Ísafold - 03.01.1929, Síða 1

Afgreiðsla
f Austurstræti 8.
Árgangurimi
koatar 5 kr.
öjalddagi 1. júlí
Póstbox 697.
Vfkublað Morgunblaðsins.
54. árg., 1. tbl. — Fimtudaginn 3. janúar 1929.
Elsta og besta
frjettablað landsins
Jón Kjartansson
Valtýr Stefánsson
ritsf jórar
Sími 500.
Isafoldarprentsmiðja h.f.
Frá stjúrnmálunum 1928
Ef tir J ó n Þorláksson.
Stjórnmálasvipur ársins 1928 er,
eins og vænta mátti, fyrst og
fremst mótaður af samvinnunni og
bandalaginu milli Alþýðuflokks-
ins og Framsóknarflokksins. Ann-
ar þessara flokka telur sig aðal-
lega verkamannaflokk, hinn telur
sig aðallega bændaflokk. Báðir
eiga þeir sammerkt í því, að þeir
setja markið ekki hærra en það,
að telja sig fyrirsvarsmenn sjer-
hagsmuna eða stjettarhagsmuna
innan þjóðfjelagsins. Hið göfugra
verkefnið, að vinna fyrir heill og
hagsmunum alþjóðar — það eftir-
láta báðir þessir flokkar góðfús-
lega andstæðingum sínum, íhalds-
flokknum og þeim Frjálslyndu.
Hið langmerkasta, sem fram
befir komið í þessari sambiið frá
Alþýðuflokksins hálfu, eru hinar
skýru yfirlýsingar, sem hr. Har-
aldur Guðmundsson flutti af
flokksins hálfu á landsmálafund-
unum í haust, þess efnis, að Al-
þýðuflokkurinn vill taka eignar-
rjettinn að jörðunum af bændum,
hefir þetta beinlínis á sinni stefnu-
skrá og ætlar sjer að vinna a8 því.
Formaður flokltsins Jón Baldvins- j
son, var á þessum fundum, tóf þar
til máls og galt þessu samþ/kki.
Menn vissu nú áður, að Alþ.fiokk-
urinn hefir það á stefnuskrá sinni,
aS „þjóðnýta“ öll framleíðslu-
tæki, og meðal þeirra eru titan-
lega jarðirnar. En samt hefir ekki
fyr en á þessu ári verið unt að fá
alveg hrein svör um þetta frá ýms-
um af helstu mönnum flokksins.
Jeg minnist þess til dæmis, að á
landsmálafundi á Akureyri fyrir
fám árum var hr. Erlingnr Frið-
jónsson spurður um það, hvort
skilja bæri j>etta stefnuskráratriði
þeirra svo, að flokkurinn vildi
taka túnin af bændunum. Eftir
ofurlitla um'iugsun svaraði hr. E.
Fr. eitthvað á þá leið, að þeir
vildu ekki tíka túnin af bændun-
um, nema ai því leyti, sem þau
væru stærri en þörf bóndans
krefði. Nú liggnr þetta atriði j
skýrt fyrir t’rá flokknum. Bænd- j
urnir eiga tð fá að verða lands-
sjóðsleiguliðir á jörðum sínum, |
þegar búið er að taka af þeim;
eignarrjettim. Valdhafarnir eiga 1
svo að skanta stærð túnanna og
velja ábúencurna.
Ekki er mðvelt að sjá hversu
þessi enduPýjun á harðstjórn
Haralds hárftgra gæti orðið verka
mannastjett l’andsins sjerstaklega
að liði, eða bett hennar hag. Miklu
fremur er íætt við að svifting
eignarjettariis mundi draga stór-
um úr áhusa bændastjettarinnar
á jarðrækt cg hverskonar býlabót-
um, og þá im leið að clraga úr
þeirri atvimu fyrir verkamenn,
sem þessar indurbætur hljóta að
veita. Sannldkurinn er víst sá, að
þetta stefniskráratriði Alþýðu-
flokksins er útlend kreddukenn-
ing, sem leiðtogarnir hafa tekið
ástfóstri við, og engum getur orðið
t._ gagns í framkvæmdinni, öðrum
en þeim valdhöfum, sem fá í sín-
ar hendur þann rjett, sem sjálfs-
eignarbændur landsins eiga nú. -
Ennþá erfiðara mun þó verða að
koma bændastjettinni í skilning
um jjað, að ]>essi rjettarmissir muni
verða henni sjálfri til blessunar.
