Ísafold - 03.01.1929, Síða 2

ISAPOLD
?
Sigmar bóndi á Skriðuklaustri,
Andrjes aðalgjaldkeri landssím-
ans, Þorvarður prestur í Laufási
og Geir trjeskeri á Akureyri.
Jeg kom að Geitagerði fyrir 2
árum. Mátti sjá, að jörðin var á-
gætlega setin og öll umgengni hin
prýðilegasta. Sunnan undir bænum
var mikill og fagur trjágarður —
verk Guttorms, og er það, því mið-
ur, fágæt sjón á sveitaheimilum,
en Guttormur unni skógrækt af
alhug alla æfi. Hann var þá, þeg-
ar jeg sá hann síðást, orðinn blind
ur að mestu, en ern mjög að öðru
leyti. Var hann alla æfi mesti
fjörmaður, jafnan kátur og reif-
ur og ljúfmaanlegur í öllu við-
móti.
Austfirðingar eiga hjer á bak
að sjá einum sínum besta manni,
þjóðin góðum dreng, ættjörðin
dyggum syni.
29. des. 1928.
G. B.

Vinnustöðvunin
við þjóðleikhúsgrunninn.
Þegar Hjeðinn og Ólafur Friðriksson „taka mál til athugunar.“
Síðast þegar minst var hjer á
vinnustöðvunina við Þjóðleikhús-
grunninn, stóð málið þannig:
Gröfturinn hafði verið' mældur
nákvæmlega, og reyndist hann að
vera 905 rúmmetrar. Tímalengd
sú, sem farið hafði í gröft þenna
fyrir þeim mönnum er vinnuna
tóku að sjer, var ekki meiri en
svo, að þeir fá nálægt kr. 1.45
fyrir hverja klst. er þeir hafa
unnið.
Á aðfangadag birtist eftirfar-
andi grein í Alþýðublaðinu:
„Vinnan
í leikhúsgruninum.
Eins og frá hefir verið skýrt
hjer í blaðinu, hefir vinnan við
gröft fyrir Þjóðleikhúsgrunninum
verið stöðvuð í nokkra daga vegna
þess, að „Dagsbrún“ heimtaði
tryggingu fyrir því, að verkamenn
imir bæru úr býtum að minsta
kosti sem svarar kr. 1.20 um tím-
ann. Það, sem búið er að grafa,
hefir nú verið mælt, og verða
verkalnunin greidd í dag. Þar sem
j>að sýnir sig, að mennirnir, sem
þessa ákvæðisvinnu vinna, bera úr
býtum meira en kr. 1.20 um tím-
ann, hefir stjóm Dagsbrúnar Ijetgb
af vinnustöðvuninni. Mun stjórn
Dagsbrúnar framvegis fylgjast
með í því, hvemig útkoman Verð-
ur vikulega, þegar mönnum er
greitt kaupið. — Önnur ákvæðis-
vinna hjer í bænum mun síðar
vcrða tekin til athugunar af Dags-
brún.‘ ‘
Greinin er hjer birt orðrjett,
enda gefur hún glögga hugmynd
um hugsunarhátt, framferði og sál
arástand þeirra manna hjer í bæ,
spm hafa gert sjer það að auka-
eða aðalatvinnu, að látast bera
hag verkamanna fyrir brjósti.
Er ástæða til að athuga grein-
arkornir lítilsháttar.
Fyrst er fjálgleikurinn um, að
Dagsbrún „heimti tryggingu fyrir,
að verkamenn beri úr býtum' ‘ o.
s. frv.
Talað um „vinnustöðvun“, án
þess að segja frá hvernig hún kom
til. Að þeir Hjeðinn og Ólafur
taka verkfærin úr höndum verka-
manna, með þeim formála einum,
að samþykt hafi verið á Dagsbrún-
arfundi að svifta þessa menn at-
vinnunni. Þegar þeir verkamenn
spyrja um ástæður, þá segja hin-
ir lítt vinnulíinu „broddar“ að
því skuli fylgja og hlýða, sem
„Dagsbrúnar* ‘ -fundur samþykki
hverjar sem ástæðurnar eru.
