Ísafold - 31.12.1927, Blaðsíða 3

I S A F 0 L D
3
I>að liggur í augum uppi, að
prentsmiðjan gat ekki í byrjun
þrifist af þvi einu, að prenta
„Isafold“. i'yrir utan blöðin var
þá litið annað prentað en bækur,
og grafskriítir við og við, þvi
allur sá sægur af eyðublöðum,
reikningum, kvittunum og þess-
hattar skjölum, sem á prentara-
máli heita „accidenser“, þektust
þá naumast, en síðustu kO ánn
nefir prentun slíkra rita fario
akaflega mikið í vöxt, svo að nu
eru ókjörin öli prentuö af þeim í
ymislegri mynd, og hefir lsa-
ioiUarprentsmiöja vafalaust prent
ao meginhlutann af þeim.
±>að voru því aðallega bæk-
ur, sem prentsmiðjan gat feng-
ið til prentunar. I fyrstu mun
Björn Jónsson ekki hafa prent-
að bækur fyrir eigin reikning,
„forlagt" bækur, en hann gaf út
cg prentaði fljótlega ýmsar bæk-
ur, er gefnar voru út með lands-
sjóðsstyrk. Einar hinar fyrstu
bækur, er hann ljet prenta, voru
Dýrafræði og Steinaíræði eftir
Benedikt Gröndal. Báðar þessar
bækur voru prentaðar 1 Isaíold-
arprentsmiðju veturinn 1877—
’78. Það var kent eftir þessum
bókum í latínuskólanum þá um
veturinn og fengu skólapiltar
arkirnar jafnskjótt sem þær
voru prentaðar. Ennfremur má
nefna Agrip af sögu íslands eft-
ir Þorxel prest Bjarnason, Er-
slevs litlu landafræði, er Pail
Melsted hafði þýtt, og fleira.
Aðalstyrkur prentsmiðjunnar
var þó, er hún fjekk einn hluta
Alþingistíðindanna til prentun-
ar. Prentun þeirra hafði altaf
\erið aðalmjólkurkýr Lands-
prehtsmiðjunnar, og reyndist
einnig eins ísafoldarprentsmiðju,
bæði fyr og síðar, eftir að hún
ijekk prentun þeirra. Það var
j-ó rekki fyr en 1883, að hún
íjekk annan part umræðanna til
prentunar. 1885 prentaði hún
mestan hluta umræðanna og
bingskjölin. 1886 prentaði hún
tók þá mjög að færast í aukana,
eu þangað til, eða fyrstu 9 árin,
hefir hún alveg vafalaust átt
erfitt uppdráttar, en frá árinu
1886 til 1905, var langmest bóka
og ritlinga prentað í henni.
Það ár, 1886, fjekk hún eðli-
lega B. og C. deild Stjórnartíð-
indanna til prentunar, er þang-
að til höfðu verið prentaðar í
Landsprentsmiðjunni og prent-
smiðju Einars, (A. deildin var
þá allajafnan, og þangað til nú
alveg fyrir skömmu, prentuð í
Kaupmannahöfn), og hafði hana
laut, en verkstjóra hafði hann
bæði yfir setningu, prentun og
vjelum, einkum eftir að prent-
smiðjan stækkaði 1886. Skulu nú
nefndir nokkrir helstu starfs-
menn prentsmiðjunnar á tímabil-
inu fram að 1905. Þótt Sigmund-
ur Guðmundsson hefði ekki fasta
atvinnu við prentsmiðjuna eftir
1883, þá var hann þó iðulega
um stundarsakir starfsmaður við
hana, og það alt til dauðadags
v f 12. mars 1898), eins og brátt
•getur. Auk þess voru þessir helst-
ir starfsmenn: Torfi Þorgrímsson
August Flygenring.
jiangað til Gutenberg var sett á
stofn 1905, þá fjekk hún C.
öeild, en B. deild hefir allajafn-
an frá 1886 og fram á þennan
dag, verið prentuð í ísafoldar-
prentsmiðju. Og yfir höfuð hafði
hún á þessu tímabili frá 1886 til
11905 alla prentun fyrir hið opin-
bera, og drjúgan skilding fyrir,
auk þess sem þar var um skil-
vísasta viðskiftamann að ræða.
Blaðið „Isafold“ fjekk einnig frá
1. jan. 1887, allar opinberar aug-
lýsingar, og hjelt þeim til 1906,
er „Þjóðólfur" fjekk þær eftir
undirboði, er haldið var.
