Ísafold - 01.12.1928, Side 2

z
I S A F 0 L D
hjeruðum íslands bygð'um á kom-
andi öld? Mun ekki hitt, að lands-
lýðurinn færist saman í megin-
hjeruðin, en útkjálkamir að
minsta kosti fari í auðn? Engum
mun sú hugsun ljúf, að nokkur
hygður blettur þessa lands verði
að þúst. En hvers er að vænta,
þar sem hlutfall landmegins og
þjóðmegins er í svo háskalegu mis-
rærni, sem hjer á íslandi?------
Um framsóknarvilja og orku
þjóðarinnar á þessum áratugum
mætti rita langt mál. Vjer erum
hyrjendur, landnámsmenn í gömlu
■sögulandi og ráðnir í því að skapa
nýja sögu, námfúsir nýsveinar í
skóla Evrópumenningarinnar, en
fomlyndir og fastheldnir á gömul
•verðmæti. Eða svo ættum vjer að
vera! Einskis er betra að minn-
ast en þess, hve mikið vjer höfum
numið af Evrópuþjóðum á síðustu
tímum. Vjer eigum nú Evrópu-
mentaða söngmenn og tónlistar-
menn, myndhöggvara og málara,
«g hafa sumir þeirra hlotið mikla
viðurkenning í öðrum löndum. Jeg
■er óviss um, að margir Islend-
ingar kunni að meta þann sigur,
sem íslenskir málarar unnu, er
þeir sýndu verk sín í Danmörlc
•og á Þýskalandi síðastliðið ár.
Hinum útlendu dómurum kom
nokkurn veginn saman um. að
listamenn vorir væri að vísu læri-
■sveinar útlendrar listmenningar,
en þó brytist fram í verkum
sumra þeirra eitthvað nýtt, —
náttúra nýs lands og nýrrar þjöð-
ar, — eitthvað, sem væri áður
•ósjeð og óþekt. Hinir snjöllustu
þeirra hafa kunnað að læra. En
allur rækilegur og djúptækur lær-
dómur gerir mennina sanna og
sjálfstæða, — kennir þeim að
uppgötva það, sem mest er um
vert: sjálfa sig. — Einnig má
minnast þess í þessu sambandi, að
nýlega fór flokkur íslenskra leik-
fimiskvenna til annara landa, og
vakti þó nokkra eftirtekt, svo að
jafnvel útlendir kunnáttumenn á
því sviði dáðust að æfingunum og
töldu sig geta lært nokkuð af
þeim. Margir munu láta sjer fátt
um finnast, að slíkra hluta 'er
minst. En þeir menn, sem enn eru
á ljettasta skeiði, og lauina þó að
minnast þess, hvílíka óvirðing ís-
lendingar enn þá lögðu á sjálfa sig
fyrir 20—30 árum, láta ekki slík
tíðindi sem vind um eyrun þjóta.
Jeg minnist þess, að þegar jeg var
í skóla vorum við skólapiltar sum-
ir allhreyknir yfir því, að einn
nafnkunnur sjómaður að vestan
hafði orðið háseti á „Láru.“ Börn
vorum við að vísu, en eldri kyn-
slóðin var ekki miklu stoltari eða
djarfsýnni. „Miklu tíðkast það nú
meir en áður, að íslendingar fari
utan,“ sagði einn skólakennarinn,
■er Davíð frá Stöðlakoti var sendur
með fjárfarmi til Englands. Slíkur
var þá þjóðarmetnaður íslendinga,
— stundum að vísu hlægilega mik-
ill í orði, en altof hlægilega lítill
á borði.Allir hinir eldri menn voru
í rauninni hjartanlega sannfærðir
og sammála um, að enginn maður
af íslensku bergi brotinn gæti
staðist útlendum manni snúaing,
allra síst í andlegum viðskiftum.
Þetta var raunar þungbærasti og
ískyggilegasti arfurinn frá liðn-
um óláns öldum. Danir höfðu geng
ið svo frá okkur, að við þorðum
varla að líta á sjálfa okkur sem
rnenska menn.
3.
Hefir nú viðurkenning liins ís-
lenska fullveldis knúð fram eða
örvað þá framsókn, sem gert liefir
vart við sig í svo mörgum efnum?