Af hálfu Framsóknarflokksins
hefir sambúðin við bandamennina
mótast aðallega af eftirlátssemi,
bæði í stefnumálum og smámálum.
Eins og kunnugt er hefir Fram-
sóknarflokkurinn haldið mjög
fram samvinnumálum, og jafnvel
stundum talið samvinnustefnu vera
nokkurskonar þungamiðju Tflokks-
ins. Nú bauðst á árinu sjerstaklega
hentugt tækifæri til þess að vinna
samvinnustefnunni hjer nýtt land,
meðal sjávarútvegsmanna, með
ríkisstuðningi til stofnunar sam-
vinnu-síldarbræðslu meðal smærri
síldarútvegsmanna. En í þessu
má'li fliiði flokkurinn frá fyrver-
andi stefnu sinni, undir forystu
dómsmálaráðherra Jónasar Jóns-
sonar, og yfir á þjóðnýtingarstefnu
Alþýðuflokksins. Lögin um síldar-
bræðslustöð heimila elcki að ríkis-
stuðningur sje látinn í tje sam-
vinnufjelagi síldarveiðimanna,
heldur einungis að versksmiðjan
verði stofnsett sem hreint ríkis-
fvrirtæki.
Annað stórmál kom fyrir á ár-
inu, sem ekki snertir heint sam-
búðina við Alþýðuflokkinn, en
varpar skýru ljósi á hina raun-
verulegu afstöðu Framsóknarfor-
kólfanna til bændastjettarinnar og
samvinnufjelagsskapar hænda. -
Sláturfjelag Skagfirðinga hafði
sótt um lán úr Yiðlagasjóði, sem
heimild var fyrir í fjárlögum, til
þess að koma upp frystihúsi á
Sauðárkróki. Tilætlunin auðvitað
sú, að nota sjer kæliskip Eim-
skipafjelagsins til þess að flytja
nokkuð af kjöti Skagfirðinga út
kælt eða frosið. Sýslunefnd hafði
lofað ábyrgð sinni, og alt virtist
vera í lagi. En þegar til lands-
stjórnarinnar kom, þá neitar hún
þessu samvinnufjelagi, Sláturfje-
laginu, um lánið, en veitir það
ICaupfjelagi Skagfirðinga, sem
el;ki hafði ábyrgð sýslunefndar.
Með þessu móti tókst stjórninni að
útiloka þann hluta bændastjettar-
innar í Skagafirði, sem ekki kaup-
ir erlendar nauðsynjar sínar hjá
Kaupfjelaginu, frá þeim fríðind-
um, sem Viðlagasjóðsláninu fylgja.
í Sláturfjelaginu geta allir verið,
sem framleiða sláturfje, hvort sem
þeir kaupa erlendar vörur hjá
kaupfjelaginu eða annarstaðar. -
Meira að segja var fult samkomu-
lak um það innanhjeraðs, að
tiyggja einnig kaupfjelaginu
sjálfu afnot frystihússins fyrir
það fje, sem kynni að ganga
beint þangað frá kaupfjelagsmönn-
um.
Ekki er annað sjáanlegt, en að
frá stjórnarinnar hálfn sje hjer á
ferðinni tilraun til þess að kúga
bændur inn í Kaupfjelagið, og
eyðileggja Sláturfjelagið. Og skýr-
ingin sú, að vonast sje eftir stjórn
málastuðningi frá leigtogum Kaup-
fjelagsins, en ekki frá Slátnrfje-
laginu. Auðvitað mistekst kúgun-
ártilraunin. íslendingar eru nú
orðið ekkert hneigðir fyrir að láta
kúga sig. En afleiðingin verður
m. a. sú, að á þessum stað verða
frystihúsin tvö, með meiri stofn-
kostnaði og rekstrarkostnaði held-
ur en þörf var á, þar sem komast
mátti af með eitt. Og landsstjórn-
inni hefir með þessu tekist að sýna
það ómótmælanlega, að það er
ekki hægur bændastjettarinnar ,í
heild, sem hún ber fyrir brjósti,
og ekki samvinnufjelagsskapur
bænda alment, heldur aðeins
flokkshagsmunir.