Árið 1895 gerðist Einar Hjör-
leifsson (Kvaran) skáld, meðrit

vjelar, hve óeyðslufrek hún var,
svo að vjel, sem hafði 10—12
manna afl, eyddi aðeins 1 potti
af steinolíu á klukkustund, og um
leið fljót til vinnu. Þessi um-
rædda steinolíuvjel hafði 1 hest
afl eða 8—10 manna. Þessi litla
gangvjel var síðan notuð til raf-
lýsingar í prentvjelaherberginu
og skrifstofu „ísafoldar". „Þó
meira til gamans eða reynslu, en
verulegs gagns“. (ísafold“ 1900,
bls. 11).
Um þetta leyti 1886—’97 bætt-
ust nýir menn í prentsmiðjuna,
Ólafur Johnson.
er sumír störfuðu þar lengi, svo
sem Ágúst Sigurðsson (f. 1873);
hann var lengi verkstjóri og
vann við prentsmiðjuna til 1922;
Adam B. Sigmundsson (f. 1880),
cr fór til New York árið 1901,
og er þar nú; Friðfinnur Guð-
jónsson (f. 1870), hann var líka
verkstjóri nokkur ár; Einar Kr.
Auðunnsson (f. 1865); Þórður
Sigurðsson (f. 1865); Einar
Hermannsson (f. 1880).
Þessir fjórir fóru allir yfir í
Gutenberg prentsmiðju. Loks
þótti það nýlunda á þessum tím-
um, að stúlka hafði atvinnu við
prentsmiðjuna, fröken Kristjana
Markúsdóttir; hún hafði þann
ar. —
Það var sjálfsagt, að prent-
smiðjan hefði aðalútsölu þeirra
bóka, er hún ljet prenta; þannig
myndaðist bókaverslun Isafold-
ar, er síðan var langa hríð sam-
tvinnuð prentsmiðjunni. Þessi
bókaverslun jókst árlega, og var
henni um leið samfara pappírs-
verslun. Afgreiðslu blaðsins
hafði á hendi Ástráður Hanties-
son (f. 1865) frá byrjun og til
ársins 1921.
Sumarið 1903 varð Björn Jóns
son veikur, og dvaldi erlendis
næsta vetur; var þá Ólafur Rós-
enkranz stúdent (f. 1852) rit-
stjóri „ísafoldar“, og umsjónar-
maður prentsmiðjunnar. ólafur
hafði þá verið nokkur ár, og var
lengi síðan, fulltrúi Björns á
skrifstofunni, hans trúnaðarmað-
ur og hægri hönd. Var hann því
einnig meðstjórnandi prentsmiðj
unnar. Nokkru eftir að Björn
kom heim síðla vetrar 1904, hófst
undirbúningur undir tíðindi, er
rjett höfðu orðið Isafoldarprent-
smiðju að falli, og lágu til þess
þeir atburðir, er nú skal greina.
Auk Isafoldarprentsmiðju og
Fjelagsprentsmiðjunnar voru þá
hjer tvær eða þrjár smáprent-
smiðjur, er lítið höfðu að starfa.
Það hafði komið til tals milli
eigenda þessara prentsmiðja, að
sameina þær í eitt, en úr því
varð þó ekki. En þetta umtal
leiddi þó til þess, að langflestir
prentarar bæjarins mynduðu fje-
lagsskap um, að stofna nýja
prentsmiðju, er væri þeirra eign.
Ástæður til þessara samtaka
skulu eigi raktar hjer, enda eru
þær ekki fullkunnar, en svo mik-
ið er þó víst, að ein ástæðan var
Hluti af vjelsetjarasal.
1^21
Hluti af
öll ])ingtíðindin, en þau voru
reyndar ekki fyrirferðarmikil,
því að þá var auka])ing. Frá
1887 og þangað til prentsmiðj-
an Gutenbörg tók til starfa 1905,
prentaði hún skjalapartinn og
meiri hluta umræðanna. Úr því
hefir hún jafnan prentað meiri
hluta umræðanna.
1 maímánuði 1886 keypti
Björn Jónsson hraðpressu Ein-
ars Þórðarsonar ásamt öllum
bókaleifum hennar, og forlags-
ijetti að þeim bókum, er hann
hafði haft rjett til að prenta.
^arð Isafoldarprentsmiðja þá
langstærsta og afkastamesta
prentsmiðjan í Reykjavík, og
setjarasal.
stjóri „ísafoldar“. Hann kom þá
um vorið frá Vesturheimi, al-
kominn heim, og er nafn hans
sem meðritstjóra fyrst sett á
blaðið nr. 49, 8. júní 1895. Var
hann meðritstjóri blaðsins til
síðla sumars 1901, að undan-
teknum nokkrum mánuðum, er
hann dvaldi erlendis sjer til
heilsubótar. Voru þeir mjög sam-
hentir ritstjórarnir, og kom það
sjer vel, því þá stóðu yfir mikl-
ar deilur í innlendum málum,
einkum stjórnarskrármálinu.
