Ísafold - 04.12.1928, Page 2

■I
S A F 0 L D
Þegar seinasti björgnnar báturinn fór frá borði.
inu og fórust þau öll, því fyrstu
bátunum, sem losaðir voru,
■hvolfdi.
En það var fyrst í sama mund
«g fólki var skipað' í bátana, að
skipstjóri lætur loftskeytamann
byrja að senda út neyðarmerki.
Þykir þetta mjög undarlegt vegna
þess að skipstjóri muni hafa blotið
að vita það löngu áður, að skipið
mundi sökkva fyr eða síðar.
Hafði skipstjóri lagt svo fyrir,
að slökt yrði undir kötlunum í
tíma, svo engar sprengingar yrðu,
þegar sjór kæmi í vjelarúmin.
Sjálfur stóð' hann á stjómpalli
alt þangað til skipið söklt. Sáu
menn ekki, að hann reyndi að
bjarga lífi sínu.
Eins er mælt að loftskeytamað-
ur sá, er neyðarmerkin sendi, hafi
setið í klefa sínum meðan hann
var ofansjávar og hafi loftskeyta-
maður þessi eigi hirt um að bjarga
sjer í neinn bátinn.
Mikil alda var þarna sem skip-
ið fórst, og reiddi bátunum mis-
jafnlega af. Segja þeir, sem björg-
uðust, margar sögur af hörmunga-
nótt sinni á hafinu, því skip komu
«kki þarna að fyrri en með morgni
á þrið'judag.
Mörgum bátunum hvolfdi, sem
fyrr er getið, en fólkið komst sumt
á kjöi, ellegar náði í eitthvert
rekald, til að halda sjer í. Og þar
sem duglegir sjómenn voru í bát-
unum, tókst þeim stundum að
koma bátunum á rjettan kjöl aftur.
Maður að nafni Paul Dane, er
var meðal þeirra, er komust af,
segir frá hralmingum sínum á
þessa leið:
Hann var að svalka í sjónum í
18 tíma, uns honum var bjargað.
Þau voru aðeins tvö, er björguð-
ust úr þeim bát, hann og þerna
ein, miss Ball að nafni. Lætur
hann mikið af hugreklci þernunn-
ar. Þau náðu í rekald, er bát
þeirra hvolfdi, og hjeldu í það
dauðahaldi alla nóttina. Er á nótt-
ina leið, sáu þau kastljós skipa í
fjarska, cr gáfu þeim lífsvon og
kjark til að halda sjer uppi.
Kl. 4 um nóttina sáu þau her-
skipið Wyoming, er var komið á
vettvang til bjargar. En litlar lík-
ii*’ voru til þess, að skipshöfnin á
herskipinu myndi koma auga á
þau tvö ein og yfirgefin. Þau tóku
því það ráð að sleppa rekaldinu
og synda áleiðis til slcipsins. Eftir
klukkustundar sund sáu þau skip-
ið mjög nálægt sjer. Tókst þá
Dane að rífa druslu úr skyrtu
sinni og veifa henni, svo til hans
sæist af skipinu. Þetta hepnaðist.
Skipið kom til þeirra og voru þau
dregin upp á þilfar, þá meðvit-
j luidarlaus að kalla. Voru þá 18
'ímar liðnir frá því Vestris sökk.
; Rómuð er mjög framkoma negra
■ins, er var kyndari á Vestris.
Hann heitir Burton. Bát þeim
hvolfdi, er liann var í, og tókst að
rjetta hann við fyrst í stað,
hvað eftir annað, og helst með
frækilegum dugnaði Burtons. En
er hann hafði eigi tök á því leng-
ur að rjetta bátinn, synti
hann sífelt á milli þeirra, sem
voru að gefast upp og tapa öll-
um kjarki, til þess að hughreysta
og hjálpa. Þó voru það aðeins
tvær konur og einn fjelagi Bur-
tons, svo og hann, er voru lifandi,
þegar Wyoming kont til bjargar,
enda voru þá liðnar 20 kl.st. síð-
an Vestris söka.
Lengi voru skip á sveimi á þeim
slóðum, er Vestris sökk, til að leita
að líkum þeirra, er fórust. En fá
fnndust, og þau, sem menn fundu,
voru öll tætt í sundur vegna þe.ss
að hákarlar höfðu þar komist í
bráð.