Af sama tæi er vitanlega hin
smásálarlega hlutdrægni í veit-
•
ingum embætta og sýslana, og
stofnun nýrra sý-slana handa flokks
bræðrum, sem sjerstaklega hefir
einkent feril hr. Jónasar Jónsson-
ar, síðan hann varð dómsmálaráð-
herra, og ennfremur misbeiting
þingvaldsins og ráðherravaldsins
til þess að bola andstæðingum
burt frá störfum, sem þeir voru
löglega til kjörnir, svo sem gert
var við bankaráð Landsbankans.
Þingræoistilhögunin hefir það í
för með sjer, að þegar stjórnar-
skifti verða, þá taka venjulega
forystumenn einhvers eins floklts
við völdnnnm. í öllum löndum,
þar sem þessi stjórnmálatilhögun
hefir náð nokkrum þroska, er sú
krafa gerð til slíkra flokksfor-
ingja, að um leið og þeim eru
fengnir stjórnartaumarnir í hend-
ur, þá skilji þeir það, að nú eru
þeir ekki lengur' aðeins flokksfor-
ingjar, heldur eru þeir stjórnend-
ur allrar þjóðarinnar, hafa jafn-
ar skyldur til að styðja alla heil-
brigða framfaraviðleitni, hvprt
sem hún er borin fram af stuðn-
ingsmönnum eða andstæðingum,
og hafa umfram alt skyldur til að
fara alveg hlutdrægnislaust með
þau umráð yfir ríkisfje, sem þeim
er fengin í hendur. í sæmilega
fjölmennum ríkjnm hefir' þetta
nú yfirleitt reynst svo, að ekki
hafa aðrir komist það langt, að
verða forystumenn stórra stjórn-
málaflokka, en þeir, sem svo mik-
ið er í spunnið, að þeir hafa getað
vaxið með verkefninu, þ. e. orðið
hærilegir þjóðarleiðtogar þegar
þeir voru kvaddir frá flokksfor-
ustunni til hins verkefnisins. Og
þá sjaldan út af þessu hefir brugð-
iö, og ráðherrarnir hafa ekki get-
að vaxið upp úr því að vera
flokksforingjar eingöngu, þá
hafa þeir orðið skammlífir
i völdunum, því að í sjerliverjum
stórum stjórnmálaflokki er alls-
staðar mesti fjöldi kjósenda, sem
skilur það alveg rjett, hverjar
kröfur á að gera til ráðherranna,
og lætur flokkinn gjalda þess við
fyrsta tækifæri, ef kröfurnar eru
ekki uppfyltar.
I jafn sára-fámennu ríki, og ís-
land er, verður náttúrlega öllu
meiri hætta á því, að til flokks-
forustu kunni að veljast menn
sem ekki er nægilega mikið í
spunnið' til þess að þeir geti vaxið
frá flokksforustu npp í þjóðar-
forustu. Að öðru jöfnu er hætt
við að úrvalið verði rýrara þar
sem úr fáum er að velja. En vjer
höfum nú sett oss það mark, að
fleyta landi voru og þjóð áfram
i fullu sjálfstæði þrátt fyrir mann-
fæðina. Þess vegna verða kjósend-
ur hjer á landi að vera ennþá
kröfuharðari en annarstaðar um
það, að þola eklci að á fyrstu sjálf-
stæðisárunum myndist illar stjóm-
arvenjur. Viðhald og varðveisla
þjóðarsjálfstæðis vors er sjálfsagt
fremur öllu öðru undir því komið,
ao vjer sýnum sjálfum oss og
öðrnm, að vjer sjeum sjálfir færir
um að stjórna oss vel.
Dóinur almenning^sálitsms um
þá forustumenn Framsóknarflokks
ins, sem nú fara með völdin, er á
þessum áramótum sá, að ennþá
sjeu þeir ekki vaxnir upp úr því
að vera flokksforingjar og upp
í það að vera þjóðarráðsmenn. —
1 utdrægnin rekur upp höfuðið
svo að segja hvar sem litið er á
undangenginn stjórnarferil þeirra.