Bn þegar „broddarnir“ sjá, að
öllum almenningi ofbýður frekja
þeirúa og framhleypni, þá er rok-
ið í að finna átyllur; gröfturinn
mældur, verkakaup reiknað o. s.
frv. — En hvað var verið að mæla
þarna. — Grunninn hálfgrafinn
— segir Alþbl. Að vísu. En sú
mæling sagði ekkert út af fyrir
sig. „Broddarnir" í Dagsbrún
þykjast — af umhyggjusemi" —
athuga hvað verkamenn þessir
hafa „borið úr býtum.“ Það voru
1.45 á klst., eða því sem næst, af
því klukkustundimar voru ekki
sjerlega margar, sem unnið hafði
verið. Af því hjer voru engir slæp-
ingjar eða liðljettingar að verki.
En ef t. d. Hjeðinn og Ólafur
hefðu átt í hlut og grafið þarna?
Hver veit nema tímakaup þeirra
hefði orðið 45 aurar. Mælt var af-
kast þessara verkamanna, sem
þarna hafa unnið. Og af því að
það var svona og svona — þá
„ljettum við vinnustöðvuninni af“,
segir Hjeðinn og Ólafur.
En hver heilvita maður sjer, að'
slíkt tal er út í loftið, og seinni-
tíma tilbúningur. Ef þessir herrar
hafa ætlað að athuga tímakaup
mannanna, og haga sjer eftir
þeirri útkomu, þá hefðu þeir sann-
arlega getað mælt grunninn og tal-
ið tímana, áður en þeir með ógn-
unum og þjósti reka menn frá
vinnunni.
Þeir þykjast ætla að „athuga
ákvæðisvinnu“ hjer í bænum. —
Sennilega sjá þeir sjer engan hag
í því, að halda „athugunum“ sín-
um áfram á sama hátt og í þetta
sinn. Rjúka að mönnum með geð-
ofsa og reka þá frá atvinnu sinni,
áður en þeir hafa ,athugað‘ nokk-
urn hlut hvað þeir eru að' gera.
Og hvers virði er svo þessi „at-
liugun“ á tímakaupi manna í á-
kvæðisvinnu.
Hún gefur mönnum mælikVarða
á mismunandi dugnað verkamann-
anna. Þeir „broddarnir“ þykjast
ætla að „tryggja“ þeim lágmarks-
kaup sem ákvæðisvinnu taka. En
þetta er í sjálfu sjer hin argasta
fjarstæða. Og kæmi nokkuð slíkt
til framkvæmda bitnaði það sárt
á dugandi verkamönnum. Liðljett-
irgar gæti tekið að sjer ákvæðis-
vinnu, slæpst úr hófi — af því
þeir fengju altaf lágmarkskaup,
vinnuveitendur yrðu að hverfa frá
ákvæðisvinnu með öllu.
En ef svo færi, væri girt fyrir
að framtakssamir og duglegir
verkamenn nytu verkhygni sinnar
og dugnaðar með því að taka á-
kvæðisvinnu að sjer.
Frumhlaup þeirra fjelaga Hjeð-
ings og ólafs er gott sýnishorn
af verkamannaumhyggju jafnað-
armannabroddann hjer í bænum.
Þeir þykjast bera hag verkamanna
fyrir brjósti, og tala um umhyggju
sína með fjálgleik.
En þegar á reynir breytist um-
kyggja þeirra í ofsókn, fyrirhygg-
jan í frumhlaup, gætni þeirra í
geðofsa. Þeir ráðast að dugandi,
framtakssömum verkamönnum og
gerja alvarlegar tilraunir til þess
að svifta þá haldgóðri atvinnu
og reyna um leið að girða
fyrir að' almennur grundvöllur
ákvæðisvinnu fái að haldast.
Framkoma þeirra fjelaga í þessu
máli er skýr veruleikamynd af
því, hve illa þeir menn eru staddir,
sem trúa Hjeðni, Ólafi Friðriks-
syni og öðrum slíkum fyrir vanda-
og velfierðarmálum sínum.
Það mál ættu verkamenn þessa
bæjar að „taka til athugunar‘“ á
næstunni.
Vðrnfölsunin
Œtlar stjórnin að gerast
samsek?
I.
