Ísafold - 10.09.1929, Síða 1

Afgreiðsla
í Austurstræti 8.
Póstbox 697.
Árgangurinn
kostar 5 krónur.
Gjalddagi 1. júlí.
Elsta og besta
frjettablað landsins.
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson.
Sími 500.
Vikublað Morgunblaðsins.
54. árg., 53. tbl. — Þriðjudaginn 10. september 1929.
fsafoldarprentsmiðja h.f.
5ílöareinokunin.
I. Svo hörmulega tókst salan hjá
Einokunarstefna sósíalista er Einkasölunni 1928, að verð á salt-
farin alvarlega að grípa um sig síld liefir líklega aldrei verið eins
í atvinnulífi þjóðarinnar. — Þegar lágt lilutfallslega og þetta ár.
stjórn Framsóknarflokksms settist Sl^ýringin á þessu fyrirbrigði er
við stýrið, fjekk stefna þessi byr í því fólgin, áð stjóm Einkasöl-
undir báða vængi, því svo má ui nar var ekki starfi sínu vaxin.
kalla að sósíalistar hafi fárið með Hún Ijet slungna erlenda síldar-
völdin i landinu síðan. kaupmenn hlunnfara sig svo
Þegar á fyrsta þingi eftir stjórn- liörmulega, að dæmi slíks munu
arskiftin fengu sósíalistar því til var't fyrirfinnast. Hinir erlendu
leiðar komtð aS síldarútvegur fíJdarkaupmenn sáu, að við óvita
landsmanna var dreginn ú'r hönd- í verslunarsökum var að eiga, og
um einstaklinganna, framleiðenda, notfærðu sjer það. Afieiðingin
©g fenginn ríkisvaldinu í hendur. varð svo sú, að síldarverðið varð
Framleiðendur síldar máttu ekki langt fyrir neðan meðalverð, mið-
ráða yfir sinni eigin framleiðslu, að við framleiðslumagn.
lieldur voru til þess kjörnir póli-
tískir spákaupmenn, er enga þekk- »
ingu höfðu á þeirri atvinnugrein
sem þeir voru settir til að stjórna.
Og þeim var hossað hæðst er
Þegar lokið var fyrsta starfs-
ári Einkasölunnar tóku forháða-
raenn fyrirtækisins að lýsa ástand-
snauðastir voru þekkmgar, T. d. .
. , mu, og benda a hvað gera þyrfti.
var maður valinn í eina ábyrgðar-
mestu framkvæmdarstjórastöðuna,
Kommúnistinn Einar Olgeirsson
, . . hafði orð fyrir þessum mönnum.
sem hafði lýst þvi vfir opmberlega TT , „
Í , 1 Hann benti a í blaðagrem, að fyr-
a fundi, að utgerðarmenn mættu
aldrei hafa haguað af atvinnu
sinni í sambandi við síldarútveg-
ir.n.
Er nú von til þess, að atvinnu-
grein geti blessast til langframa
þar sem svona er að farið?
Það sýndi sig þegar á fyrsta
siarfsári Einkasölunnar, að í óefni
var stefnt. Framkvæmdarstjórnin
gerði hvert glappaskotið öðru
stærra, en útgerðarmenn, sjómenn
og verkamenn biðu stórtjón.
Síldareinkasölu-hneykslin frá í
fvrra urðu landskunn.
Miiinisstæðnr er t. d. umboðs-
sa-mningurinií frægi við Gyðinga-
fjrmað danska. Aðalforráðamaður
Einkasðlunnar neitaði því opinber-
](ga í Tímanum, að þessl samning-
ur við „Brödrene Levy‘ ‘ hefði átt
sjer stað, en í skýrslu framkvæmd-
arstjórnar er hið gagnstæða stað-
fest. Hitt mun rjett vera, að stjóm
Einkasðlunnar sá sig tilneydda að
losna við samninginn við Gyðinga-
irkomulag Einkasölimnar hefði
verið þannig úr garði gert, að
framleiðendur hefðu haft of mik-
inn gróða af síldarframleiðslunni
þetta fyrsta starfsár! Þetta fyrir-
komulag var óhafandi, að áliti
þessa framkvæmdarstjóra.
í ritgerð eftir þennan samá
framkvæmdarstjóra, er hann
nefndi* „Komandi þing“ og birt
var í tímaritinu „Rjetti“, benti
liann á ýms verkefni sem lægi fyr-
i. næsfa þingi. Á bls. 134 kemst
hann m. a. þannig að orði: „Þessi
stórmál (er komandi þing á að
levsa) eru olíueinkasalan, tóbaks-
einkasalan, síldareinkasalan og
önnur einkasölumál —--------“ Um
síldareinkasöluna segir hann enn-
fremur: „Það er beint hagsmuna-
mál verkalýðsins hvernig henni
er háttað. Síðasta þing gaf þeirri
einkasölu formið, skipulagið, en
það slcorti hið rjetta innihald,
þann anda og takmark, sem gat
gefið henni gildi fyrir verkalýð-
fmnað danska, en hefir þó ekki inn.“ Til þess að ráða bót á þessu,
enn upplýst hvað sú lausn kostaði.
Yerð síldar, sem sjerhverrar
annara vöru, er gengur kaupum
cg sölu, fer eftir framleiðslumagni.