En þó segi jeg það satt, að marg-
ir þeir af núverandi stjórnarand-
stæðingum, sem þektu herra Þór-
hall heitinn Bjarnarson, eiga bágt
með að gefa upp allar vonir nm
það, að nokkuð af þeim stjórn-
málamannkostum, sem prýddu
þann m'ann svo ríkulega, komi
fram hjá syni hans með vaxandi
rcynslu.
Stjómarskifti í Jugo-Slafiu. Eft-
ir að' ráðherrafundur var haldinn í
höfuðborg Jugo-Slafa í gærmorg-
un, lýsti forsætisráðherra því yfir,
að stjórnin segði af sjer. Er mælt,
að stjórnarskifti þessi stafi m. a.
af óeirðum þeim og óánægju, sem
átt hefir sjer stað upp á síðkastið
í Króatíu.
Liðsforingij í spanska hernum í
Marokko hefir nýlega verið myrt-
ur. Morðingjarnir innlendir menn,
er'flúið hafa inn í franska svæðið
í Marokko.
Líðan Bretakonungs var hin
sama í gær og undanfarna daga.
Ýmsar yfirlitsgreinar nm hið
liðna ár, birtast í næstu blöðum.
Guttormur Uigfússon
í Geitagerði.
Hann var fæddur í Geitagerði
8. ágúst 1850. Faðir hans var Vig-
fús bóndi í Geitagerði, sonur síra
Guttorms Vigfússonar að Valþjófs
stað (alþingismanns), en móðir
Margrjet Þorláksdéttir, prests að
Stafafelli.
Guttormur fór nngur til Noregs,
var þar við búnaðarnám í 2% ár
og láuk þar húfræðisprófi — £
Stend — 1878. Eftir að hann kom
heim, var hann við búfræðisstörf
á sumrum, fyrst í Norðnrmúla-
sýslu en síðan í Þingeyjarsýslu.
Einn vetur (1880—81) kendi hanm
búfræði í Möðruvallaskólanum.
Næsta vetur dvaldi hann í Kanp-
mannahöfn og stundaði búfræði
í Landbúnaðarháskólanum þar.
Hann fjekk þannig góða ment-
nn í æskn og var hinn efnilegasti
maður og áhugasamasti um alt, er
að búnaði leit. Því var bann kjör-
inn skólastjóri búnaðarskólans á
Eiðum, þegar sá skóli var stofn-
aður, en það var 1883. Gegndi
hann því starfi í 5 ár, og fórst það
prýðilega úr hendi. En þó sagði
hann þeirri stöðu lausri, og er tal-
ið, að það hafi valdið, að hann
þóttist ekki geta komið skólannm
í viðunandi horf vegna of lítilla
fjárframlaga.
Vorið 1888 reisti Guttormur bú
á Strönd á Völlum og bjó þar 6
vetur. Vorið 1894 flutti hann að
Geitagerði og þar bjó bann ransn-
arbúi til dauðadags.
Hann andaðist 26. þ. m.
Guttormur var atkvæðamaður
i hjeraði og gegndi þar alla tíð
margskonar trúnaðarstörfnm.
Hann var þingmaður Sunnmýl-
ÍDga frá 1893 til 1908. Fylti hann
flokk Heimastjórnarmanna, þegar
áá flokkur var stofnaðnr. Hann
gat sjer jafnan góðan orðstír á
þingi, var einbeittur maður og
ötull til vinnu og vandaði manna
best orð sín og athafnir.
Árið 1883 gekk Guttormur að
eiga Sigríði Sigmundsdóttnr bónda
Pálssonar á Ljótsstöðum í Skagá-
firði (f.1862, d.l922).Þau hjón eign
uðust 8 börn, sem öll eru á lífi og
hafa tekið sjer ættarnafnið Þorm-
ar (dregið af Got-Þormr). Þau eru
þessi: Páll hreppstjóri á Norðfirði,
Vigfús bóndi í Geitagerði, Stefán
í Geitagerði, Arnheiður ráðskona
Bjarna hjeraðslæknis á Brekku,