Ísafold - 01.12.1928, Side 1

AfgreiSsla
f Auatunitræti 8.
Árguugurizm
kXMtar 5 kr.
ðjalddagi 1. júli
Póstbox 697.
Vlkublað Morgunblaðsins.
53. árg., 65. tbl. — Laugardaginn 1. desember 1928.
l&lsta og beata
frjettablaö landsins
Jón Kjartansson
Valtýr StefánssoD
ritstjórar
Sími 500.
Isafoldarprentsmiðja h.f.
1.
Islendingar liáðu hvíldarlítið
baráttu um rjettindi landsins frá
því um 1830, er Baldvin Einarsson
hóf kröfuna um endurreisn Al-
þingis, þangað til 1918, er
Danir viðurkendu fullveldi ís-
lands. — Saga þeirrar baráttu
er ennþá órituð, en nú er saga
Jóns Sigmrðssonar í smíðum og
verður þar gerð ítarleg grein fyr-
ir hinum fyrsta þætti baráttunnar
fram að 1874. En um miðþátt
liennar hefir ennþá lítið sem eltk-
ert verið ritað, og má ekki öllu
lengur við svo búið standa. Bene-
dikt Sveinsson var þá oddvit. Is-
lendinga og var þá við óvenju-
lega raman reip að draga, er of-
ríki og ójöfnuður hægri manna var
sem mestur í Danmörku. Varð' því
sjálfstæðisbaráttan á þeiin árum
ákafléga erfið og mæðusöm, enda
veitti þá ekki af allri hinni óbil-
andi stefnufestu og óslökkvandi
hugsjónaást Benedikts Sveinsson-
ar til þess að knýja íslendinga til
sóknar. Vantár ennþá mikið á, að
íslendingar kunni að virða þann
mann svo sem þeim væri skylt.
Hinn síðasti þáttur baráttunnar
er öllum í fersku minni ennþá, og
mun enn langt í land áður en vjer
getum kveðið upp óhlutdræga
dóma um þau tíðindi, sem þá gerð-
ust. En víst er um það, að aldrei
verða allar minningar frá því
tímabili glæsilegar. Vopnaburður
Islendinga var þá oft ófagur, enda
börðust þeir um þær mundir ekki
síður við sjálfa sig en við Dani.
Flokkadirættir höfðu verið all-
miklir hjer á landi alla stund síð-
an er stjórnarskrár-frumvarp dr.
Valtýs Guðmundssonar sá dags-
ljósið, en þeir færðust í algleym-
ing eftir 1904, er þingræðis-öld
hófst hjer á landi. En þrátt fyrir
alt urðu leikslok þau, að vjer átt-
um fullkomnuin sigri að fagna
1918, og mun tvent hafa valdið
þar mestu um: miklar og óvæntar
efnalegar framfarir hjer innan-
lands og tíðindi þau, er gerðust í
álfunni, er alt gekk úr grópum af
völdum styrjaldarinnar miklu. —
Hjer skal eklci minst á foringja
íslendinga á þessu síðasta tímabili
sjálfstæðisbaráttuunar, en eins íit-
lendings skal getið,sem vegnastöðu
sinnar gat orðið oss að meira liði
en nokkur annar og varð það líka.
En sá maður var Friðrik konung-
ur hinn áttundi. Hann átti áreið-
anlega frumkvæðið að því, er
nefnd íslenskra manna og danskra
var skipuð til þess að rannsaka og
gera tillögur um samband land-
anna 1907. Og þó að íslendingar
vildu ekki aðhyllast frumvarp það
-1928
Fullveldinu fagnað 1. desember 1918.
Laust fyrir hádegi hinn 1. desember 1918 tók fólk að streyma að Lækjartorgi. Fyrir framan Stjórnarráðið söfn-
uðust þeir, sem sjerstaklega voru boðnir, svo sem ræðismenn erlendra rikja, embættismenn, blaðamenn o. s. frv., én
meðfram brautinni á stjómarráðsblettinum stóðu sjóliðar af danska varðskipinu heiðursvörð. Sigurður Eggerz, þá-
verandi fjármálaráðherra flutti ræðu, og lýsti yfir þvi, að upp frá þessari stundu væri ísland fullvaida ríki. Síðan var
íslenski fáninn dreginn að hún á stjórnarráðshúsinu i fyrsta skifti, en varðskipið heUsaði honum með 21 fallbyssuskoti.
— Fögnuður var tiltölulega lítili í bænum þennan dag, og olli því spanska veikin, sem þá hafði herjað hjer i 3 vik-
ur og lagt hundruð manna i gröfina.
til sambandslaga, sem sú nefnd
bar fram, þá verður því aldrei
neitað, að íslensku nefndarmenn-
irnir liöfðu þokað dönsku nefnd-
armönnunum furðu langt áleiðis
til rjetts skilnings á málstað vor-
um. Friðrik konungur mun hafa
veitt þeim íslendingunum drjúgan
stuðning, enda sagði hann við þá
að nefndarstörfum loknum, að
liann liefði veitt þeim alt það lið,
sem honum hefði verið unt. („Jeg
liar gjort alt for Dem, som en
konstitut’onel Konge kan göi’e“).
Friðrik konungur varð fyrstur
allra konunga vorra til þess að
líta á' íslands mál frá íslensku
sjónarmiði. Öllum lcom á óvart, er
liann nefndi ísland ríki á Kolvið-
arhól, og er ekkert vissara en að
liann mismælti sig elcki, svo sem
Danir vildu halda. Árinu áður
liöfðu íslenskir blaðamenn lýst því
yfir, að þeir vildu ekki, að ísland
yrði rílci („ísafold“, 14. nóvember
1906). Friðrik konungúr mun ekld
hafa aukið vinsældir sínar í Dan-
mörku með þessu fylgi sínu við
málstað íslendinga, en hjer á ligndi
ætti minning hans aldrei að fyrn-
ast.
