjeðan.
▼ar álitinn óalandi og óferjandi.
Iiandsstjórnin hjer heima áleit, að
>es.s meiri peningar sem væru lán-
aðir út, >ess meira væri jetið upp.
ísafold tók fyrst upp greinar um
málið, og frá báðum hliðum. Þeg-
ISAFOIJ) OG BINDINDIS-
MÁLIÐ.
Það ætti líklega heldur að skrifa
Björn Jónsson og bindindismálið
ar tíðindamaður ísafoldar hafði yfjr >essar línur, >ví hann hafði svo
farið til >eirra Arntzens og War- mikil 4hrif á málið sjálfur; og oft
burgs, og tekið skýrslu >eirra um á annan hátt> en blað gat haft.
máliö, >á var ofsinn svo mikill í'Björn Jónsson var aldrei kendur
annari deild >ingsins, að orð var
haft á >ví við Einar Hjörleifsson
Kvaran, að nú hefði ísafold verið
mútað. Ollum var eða átti að vera
mútaö, sem með málinu voru. Þeir
töluðu jafnvel um, að hægðarleik-
ur væri með 5 miljónum að múta
heilli þingdeild eða öllu Alþingi.
Hræðslan viö miljónir var skelfing-
ar ósköp í >á daga. En miljónatap-
ið sáu >essir menn ekki; >að gerði
ekkert til frá >eirra sjónarmiði; >á
við drykkjuskap, og enginn mun
nokkurn tíma hafa sjeð á honum
vín. 1885 fyrir jólin gerðist hann
algerður bindindismaður, og var
>að síðan til æfiloka. Það >ótti ekki
neinn vegsauki í >á daga að ganga
í Regluna, en hann hirti ekkert um
>að. BindindismáliS varð honum
mjög hjartfólgið. Hann veitti >ví
öflugt liðsinni, bæði í ísafold, sem
misti töluvert af hylli um tíma fyr-
ir aðstöðu sína í bindindismálum.
▼ar engum mútað og ekkert jetið Hann veitti bindindismálinu öflug-
app. Fyrir hínum, sem málið vörðu,lan stuðning j bindindisblöðunum
▼ar peningaleysiö alt. Th. Thor-
steinsson kom til eins af málsvör-
um Islandsbánka haustið 1900, og
sagði,
j sem liann gaf út, ísl. Good-Templar
-93
boði, og vildu engan samning við
Island gera- Af >essum ástæðum
gerði Björn Jónsson ekkert verulegt
Næsta dag var gott veður og
mjög mannkvæmt niður við Aust-
urvöll. Þá kom flugufregn til bæj-
, ,,, , TT „ ■ i arins um, aö Olfusárbrúin lægi nið-
ur motbaru Ilannesar Hafstein umj
fiskitollinn á Spáni. 1909 gat eng-1
inn trúaö >ví eiginlega, að Spánn
vildi gera nokkra. samninga við ís-
land. — Síðan hefir landið orðið
fullvalda ríki.
Aður en lögin voru samþykt, >á
fór Björn Jónsson, með (kunn-
ingja sínum til franska sendimanns-
ins hjer á landi, Brillouin, og >ar
var samanburður um máliö. Það
voru líkindi til að Frakkar græddu
— 3000 franlta á ári af vínum sem
fluttust hingað >aðan, og franski
sendimaðurinn gerði ekki mikið úr
>eim viðskiftum. „Það snertir
Frakkland lítið, >ó >ið bannið
og Heimilisblaöinu 1894(frönsk vín> >að versta fyrir okkur
að hann hefði ekki getað
fengið til láns í Landsbankanum
400 kr. til >ess að losa sig við menn,
sem verið höföu á >ilskipunum
hans. Hann hafði kært >etta fyrir!
landshöfðingjanum, og liann svar-
að honum: „Það er af >ví, að >jer
eruð óvinur bankans.“
Ótal framfaragreinar höfðu ver-
ið skrifaöar i blöðin, en altaf sama
viðkvæðið. Það er ekki unt, >ví að
okkur vantar peninga, og >ar með
▼oru allir framfara-loftkastalar
hrundir, nema >eir, sem gátu feng-
ið einhverja undirstööu frá lands-
sjóði.
1891
—95. Líklega hefir enginn einn’eL ef bannið hepnast vel, og aðrar
maður hjer á landi unnið málinu Þíó&ir taka >að upp eftir ykkur.
annað eins gagn. |~ -Já- en >a eifíið >is aðganginn
tt ,, , .* ., að >eim,“ sögðu íslendingarnir.