Dánarfregn. |!
7. okt. s. 1. andaðist í Stóra-Holti
í Dölum efnispilturinn Friðrik
Theodór, sonur Guðmundar Theo-
dórs hreppstjóra og kaupfjelags-
stjóra í Stór-Holti, 21 árs að aldri,
fæddur 26. jan. 1908, að Reykjum
í Hrútafirði.
Friðrik Theodór var efnismaður
hinn mesti, enda átti hann ætt til
þess. Móðir hans, frú Elinborg í
Holti, er dóttir sjera Páls fyr pró-
fasts í Vatnsfirði en faðir Theo-
dórs heit. er bróðurson lians, því
að Guðmundur í Stór-Holti er son-
ur Theodórs Ólafssonar verslunar-
stjóra á Borðeyri, bróðUr sjera Ól-
afs Ólafssonar prests á Hvoli í
Saurbæ (dáinn 1907) og sjera Páls
fyrv. prófasts í Vatnsfirði.
Þau Stór-Holts' hjón liafa orðið'
þunga raun að þola, þar sem er
missir6barna sinna, er nú með Tlieo
dór hvíla öll samhliða í kirkjugarð
inum á Hvoli. En innileg hluttekn-
ing fjell þeim í skaut frá sveit-
ungum þeirra og vinum, sem fjöl-
mentu til jarðarfararinnar svo, að
slíkt fjölmenni er fátítt við jarðar-
för ungmennis eins og við þessa.
Enda var lijer á eftir miklu að
ajá í öðlingssyni og ágætum dreng,
syni þess manns, sem nú er í flestu
oddviti sveitunga sinna.
Slíka menn má þjóð vor síst
missa.
Guð blessi minningu hans.
X.
Framfaramál Skaftfellinga.
Svar til Lárusar Heigasonar alþm.
Jeg liafði getið þess til, að
sltýrsla Jónasar Þorbergssonar í
„Pólitískri ferðasögu", um sam-
göngumál og verslun Skaftfell-
inga, gæti verið skráð' eftir fyrir-
sögn L. H. Tilgátan hefir reynst
rjett, eins og sjá má á „Svari“
L. H., er birtist í Tímanum 24. þ.
þm. Menn geta sjeð á skrifum
þeirra Jónasur Þorbergssonar og
Lárusar Hýgasonar, hvernig
„samvinnusag, Skaftf ellinga1 ‘
verður; Jónai skrifar og Lárus
segir frá. Sögulegt heimildarrit
það!
Þó að svar Lárusar Helgasonar
sje fyrirferðarmikið að vöxtunum
(5 dálkar í Tímanum), er vand-
lega sneitt framhjá rökum í grein
hans; fullyrðingar eru látnar
nægja í stað raka. Skal ]?ví næst
vikið að þessu skrifi Lárusar.
SamgöngTimálin.
1. Jeg sagði í fyrri grein minni,
að í aðalsamgöngumáli miðsýslunn
ar, Ásavatnsbrúarmálinu, hefði L.
H. „reynt og reynir enn að gera alt
það ógagn, öllum almenningi, er
hann megnar“. Jeg tók það skýrt
fram, við hvað jeg ætti, svo óþarft
var fyrir L. H. að vera í vafa. —
Jeg hefi litið svo á, að samgöngu-
bætur væru gerð'ar fyrir þau hjer-
uð, sem við samgöngurnar eiga að
búa.Nú veit L.H. það vel, að í Ása-
vatnsbrúarmálinu er það eindreg-
inn vilji allra íbúa miðsýslunnar, að
brúin verði endurbygð á þeim
stað, sem liún nú er. Jeg skýrði
frá því á fundum eystra í fyrra,
að nú stæði til að byggja þessa
brú á næsta ári (1928) og áttí þá
jafnframt að gera stíflu í Ása-
kvíslar. Nú segir L. H., að hann
viti ekki til þess, að „neitt fje hafi
verið ætlað til þessa í fjárlögum
1928“. Benda má I;. IT. á ef hann
ekki veit það, að á fjárlögum 1928
eru veittar: „til brúargerða sam-
kvæmt brúarlögunum" kr. 190.000.