Sumir íslendingar vilja helst vera
þeirrar skoðunar. En þó er sann-
ast að segja, að viðurkenning sjálf
stæðisins hefir ekki út af fyrir sig
valdið neinum straumhvörfum eða
stefnubreytingum, nje haft nein
veruleg álirif á þroska og sjálfs-
traust þjóðarinnar. Hinn sami
vilji og metnaður, sem leiddi til
stjómmálasjálfstæðis, hafði gert
vart við sig áður á nálega öllum
sviðum þjóðlífsins. A næstu árum
eftir 1874 þóttust menn verða var-
ir við óvenjulega mikinn og al-
mennan áhuga til umbóta og
framsóknar ,eftir því sem menn
höfðu átt að venjast og efni stóðu
til. En hjer varð engin nýbreytni
eftir 1918, enda urðum vjer fyrir
því óhappi, að óvenjulega erfið
ár fóru ’ í kjölfar sjálfstæðisins
og bar því meir á önn og áhyggju
á þeim árum, en fögnuði yfir
fengnum sigri. En eins munu þó
flestir hafa vænst: áð stjómmála-
líf vort yrði heilbrigðara og frið-
samlegra eftir en áð'ur. Sambands-
málið hafði fram af þeim tíma
kasað nálega öll önnur mál vor
undir sjer, og bjuggust menn nú
við, að íslensk flokkaskifting yrði
mun eðlilegri og sæmilegri. Margir
voru orðnir leiðir á hávaðamönn-
um sjálfstæðisbaráttunnar og víg-
orðum þeirra, og vonuðust nú eft-
ir að betri og bjartari öld myndi
rcnna upp.
Hafa þær vonir rætst?
Björnson sagði einu sinni, að
aldrei væri logið meir í löndunum
en á sunnudögum. En ef sunnu-
dagjarnir eru nú orðnir svo rúm-
helgir, þá væri ekki illa til fallið
að velja einliverja daga, — og
þótt ekki væri nema einn dag á
ári — til þess að segja satt.Ættum
vjer íslendingar að gefa öldum
og óbornum það boðorð, að. aldrei
mætti Ijúga á fullveldisdaginn, —
síst prjedika lýgi í ræðu eða
riti. Nú í dag er því best að segja
att og er þá einsætt að svara
purningunni hjer fyrir ofan neit-
:ndi.
Sjaldan eða aldrei hafa verið
eitraðri flokkadrættir á íslandi, en
síðan fullveldið var viðurkent. —
Það má fullyrða, að vanstilling
vor í umræðum um stjórnmál hefir
aldrei verið eftirtektarverðari og
iskyggilegri heldur en á þessum
síðustu árum. Og stundum hefir
hún náð slíku hámarki, að eklti
Jón Magnússon.
hefir mátt tæpara standa. Sumir
vor á meðal hafa gert, alt sem í
þeirra valdi Iiefir staðið, til þess
að egna stjett á móti stjett, sveit-
ina . móti sjávarsíðunni, verka-
manninn móti verkafrömuðinum
Og þjóðinni hefir verið prjedikað
það eins og heilagt evangelíum,
að stjettabarátta væri bæði nauð-
syn og siðferðisleg skylda. Nú
mun engum koma til hugar að
neita, að Samtök verkamannn sjeu
eðlileg og hafi jafnvel verið ólijá-
kvæmileg, eftir að sjávarútvegur-
inn komst í það liorf, sem hann
er nú í. En hvaða vit hefir verið
í því að egna bóndann móti sjávar-
manninum? Hvað græðir bóndinn
á því að liata útgerðarmanninn,
án þess þó að geta náð sjer niðri
á lionum, þ. e. a. s. lceppt um
vinnukraftinn við hann? I'að er
ekki auðsjeð, einkum þegar þess
er gætt, að forvígismenn sjávarút-
vegsins hafa margsinnis sýnt og
sannað, að þeir Iiafa glöggan
skilning á þörfum og nauðsynj-
um landbúnaðarins og engu minni
rækt til sveitanna, heldur en þeir
bændaforingjar, sem liámæltastir
eru og mikillátastir. Þetta er eitt
hófuðeinkenni fullveldisáranna, að
ákafar tilraunir hafa verið gerð-
ar til þess að ala á stjettagrein-
ing meðal þessarar vesælu þjóðar,
þar sem fátækt og mannfæð hafa
öldum saman sljettað alt þjóðfje-
lagið, svo að vai-la hefir risið
hundaþúfa upp úr þeirri óræktar-
flöt. Og stundum liafa þessar til-
raunir verið svo ofstækisfullar og
öfuguggalegar, að sæmcl og full-
veldi andans, — fullveldinu,
sem í dag er einna tíu ára gam-
alt, — hefir staðið háski af þeim.
Jeg vil nefna aðeins eitt dæmi
til þess að færa sönnur á þetta.