Um ettirtektma ut a vxð, sem rit-, J ’
stjórn Björns Jónssonar vakti eink- Bíörn Jónsson var kalla8ur utan
um á Ileimilisblaðinu, má tilgreina: af konnngi val’ð ráðherra 31;
Sjera Magnús á Gilsbakka spurði mars 1909‘ Bannmálið var útkljáð
kunningja sinn, sem einnig var bind,á Þin«inl1 Ulest fyrir f>lgi Bjöms
indismaður: „Hefirðu ekki tekið, Jönssonar. Hann fylgdi >ví utan
eftir kraftaverkinu, sem nú er að
. ske hjer á landi?“
i hvað sjera Magnús átti við. „Jú >að
er ritstjórn Björns Jónssonar á
Heimilisblaðinu.“ Ein af >essum
ritgerðum t.aldi upp — ekki meö
nafni — eitthvað 15 manns, sem
voru byrjaðir að drekka í latínu-
skólanum frá árunum 1866—72.
með öörum lagaboðum >ingsins
Isafold hjelt uppi vörn fyrir Is-
Isndsbankamálinu í full 2 ár. Það 'fveir eða >rír urðu prestar, og var
va.r Einar II. Kvaran, sem skrifaði vikið úr embætti innan skamms.
flestar >ær greinar. Á júnginu 1901 Hinir n4ðu aldrei sv0 langt> og fár_
náði málið fram að ganga með ust flestir ungir af afleiöingunum
>eirri breytingu, að Landsbankan-1 af drykkjuskap. Greinin barst. í
Hann vissi ekki!1909’ en ekkert af >eim lá honum
>yngra á hjarta. Besta aðstoð fjekk
’ hann í >ví máli hjá utanríkisráð-
: herranum Ahlefeldt Laurvig. -
Franski sendiherrann í Höfn hafði
fhafið fremur óvægin mótmæli, sem
• utanríkisráðherrann hafði vísað á
! bug og tekið óstint upp fyrir Dan-
’ merkur hönd. Brennivínsbrennar-
arnir höfðu gert hið sama, en >ví
vildi Friðrik VIII. ekki sinna að
neinu leyti. Það er ekki ólíklegt, a£
hugsjónin um „ríkin tvö“ hafi vak-
um var haldið óbreyttum og Is-’ hendur nokkurra mentamanna, sem|að fyrir k0nunginum- 1Iann undir'
landsbanki var sjerstofnun. ísafold voru staddir { sama húsinu, og einn, skrifað| bannlögin, og >egar hann
hafði tekið málið að sjer og lijelt >eirrasagði: „Nei nú lýgur hann.“ jvar buinn að >ví’ kom sendinefnd
>ví fram til >rautar. En >egarj_ g4 elsti þeirra og minnugasti tókjfrá bindindismönnum í Danmörku,
loksins málið var samþykt á AI-jsig til og byrjaði að telja npp (Rem Rlyurð\ konung, hvort liann
>ingi, >óttu forgöngumönnum >ess mennina> honum spanst 'ótrúlega;mundi undirskrifa slík lo? fyrir
í Höfn kjör Alþingis svo Órífleg, að vel úr npptalningunni; 0g >egar,Danmorku’ og Friðrik VTIL svar'
>áð lá við sjálft, að málið mundi ekki vantaði nema einn eða tvo var,aði >e"ar’ að kann mundi ^eia
stranda. Þá varð >að enn Björn j upptalningunni hætt. Fáir menn ‘ >fð’ ef ríkis>in-ið sam>ykti >ess'
Jónsson, sem varð >ví til viðreisn- lögðu meiri aláð 4 að bjarga jbáttar lög'
ar. Haustið 1903 lá liann sjúkur í drylíh jumöimum sem hann haföi ] Dönum var fremur títt í >á daga
Höfn, og >egar allir voru orðnir tekið að sjer og reisa >4 við Hann að benda á, að íslandi væri stjórn-
vonlausir, hugkvæmdist honum (í | talaði frá insta grunni sálar sinnar, |að eftir oðrVm reglum en Dan-
sept. 1903), að rita merkum norsk-(þegar hann aridmælti söngbók stú-|m^r^u* Hvprt landið hafði sitt
um fjármálamanni, sem hann hafði dentaf jelagsins „Brennivínsbók-! >in"-
kynst hjer a >joðliatiöinni 1874, og inni''. Andi hans reis öndverður Björn Jonsson hafði barist moti
leita hans liðsinnis. Norðmaðurinn >eim hugsunarhætti sem honum mikilli andstöðu og unnið glæsileg-
var Kildal. Þetta bjargaði málinu; ^ fanst hafa mótað hana. í >eim efn-j an sigur í bindindismálinu.