Óg ef hann vill fræðast um það,
hvernig þessu f je skyldi varið, get-
ur hann lesið framsöguræðu fram-
sögumanns fjárveitinganefndar N.
d. (Þórarins Jónssonar), í Alþt.
1927, B. bls. 807—808; þar eru
taldar upp þær brýr, sem fyrir-
hugað er að byggja á árinu 1928
og þar á meðal er Ásavatnsbrúin.
En L. H. getur spurt sjálfan sig
að því, hvers vegna ekki varð úr
framkvæmdum, eins og til stóð.
Hann var ekki fyr kosinn þing-
maður, en hann ljet samþykkja á
þingmálafundi heima hjá sjer, að
brúin skyldi flutt upp í Stóra-
hvamm. Þessu tiltæki mótmæltu
íbúar miðsýslunnar og sýslunefnd
Vestur-Skaftafellssýslu sendi vega-
málastjóra mótmæli á þessa leið:
„Sýslunefnd Vestur-Skaftafells-
sýslu ítrekar samþykt sína frá að-
alfundi sínum 1924 um endurbygg-
ingu Ásavatnsbrúar á sama stað,
og telur enn þá leið heppilegasta
og sjálfsagðasta, með stíflun Ása-
kvísla, sbr. einnig áskoranir og
undirskriftir, sem vegamálastjóra
hafa áður verið sendar, enda eru
ókostirnir við flutning brúarinnar
upp í Svínadalsheiði svo miklir,
að óverjandi er að láta það eitt
ráða flutningnum, að brúargerð
kynni að verða eitthvað ódýrari
þar uppfrá, sem þó mun reynast
harla óvíst, þegar öll kurl koma
I grafar.
En ef ilt á að ske, og sje hin
óheillavænlega vegarbreyting þeg-
ir ráðin, beinir sýslunefndin þeirri
áskorun til f járveitingavaldsins og
vegamálastjóra, að Ásavatnsbrú
sje samt sem áður gerð upp og við
haldið á kostnað ríkisins.
Samþykt í e. hlj. með atkvæði
allra sýslunefndarmanna“.
Nú var mál þetta rannsakað jt-
arlega í sumar og hefir vegamála-
stjóri tjáð mjer, að enn væri ekki
ákveðið, livort úr flutningi brúar-
innar yrði. Vonandi verður brúin
endurreist á sama stað, því með
því mundi tiltölulega auðvelt að
koma cinangruðustu sveitinni —
Meðallandi - í örugt, samband
(bílveg) við önnur hjeruð.
2. Jeg ætla ekki að fara að rifja
hjer upp viðskifti okkar L. H. og
fylgifiska hans í sambandi við
símann austur. Mönnum eystra
eru þau viðskifti enn í fersku
minni; en þá fjekk jeg oft orð að
heyra á fundum eins og t. d. það,
að ekkert vit væri í að ætla að
„kasta símanum fyrir ginið á
Kötlu“ o. s. frv. Ekki þarf L. H.
að fræða mig um áhuga Forbergs
sál. fyrir þessu máli.
Um uppruna íslenðinga.
Svo heitir all-löng ritgerð eftir
norska mannfræðinginn Halfdan
Bryn, og er hún prentuð í „Fest-
shrift til rektor J. Quigstad“
(Tromsö museums skrifter, Vol.
II). Hún var send mjer fyrir
uokkrum mánuðum, en ýmislegt
smnríki hefir valdið því, að jeg hefi
«kki getið fyr um liana.
Það eru að vísu mikil tíðindi fyr-
ír oss, að svo fróður maður sem
Halfdan Bryn lætur Hppi álit sitt
um þetta efni, þó ekki hafi hann
haft tækifæri til þess að gera
mannfræðisrannsóknir hjer á landi.
Hann er allra manna kunnugastur
mannfræði Noregs, en hún er
grundvallaratriði, er dæma skal
um íslendinga. Auk þessa er hann
með bestu frœðimönnum í mann-
fræði yfirleitt. Það er því ekki
nema eðlilegt, að allir veiti því eft-
irtekt, er hann leggur til málanna,
og greinin er rituð á þýsku, svo
víðsvegar verður hún lesin.
Höfundurihn byrjar á stuttu yf-
irliti yfir landnám á íslandi og
helstu atriði í sögu lands og þjóð-
ar, sem koma þessu máli við.