2.
Hinar miklu framfarir og stakka-
skifti íslenskra atvinnuvega. hefj-
ast eftir að íslandsbanki var stofn-
aður (1904) og ritsímasamband
fengið við umkeiminn (1906) .Ekki
skyldi oss íslendingum gleymast,
hve mikinn þátt þau tíðindi áttu í
lieppilegum úrslitum sambands-
málsins, enda vitnaði Záhle for-
sætisráðherra til framfaranna á Is-
landi, er hann lagði sambandslaga-
frumvarpið fyrir ríkisþingið 1918.
Hjer fara á eftir nokkrar tölur,
sem menn hafa gott af að átta sig
á. Skal þá fyrst minst á tekjur og
gjöld landssjóðs.
Ár. Tekjur. Gjöld.
1880 390,817 344.072
1890 589,866 483,277
1900 815,488 791,177
1910 1,692,186 1,777,901
1917 14,642,871 13,858,026
1918 10,488,189 10,193,388
1919 16,425,901 16,693,325
1920 16,639,999 16,111,786
1921 12,851,791 12,161,785
1922 10,221',163 12,136,209
1923 8,106.675 10,*341,378
1924 11,148,442 9,503,352
1925 16,034,169 10,910,711
1926 12,437,357 12,640,685
Utfluttar vörur námu:
Ar 1900 ... ... 9,000,000 kr.
— 1910 .... ... 14,406,000 —
— 1917 .... ... 29,715,000 —
— 1918 .... ... 36,920,000 —
— 1919 ... ... 75,014,000 —
— 1920 .... ... 60,512,000 —
— 1921 ... ... 47,504,000 —
— 1922 ...,
— 1923 ... ... 58,005,000 —
— 1924 ..., ... 86,310,000 —
— 1925 ... ... 78,640,000 —
— 1926 ... ... 53,070,000 —
En innfluttar vörur:
Ár 1900 ... ... 6,528,000 kr.
— 1910 ..., ... 11,323,000 —
— 1917 ... ... 43,466,000 —
1918 ... ... 41,028,000 —
— 1919 ... ... 62,566,000 —
— 1920 ... ... 82,301,000 —
— 1921 ... . .. 46,065,000 —
— 1922 ... ... 52,032,000 —
— 1923 ... ... 50,739,000 —
— 1924 ... ... 63,781,000 —
— 1925 ... ... 70,191,000 —
, — 1926 ... ... 57,767,000 —
Þess þarf nú væntanlega ekki
að geta, að þessar töiur verður að'
endurmeta að því er til hinna síð-
ustu ára kemur, því að hjer er
reiknað með seðlakrónum, en ekki.
gullkrónum, og ekki haft tillit til
þeirra breytinga, sem orðið hafa á
verðgildi seðlakrónunnar, og hefir
þó einkum einu sinni, haustið 1925,
orðið ákaflega snögg breyting á
gildi liennar. En það mun þó aldrei
verða vefengt, þrátt fyrir alt og
alt, að lijer liafa gerst stórfeldar
og liraðstígar framfarir á síðustu
ár,atugum, þó að miklu muni, að
þær hafi náð til allra atvinnu-
greina landsmanna. Einkum hefir
annar liöfuð-bjargræðisvegur ís-
lendinga, landbúnaðurinn, orðið
hart úti, því að’ þó að vitanlega
megi benda á ýmsar mikilvægar
framfarir í sveitum, svo sem kaup-
fjelagsskapinn, — þar sem honum
er st jórnað af skynsamlegu viti og
samkvæmt heilbrigðum viðskifta-
reglum, — aukna jarðrækt, betri
nýting áburðar, hollari og vist-
legri híbýli o. s. frv., — þá er nú
svo komið, að landbúnaðurinn er
í raun og veru orðinn ófær til þess
að keppa um vinnukraft við sjáv-
arútveginn. Tölurnar tala: 1917
vcru fluttar út landvörur fyrir
10,5 milj., en sjávarafurðir fyrir
26,3 milj., 1919 er hlutfallið 10,5.
milj.: 26,3 milj., 1919 23,9: 50.1»
1920 9,5: 50, 1921 7,1: 39,7, 1922
7,4: 41,9, 1923 6,9: 49,7, 1924 13,2:.
72, 1925 7,6 : 70, 1926 7,3 : 45. —
Þessar tölu lýsa ægilega,- hvílík-
ur nú er orðinn máttarmunur land-
búnaðar og sjávarútvegs. Enginn
íslendingur, sem hefir ást á heil-
brigðu og óspiltu sveitalífi og
kann nokkur skil á þeim menn-
ingargróðri, sem hingað til hefir
þó þrifist í sveitum landsins, get-
ur horft rólegur á þann barningr
sem sveitabóndinn verður nú að
þreyta gegn andviðri og öfug-
streymi. En engum heilvita manni
ætti að geta komið til hugar, að
þetta mikla mein verði bætt með
skömmum og flokksæsmgum. Ef
menn brjóta alt þetta mál til
mergjar iaf skynsamlegu viti og
með rólegum geðsmunum, munu
menn væntanlega verða á eitt sátt-
ir um, að engar ráðstafanir muni
geta reist við landbúnaðinn, ef
meginhjeruðum landsins er eigi
sjeð fyrir svo greiðum og traust-
um samgöngum sem þeim, er nú
gerast bestar í Evrópu. Annars
lilýtur þetta nauðsynjamál að
vekja margvíslegar spurningar í
hugum hugsandi manna. Verður
vorri fámennu þjóð kleift að halda
öllum hinum víðlendu og strjálu