Öll skrif Guðbrands Magnús-
sonar um stjórn og rekstur Áfeng-
isverslunar ríkisins er ágæt sönn-
un þess, hve gersamlega óhæfur
hann er að gegna því ábyrgðar-
mikla staíti, sem honum hefir ver-
ið trúað fyrir. Hann byrjar um-
ræður um þetta mál með því að
hælast yfir því, að' hann hafi fram-
ið stórkostlega vörufölsun og á
þann hátt tekist að selja mikið af
birgðum Áfengisverslunarinnar.
Var ekki annað að sjá, en að hann
vildi einn eiga allan heiðurinn af
því að hafa fundið upp „ráð“ til
þess að koma út birgðunum.
Afghanistan.
Afghanistan, eða land Afghana,
er ríki í miðri Asíu á milli Vest-
ur-Indlands, Turkestan og Persíu.
Að norðaustan nær það að Pamir
og Kafiristan, en að sunnan ligg-
ur Belutsjistan milli þess og ara-
biska hafsins. Nær Afghani'stan
þannig yfir fomu löndin Baktríu,
Aríu og Drangiana. Er það 558
þús. ferkílómetrar og íbúar eru
þar taldir 6% miljón. Landið' er
þó víða í hlíðum bröttustu fjall-
anna. Á milli fjallgarðanna eru
ýmist frjósamir dalir (sjerstak-
lega þar sem hægt er að koma við
áveitum), eður þá hásljettur' mikl-
ar. Helstu borgirnar eru reistar á
gróðurteigum inni á milli fjall-
anna, og eru þeirra helstar : Her-
át, Kandahar og Kabul.
Þurkar eru ákaflega miklir í
landinu allan ársins hring, en þó
eru þurkarnir ekki svo miklir, að
árnar þorni nokkurn tíma. Meðal
mestu ánna má nefna Kandus,
Kandahar og Indus, sem eru jökul-
elfur, því að lindur þeirra eru í
hinum háu fjöllum „þar sem er
jökull og eilífur snjór“, eru eins
og elfur Islands. Mestu elfurnar
eru Kabul, hliðarelfur hinnar
miklu Indus, svo er Kondus og
Amu, Murgrab og Heri-rud. —
Lægsti hluti landsins er milli ánna
Amu, Darja og Hindukusk, árinn-
ar, sem kemur' ofan úr Hindokusk-
fjöllum.
Veðráttan þar er fjallaveðrátta;
þar er mikill munur milli veður-
fars dags og nætur, kalt um næt-
ur og heitt á daginn, og á sumr-
í'im afskaplegur hiti. —
Afghanistan byggja margar
þjóðir, en fjölmennust er sú kyn-
slóð', sem kallar sig pachtu og
land sitt Paschtunka (þ. e. Af-
ghanistan). Það er kynblendings-
þjóð, blendingur' af írönskum, ind-
verskum og semitiskum kynstofn-
um. Karlmennirnir eru hraustlega
vaxnir, svarthærðir, stuttnefja og
sverja sig í kyn Gyðisga að mörgu
leyti. Flestir lifa af kvikfjárrækt
uppi í háfjöllum. Þeir skiftast í
flokka, sem kallaðir eru „ghilsa“
(þeir eru austast og flestir), og
„duriana“ að vestan, og þeir hafa
verið áhrifaríkastir. — Austast í
landinu er þjóðflokkur af írönsk-
ijm uppruna, baktrar, sem eru ak-
uryrkjuþjóð, og svo mongólokyn-
stofninn, sem brautst inn í ríkið
undir stjórn Djsin-gis Khan, og
lagði allar borgir þar undir sig.
Eru afkomendur þeirra kallaðir
„tadsjikar“, og eru þeir taldir um
eina miljón í landinu alls.