Afskifti af prentsmiðjunni
hafði Einar engin, en Björn
stjórnaði henni sjálfur, og hafði
yfirumsjón með öllu, er að henni
Borghildur Björnsson.
(1828—1893), alla sína æfi setj-
ari, fyrst í Landsprentsmiðjunni,
síðar hjá Einari Þórðarsyni og
Isafold. Benedikt Pálsson (1838
—1904). Hann var verkstjóri
íram undir aldamót. Guðjón Ein-
arsson prentsmiðjueiganda fyr-
nefnds (f. 1866) og Guðmundur
Þorsteinsson (f. 1866).
1895 fjekk Björn Jónsson
skoskan mann, James Ferguson
írá Glasgow, til prentsmiðjunn-
ar, og er hann í blaðinu nefnd-
ur hraðpressumeistari. Ferguson
þessi var fimleikamaður mikill,
safnaði ungum mönnum saman
og æfði þá við „bar“-leikfimi,
knattspyrnu, hlaup og aðra leiki,
og ljet þá sýna list sína, og
hlaut lof fyrir. Er hann því að
nokkru leyti brautryðjandi
íþróttalistarinnar hjer á landi.
1 ársbyrjun 1897 varð mikil
breyting til batnaðar í prent-
smiðjunni. Þá keypti Björn al-
veg nýjar vjelar, hraðpressu og
hreyfivjel, mjög vel vandaðar,
frá orðlögðum verksmiðjum í
Englandi fyrir vandaða smíð og
áreiðanlega. Voru þær smíðaðar
þá um veturinn beint eftir pönt-
un, með nýjasta sniði og full-
komnasta á slíkum vjelum.
„Það er yfirprentari Sigmund-
ur Guðmundsson, sem á heiður-
inn fyrir að hafa komið þessari
umbót á, að því er kunnáttuna
snertir, bæði með pöntun vinnu-
vjelanna, og hið hikla vandaverk,
að koma þeim saman svo vel og
rjett, sem vera þarf, til þess að
alt standi heima, og að þær vinni
svo vel, sem frekast verður á
kosið. Er slíkt ekki á nokkurs
hjerlends manns færi nema
hans“. „ísafold“ 16. jan. 1897,
3. tbl.
I sambandi við þessa nýju
hraðpressu var sett steinolíu-
gangvjel, er sneri henni með
„nokkurskonar gufuafli í stað
handafls". 1 nefndu blaði „ísa-
foldar“ er ítarleg lýsing af þess-
ari gangvjel, er þá var alveg ný-
ung í íslenskum iðnaði. Það var
talinn aðalkostur þeasarar nýju
starfa á hendi að leggja pappírs-
árkirnar í prentvjelarnar.
Jafnframt því, sem Björn Jóns
son tók að gefa út bækur, og
einkum eftir 1886, er hann var
fluttur í sitt nýja hús, ljet hann
hefja bókband í sambandi við
prentsmiðjuna og bókaverslun
sína. Bókbandsstofunni stýrði
mörg ár, með vissu til 1895, Þór-
arinn Þorláksson (1867—1924),
síðar listmálari einhver hinn
besti hjer. Hann hafði numið
bókband á unga aldri, og var
snillingur í þeirri grein. Því
næst var forstjóri Guðbjörn Guð
brandsson (f. 1875) nokkra hríð;
þá Guðmundur Gamalíelsson (f.
1871) tæp tvö ár eftir aldamót-
in; loks hefir Þórður Magnússon
(f. 1881) staðið fyrir henni nú
mörg ár. Meðal þeirra, sem hafa
unnið á bókbandsstofunni fjölda
mörg ár, má nefna Gísla Guð-
mundsson (f. 1874), sem enn er
einn af aðalstarfsmönnum henn-
sú, að farið var að brydda á mis-
klíð milli Björns annarsvegar,
og prentara hinsvegar, út af
kaupi, vinnutíma o. fl., enda
skoðaði Björn þessi samtök, er
hann nefndi „prentarasamblást-
ur“, beint hafin gegn sjer. A
nýári 1905 viku 7 starfsmenn úr
þjónustu hans, svo að hann hafði
einungis 4 eftir. Honum tókst þó
þegar í stað að ná í 3 viðvan-
inga, og fyrir janúarlok hafði
hann 14 manns í prentsmiðj-
unni; þeirra á meðal hafði hann
þá fengið 4 æfða prentara frá
Kaupmannahöfn, þrjá Islend-
inga: Herbert M. Sigmundsson
yfirprentara, er nánar getur síð-