'fyrir milligöngu Kildals sendu
norsku bankarnir
bankastjóra Centralbankans í Osló, j var astríða, sem var ofin saman við
og hann hafði umboð frá norsku
hönkunum fyrir að taka öll >au
I um gat hann ekki afsakað eða fyr-
Therkildsen jrgefið Yandlætingin á >ví sviði
hlutabrjef í íslandsbanka, sem
>urfti til >ess að hann gæti komist
á fót.
>að sem var dýpst og best í honum
sjálfum.
Við atkvæðagreiðsluna um hann'
ISAFOLD OG JAUÐSKJALFT-
ARNIR 1896.
26. ágúst 1896 kom sterkari jarð-
eða ekki bann 1908 fjellu 60% eða. skjálftakippur en komið hafði í
lítið meira fyrir >ví að innleiða (manna minnum á Suðurlandi, bæk-
Fyrir(ur hrundu úr bókaskápum í kvos-
bindindismenn (inni
Þegar Islandsbanki var kominn ■ bannlög *hjer á landinu.
upp, >á tók Landsbankinn upP|>ingið 1909 höfðu bindindismenn (inni í Reykjavík, steingarðarnir
samkepnina meö kappi. Peningana búið út frumvarp til bannlaga, sem(hryktu og grjóti í >eim hlumraði
fjekk hann frá Gluckstad eldra.
Tvær hendur vinna ljettara verk en
ein, og svo var nú. En hefði ís-
Björn Jónsson samþykti, og tók að (saman, og jörðin dunaði eins og
sjer að bera upp. Hann var >á orð-
inn >ingmaður.
>ungum vagni væri ekið hart eftir
veginum sem farinn var.
ur í ánni eftir landskjálftann, og
gamall lögfræðisembættismaður
sagði við >ann, sem >etta skrifar:
„Þarna sjerðu nú, hvað framfar-
irnar hjálpa.“ Næsta klukkutím-
ann gekk jeg um og framhjá mjer
leið einhver >yngsti tíminn, sem jeg
hefi lifað á æfinni. Væru allar
framfarir til einskis í >essu landi?
Var náttúra >ess óbifanlega hörð
og eyðileggjandif Hvenær fengist
nú olekar trega sparnaðarþing til
að ráðast í nokkurn hlut sem kost-
aði mikið ? Og var alt til ónýt.is?
Þá kom annar hraðboðinn að aust-
an. Það var aöeins austurkampur-
inn að brúnni, sem hrunið hafði,
sjálf var hún óskemd; en nú fóru
að koma fregnir um bæjahrunið í
Rangárvallasýslu, og voru >að alt
liinar mestu og verstu frjettir. Hver
gat nú veriö eins og Pombal var
eftir jarðskjálftann í Lissabon?
Næsti kippurinn kom kl. 11 um
kvöldiö >ann 5. sept. Sigurður Jóns
son fangavörður hafði komið t.il
mín, við sátum og tefldum skák.
Jeg sat og liugsaði mig um leilc.
Jeg leit upp af skákborðinu, en >á
var Sigurður horfinn út, og hafði
látið allar dyr standa opnar. Kipp-
urinn var korninn, jeg gekk fram í
anddvrið, og >á komu eldri börn-
in mín hálfnakin ofan stigann og
ætluðu út; jeg sneri >eim inn til
mín. Konan mín kom nokkru síð-
ar, og spurði, hvort mjer væri >að
móti skapi, að legið væri í flatsæng
í borðstofunni um nóttina, og >ar
var svo fariö að sofa. Kl. V/2 lcom
jeg >ar inn. Hengilampinn lýstj
yfir >essari mæðulegu sjón, og jeg
háttaði og sofnaði, en kl. 2 var jeg
staðinn upp steinsofandi, >ví >á
kom harðasti kippurinn hjer í bæn-
um. Eitthvað svipað kom fyrir í
hverju húsi í Reykjavík, og flestir
bæjarbúar fengu kippi í taugarnar,
ef >eir >óttust verða varir við ein-
hverja hreyfingu. Þá nótt hrundu
>ús og bæir í Ölfusinu, og grjótiö
flaug xit úr hlíðunum á Ingólfs-
fjalli, eins og vatn hrekkur út úr
hundi, sem liristir sig eftir sund.
— Og alt Ölfusið lá í rústum morg-
uninn >ann 6. september.