Saga Afghanistans er löúg. —
Tveim þúsundum ára fyrir Krists
burð er þar getið um íranskar
þjóðir er bygðu landið þangað til
Daríus I. innlimaði Afghanistan
og Pandjab í hið persneska ríki
um 500 f. Kr. og er Alexander
hinn mikli lagði Persíu undir sig,
fylgdi Afghanistan með. Seinna
kom þar upp, líkt og í Baktriu,
smáríki, stjórnað af grískum höfð-
higjum. Um 150 f. Kr. rjeðust ír-
anskir þjóðflokkar inn í Baktríu
og Afghanistan að' norðan, hinir
svonefndu saka og juetsji þjóð-
Mgbl. benti því næst Guðbrandi
á, að „ráð“ hans væri óleyfilegt
og mundi varða við lög, og þá er
Guðbrandur til með að unna fyrir-
rennara sínum heiðrinum af nokkr-
um hluta af vörufölsuninni! Þó
vírðist hann enn ekki skilja til
fulls í hverju aðalbrot hans er
fólgið, sem sje í því að hafa í
heimildarleysi notað vörumerki er-
lends verslunarfjelags til þess að
selja út birgðir Áfengisverslunar-
innar. Þegar honum hafði verið á
þetta bent, vill hann koma allri
skuldinni á fyrirrennara sinn! —
Hann segir í síðustu grein sinni,
að hann hafi spurt Mogensen að
því, hvort ekki væri rjett að út-
búa nýjan flöskumiða á þessa nýju
tegimd af áfengisblöndu. „En ha.rm
(þ. e. Mogensen) kvað það óþarft
og taldi sjálfsagt að nota þann
flöskumiða, sem hann hafði bland-
að undir, hann væri eign Áfengis-
verslunarinnar“. (Leturbr. Guð-
brands).
Skín ekki vesalmenskan út úr
hverju orði Guðbrands hjer? —
Fyrst hælir hann sjer yfir óhæfu-
verkum sínum; þegar honum svo
var bent á óhæfuna, skríður
hann bak við þann mann, sem
hann hefir verið að rægja að und-
anfömu!
Og hvað er orðið eftir af öllu
sjálfhólinu í fyrstu grein Guð-
brands? Nú er það Mogensen, sem
fann upp „ráðið“. Það var líka
hann, sem ráðlagði Guðbrandi að
nota flöskumiða, sem á var letrað
vinsælt vörumerki! Hvað hefir
veslings Guðbrandur eftir af sjálf-
hólinn? Er hann jafn lítill og
hann var, þegar hann fór frá
Kaupfjelagi Hallgeirseyjár ?
II.
Anaars skiftir það' engu máli,
hvor forstjóranna hefir fundið upp
hið cleyfilega „ráð“, sem notað
var. 8íst er að óreyndu hægt að
trúa því, sem Guðbrandur segir
um þttta, því að hann hefir orðið
margsaga í þessu máli. Aðalatriðið
er, að hjer hefir verið framin stór-
kostler vörufölsun og það í stofn-
un, sem ríkið sjálft á og ber alla
ábyrgS á. Framhjá þessari stað'-
reynd verður ekki komist.
fiokkar, sem höfðu orðið að hrökl-
ast frá Turkestan fyrir ofríki þjóð
fiokkanna þar. Kusjan-þjóðflokk-
urinn sem var grein af juetsji,
náði Kabul á sitt vald 20 árum
f. Kr. Konungur þeirra var Kud-
jala Kadfises og stofnaði hann
þar víðlent ríki yfir Persíu og
austur fyrir Indus. Ln merkasti
kóngur í þessu ríki hefir verið
Kanisjka, er uppi vai 100 árum
e. Kr.
Á 5. öld var Kusjai-þjóðflokk-
urinn rekinn frá ríkjun í Afghan-
istan, en við tóku húmkar hvítar
þjóðir, Eftalitar. Þeir nktu þó að-
eins skamma liríð, og Kusjanar
rjeðu ríkinu fram til 8i0. Um 870
hófst npp persneskur tynflokkur,
Saffaridar, og náði hatrn völdum
yfir austurhluta Persh og Afg-
hanistan og ríkti þar fram yfir
900. ■— Tyrkneskur þrard, Alptegin
að nafni, hóf sig til vada í Ghan-
zi 961 og hann og eitirrennarar
hans, sem nefndu sig Ghanzara,
ríktu yfir Afghanistan Per'síu og
norður-Indlandi lengi og blómg-
aðist ríkið vel undir þárra stjórn.
Árið 1178 var þá Ghöizum steypt