Leggur hann sjerstaka áherslu á,
að af mannlýsingum í Laiulnámu
og íslendingasögum sje það aug-
ljóst, að jafnvel á landnámsöld
hafi hjer verið að minsta kosti
tveir kynþættir, annar hávaxið,
ljóshært og bláeygt norrænt kyn,
en hinn kynþátturinn hávaxinn
stutthöfða og dökkur. Virðist þetta
dökka kyn liafa verið með öðrum
hætti en gerist á vesturströnd Nor-
egs, því það' er lágvaxið „Alpa-
lcyn“ og stingur ekki svo mjög í
stúf við nomrna kynið eins og ís-
lensku mannlýsingarnar gefa í
skyn. Að dökka kynið hafi verið
hávaxið, má meðal annars ráða af
því, að íslendingar eru, eftir mæl-
ingum G. II., hávaxnari en svo, að
kynblöndunin geti stafað af lág-
vöxnu „Alpakyni“. Þá reyndist og
G. H., að háralitur íslendinga yrði
nokkru dek-kri eftir því sem hæðin
var meiri. Það styður og þetta mál,
að' íslendingar eru yfirleitt tiltölu-
lega langleitir, en Alpakynið er
stuttleitt. (kringluleitt). Munur er
og á fótleggjalengd íslendinga og
dökka kynsins í Noregi.
En hvað'a kynþáttur voru þá
þessir hávöxnu dökku menn, sem
fluttu til íslands ? Höf. telur all-
ar líkur til þess, að það hafi verið
Dínarakyn. Það er hávaxið, dökt,
langleitt og hnakkalítið, en á nor-
ræna kyninu hvelfist hnakkinn all-
langt aftur. Því verðm- ekki neit-
að, að mjög fátítt er það ekki að
sjá íslendinga með lítinn hnakka
og ])á jafnfhamt stutt höfuð, svo
að nálega er sljett af hálsi að
aftan og upp á hvirfih
Þ\ú fer þó fjarri, að dínarakyn-
ið eitt hafi blanctast saman við
norræna kynið á íslandi. Meðal
annnrs talar hin mikla höfuðlengd
íslendinga á móti því. Hún bendir
frekar til þess, að Miðjarðarhafs-
kyn hafi blandast sannan við him,
en það er dökt, langhöfða og frem
ur lágvaxið. Svo var þetta á Bret-
landi og höfuðlag fslendinga minn-
ir aði ýmisu leyti á Breta, þó lík-
amsvöxturánn sje yfirleitt hinn
sami og í Noregi eða nauðalíltur.
Þó alt þetta sjeu að' nokkru leyti
tilgátur, þá er það ómótmælan-
legt, að háralitur íslendinga og ef
til vill hörundslitur er miWu
dekkri en gerist í Noregi. Hið
bjarta hár er mjög fátítt hjer
nema á börnum og unglingum.
Þetta er full sönnun fyrir því, að
dökt kyn hefir blandast á íslandi
við norska kynið, og þá að öllum
líkindum bæði dínaralcyn og Mið-
jarðarhafskyn. Norðmenn og fs-
lendingar eru að vísu náskyldir og
nauðalíkir, en þó eru þeir í ýmsu
ólíkir, bæði andlega og líkamlega.
Höf. tilfærir ummæli John Bed-
dces um íslendinga: „It has been
suggested also, that the captives,
they brought from Irland, and
occasionally intermaaTÍages with
the Irish and Scottish Qael, gav,-
them the rang of poetic imagina-
tion, wich somtimes brightens
their wonderful but sanguinary
sagas. We know from these Sagas
what men they were in personal
appearanee. They had the saane
variety of complexion and hair-
colour that we have, and in some
casis Irish features came out with
iTÍsh blood, thus Kjartan had dark
híair“. Telur hann, að Beddoe hafi
hjer getið' rjett líklega til og að ís-
lenska kynið sje af líkum rótnm
runnið og hið bretska og írska.
Skapferli íslendinga og lyndisein-
kenni bendi og á hið sama. Deilu-
girni þeiira og flokkadráttur, en
ekki síst skáldskapargáfa þeirra,
minni á íra og keltneska kynið.