Björn Jónsson ritstjóri hafði far-
ið austur í Rangárvallasýslu, og 2.
september kom út í ísafold mikil
grein, og nákvæm skýrsla á hrun-
inu í Rangárvallasýslu. Skaðinn
var óviss, en blaðið áleit, að fljót
hjálp væri hin bráðasta nauösyn.
Samskotanefnd gekk saman í Rvík
og var amtmaður Júlíus Ilavsteen
formaður, en Björn Jónsson gjald-
keri, og hafði hann mestar fram-
kvæmdir á hendi. Landsstjórnin
hafði ekkert fje til umráða, >ví
jarðeldasjóðurinn eða >ær leifar af
honum, sem eftir voru >egar land-
iö fjekk eigin fjárhag, var horfinn
jinn í viðlögusjóðinn og var >ar lán-
aður út. Landshöfðinginn lofaði 10>
>xis. kr. láhi lianda Rangárvalla-
sýslu með >eim kjörum, sem AI-
>ingi samþykti, heldur en að taka
peninga úr landssjóði, sem ekki voru
veittir. Hann lofaði, að Rangvelling-
ingar gætu fengið verkamenn úr
veginum milli Þjórsár og Ölfusár, og:
ljet hætta vegavinnu >ar. en vega-
mennirnir vildu ekki ganga í >ess&
vinnu nema fáir einir; >eirrar
hjálpar naut >ví ekki við.
Húsnæðislausa fólkið í Rangár-
vallasýslu og Ölfusi lá í tjöldumi
úti á túnunum. Veðrið var gott, era
>að gat breyst á skammri stundu,
og haustið oröið kalt. Ilvað átti >á
að verða um börnin? Það kom mest
við hjartagæsku Björns Jónssonar-
að sjá >au, án >ess að hafa >ak yf-
ir höfuðið, >'egar (kólnaöi. Hver
rnaður var önnum ltafinn við að
koma upp skýli eða baðstofu fyrir-
veturinn, og eina ráðið var aö ljetta
ungum börnum af fólkinu. Björn
Jónsson lxjelt fund í Reykjavík unt
málið, og fjekk góðar undirtektir
hjá Reykvíkingum; >eir buðust til
að taka börn af fólkinu fyrir aust-
an fjall. Þessum tilboðum var svo-
haldið áfram, svo aö 26. sept. hafði
hann fengið loforð fyrir töku á 130”
börnum, helst á ungum aldri, og:
>au munu hafa komið til bæjarins,.
og voru flutt í vagni, sem tjaldað-
ur var utan. Sum >eirra voru hjer-
langan tíma, sum urðu að lang-
vistum í bænum.
í Höfn hafði konungur og drot.n-
ing hafiö samskotin til >eirra, sei*--
orðið höfðu fyrir tjóni. Konungs-
ættin gaf ein 10 >ús. kr. Eftir boðt
konungs og drotningar gengu eitt-
hvað 20 stórmenni í Höfn í sam-
skotanefndina, og unnn >ar með
miklum árangri, og eins má segja
um samskotanefndina hjer heim:xr
að henni varð fyrir fylgi Björns
Jónssonar og blaðs hans ísafoldar
rnjög mikið ágengt hjer á landir
langbest >ó í Reykjavík. ; ,
Um >að var nefndin algerlega
sammála, að reynslan liefði sýnt,
að timburhús stæðu best á jarð-
skjálftasvæðinu. Fyrir nokkuð af
samskotunum var keyptur farmur*
í skip af tiinbri, sem >ó >ótti dýrt
>egar >aö kom. Þá voru aðrir tekn-
ir við stjórninni af Birni Jónssyni
og Júlíusi Havsteen. Það kom aö
miklu betra ha.ldi, að Lefoliverslutt
á Ejmarbakka, eða Nielsen factor
hennar, hætti við að byggja stór-
hýsi úr timbri handa sjer 1896, o£
ljet þá, sem þurftu að byggja upp,
fá timbrið meö vildarkjörum.
Þeir, sem lifðu þessa dagaj furð-
uðu sig mest á >ví, hve íslenska
stjómin' gæti lít.ið, eða hve bundn-
ar hendur hún áleit sig hafa; >eg-
ar stórmál bæri að höndum hefði
enginn minna svigrúm en hún. E»
>að, sem hjálpaöi best í þessu málir
var dugnaður og framkvæmdarseini
Björns Jónssonar og hið mikla álxt
ísafoldar, sem hann hafði sjálfur
skapað og reist frá rótum.
Utsending þessa tölublaðs
hefir dregist, vegna ýmislegrö
anna.