Arið 1925 lagði Jón heitinn Magn-
ússon frumvarp fyrir þingið, þar
sem farið var fram á, að stofnuð
yrði ríkislögregla á íslandi. Frum-
varpið var ekki svo vel úr garði
gert, sem venja var til um frum-
vörp Jóns Magnússonar. En hvað
gerðist? Andstæðingar stjórnarinn-
ar, — Framsóknarmenn og Jafn-
aðarmenn, — risu gegn frumvarp,
inu eins og sjálfur djöfullinn
liefði birtst í deildinni í eigin
persónu og líkamlegri mynd. Þeim
kom ekki til hugar, að ljá lið
sitt til þess að umbæta frumvarp-
ið, enda sáu þeir ofsjónir eða ljet-
ust Sjá ofsjónir. Þeir ærðust að
Jón Magnússyni vegna ]>ess, að
hann hefði með þessu frumvarpi
egnt „yfirstjettina“ í höfuð al-
múganum og stofn,að til vígaferla
og blóðsútliellinga. Slíkar ásakanir
ljetu menn sjer sæma að bera á
einn hinn frið'samasta og væru-
gjarnasta mann, sem nokkru sinni
hefir Hfað í friðsömu og væru-
gjörnu þjóðfjelagi. Á þennan liátt
var frumvarpið myrt. En sá ís-
lendingur, sem nú er spurður,
hversvegna við eigum engan vott
eða vitund landvarna, — nema

Sambandslaganefndin 1918
Sitjandi umhverfis borðið, talið frá vinstri: I. C. Christensen, Einar Arnórsson, Jóhannes Jóhannesson, Þorsteinn
M. Jónsson, Bjami Jónsson frá Vogi, Christopher Hage, Erik Arup og Borgbjerg. Að baki þeirra standa skrifaramir.
Myndin er tekin í lestrarsal Háskólans, þar sem nefndin hjelt fundi sina.
þessa tvo fallbyssubáta, — og
ekki einu sinni lögreglulið, sem
geti haft hemil á g’ötu-uppþotum
útlends eða innlends skríls, —
hann verður að svara: „Vjer get-
um ekki átt ríkislögreglu, svo
mjög stöndum vjer öðrum þjóðum
að baki að skapfestu og dreng-
lyndi. Oss er að vísu kunnugt, að
öll önnur ríki, bæði hvít, svört og
gul, telja sjer skylt að eiga að
minsta kosti svo miklum vopnuð-
um mannsafla á að skipa, að-þau
geti ráðið við óvopnaða óróaseggi
og upphlaupsmenn. En vjer Is-
lendingar treystum oss ekki til
þess að færast slíkt í fang. Stjetta-
hatrið er svo magnað hjer á landi,
að stofnun ríkislögreglu hlyti óhjá
kvæmilega að leiða til hinnar
mestu ógæfu, — mannvíga og
annars ófarnaðar.“ Slík orð og
ummæli væru fullkomlega í anda
stjórnarandstæðinga 1925, en ekki
bera þau vott um mikið traust til
þjóðarinnar eða mikla virðingu
fyrir fullveldi hennar.
4.
í dag höldum vjer fullveldishá-
tíð og minnumst um leið, hvað
vel okkur hafi tekist að vera hús-
bœndur á voru eigin heimili um
síðustu 10 ára skeið. Ef heitstreng-
ingar tíðkuðust enn vor á meðal,
færi vel á, að fullveldisdagurinn
væri almennur heitstrengingardag-
ur. Vjer skyldum þá strengja þess
heit: að láta aldrei stjettagreining
sprengja þetta fámenna og ein-
steypta þjóðfjelag, þar sem ættir
flestra manna koma saman, ef rak-
tar eru 7—8 liði aftur í tímann; að
gjalda jafnan varhuga við útlend-
um yfirgangi og rangindum, eftir
því sem við höfum vit og mátt
til, en þola aldrei innlendum
mönnum, hvort sem þeir eru valda-
menn eða ekki, að fótum troða
lög landsins eða rjett einstaklings-
ins, því að oss er í sjálfsvald sett,
að kenna slíkum mönnum betri siði
og sæmilegri hegðun; að halla
aldrei rjettum dómi, hvort sem
í hlut á meiri maður eða minni; að
gleðjast aldrei yfir óförum íslend-
ings, en fagna í hvert sinn, er ís-
lendingur vinnur sjer eitthvað til
ágætis, og sýna þann fögnuð í
orði og gerð!
Árni Pálsson.
ÓÖinn
tekur tvo þýska togara.
Vestmannaeyjum í gær.
„Óðinn“ ltom hingað í morgun
með tvo þýska togara, sem hann
hafði tekið í landhelgi hjá Ing-
ólfshöfða. Eru þeir báðir frá
Bremerhafen og heita „Consul
Pust“ og „Hanseat."
Rjettarhöld voru í dag og með-
gengu báðir skipstjórarnir og er
búist við því að báðir fái fulla
sekt, en dómur verður ekki kveð
inn upp fyr en í kvöld eða fyrra-
málið.
„Óðinn“ var að koma úr leið-
angri sem hann var sendur í til
þess að sækja þá póstmálanefndar-
mennina Jón Sigurðsson í Ysta-
felli og Björn Hallsson á Rangá.
Með skipinu voru ýmsir farþegar
af Austfjörðum. Það fór hjeðan
í dag til Reykjavíkur.