Sje ftamleiðslumagnið mikið,
la kkar verð vörunnar; en sje það
lítið hækkar verðið. Þetta er
óbrigðult lögmál frjálsrar versl-
unar.
Fyrsta starfsár Einkasölunnar
var ráðið það að áliti E. 0., að láta
Emkasöluna taka að sjer alla sölt-
un, ráða verkafólk og semja við
útgerðarmenn. Ríkið skyldi sjá
fjTÍrtækinu fyrir nægilegu rekstr-
arfje
Og síðasta þing fjelst á flestar
eða allar kröfur kommúnistans
Einars Olgeirssonar. Síldareinok-
unin fjekk heimild til þess að
Að vísu er ótímabært ennþá að
gefa út heildarskýrslu um starf-
serni síldareinokunarinnar á þessu
ári, en vitað er þó, að verkamenn
og sjómenn er við þennan atvinnu-
veg starfa, hafa aldrei beðið jafn-
mikið tjón og nú vegna ráðs-
mensku stjómar einokunarinnar.
Til þess að geta starfað í ,anda‘
og með „takmarlii“ kommúsista,
tófe Einkasalan öll völd úr höndum
framleiðenda. M. a. tók hún að
sjer að útvega tunnur þeim er
Söltunarloyfi höfðu fengið. Þetta
verkefni leysti hún þannig af
hendi, að bátar hafa oft neyðst
til að moka í sjóinn þúsundum
tunna síldar, vegna þess að salt-
endur höfðu enga tunnu til þess
að salta í.
Á þetta horfði stjörn Einkasöl-
unnar svo að segja daglega í sum-
ar. Samt sem áður gerist hún svo
bíræfin, að fullyrða í blöðum að
atdrei hafi tunnuskortur orðið.
Og sje það rjett hjá stjórn Einka-
sölunnar, að ætíð hafi verið til í
landinu nægar birgðir af tunnum,
þá er hjer um að ræða enn alvar-
legra mál en menn hafa hingað til
ætlað. Um tunnuleysi þeirra er
salta áttu síldina, verður ekki
deilt. Þeir gera það ekki af gamni
sínu að halda fjöifla fólks á dýru
kaupi atvinmdausu, og reka dag-
lega samningsbundna báta frá sjer
og sjá þá bíða stórtjón. — Og
þegar þessir menn leituðu til
stjórnar Einkasölunnar var svarið
æfinlega: Við höfum engar tunnur
til. En svo senda þessir sömu menn
skýrslur í blöðin, og fullyrða þar
ao nóg sje til af tunnum!
Hvernig ber að skilja þettaf
Faldi stjórn Einkasölunnar tunn
urnar fyrir sjómönnum, sem urðu
að molca síldinni í sjóinn? Eða
hafði hún úthlutað forðanum til
sinna gæðinga einna, svo áð þeir
þjTftu ekkert tjón að bíða? Eða
var það danski síldarkaupmaður-
inn Goos á Siglufirði, sem stjórn
Einkasölunnar bar fyrir brjósti?
Hann notaði sjer neyð sjómanna
og útgerðarmanna til þess að
kaupa af þeim síldina i bræðslu
fyrir 2.50—3.00 málið. Á sama
tíma gáfu aðrar verksmiðjur 6
krónur fyrir málið.
Tjón sjómanna og verlramanna
vegna ráðmensku stjórnar Einka-
sölunnar verður ekki með tölum
talið. En þetta er ef til vill „andi“
kommúnista, og „takmarkið", sem
keppa á að til þess að gefa ein-
okuninni „gildi fyrir verkalýð-
innn.“
Vinnuvisiudiu í Reykholti.
VinuubrögS stjórnarinnar í sam-
bandi við nýbyggingar í Reyk-
liolti í Borgarfirði, ex*u landskunn
Oí-ðin. Ríkið liafði látið reisa vand-
aða lieylilöðu, fjós og liaughús á
prestssetrinu, og var þeim bygg-
ingum lokið í fyrra. Þær kostuðu
rikissjóð um 15 þús. krónur.
En ári eftir að byggingar þess-
ar eru komnar upp, erU þær brotn-
a>r niður ög ný hlaða, fjós og
liaughús reist þar skamt frá. Á
rústum eldri hlöðunnar og fjóss-
us vei’ður svo reist skólahús. Eldri
byggingar.nar- eiga að „renna inn
skólahúsið, að sögn húsameist-
ara ríkisins.
þessir menn öðru vísi að, ef það
væri þeirra eigið fje, sem þeir
væru að ráðstafa.
árið 1928, var fxamleiðsla saltsíld-! starfa 'í þeim „anda“ og að því
ar lítil; hún var svipuð og árið I „takmarki“ er svæstiustu kom
1926, um 170 þúsund tunnur múnistar liafa þráð, til þess að
hvort árið. — Meðalverð á
saltsíld 1926 var um 40 krónur á
tunnu, en 1928 aðeins 33 kr. —
Meðalverð Einkasölunnar 1928
hún hefði „gildi fyrir verkalýð
inn.“
f þessum „anda“ og með þessu
„takmarki“ hefir fyrirtækið starf
varð þannig langt fyrir neðan að í sumar.
meðalverðið 1926. ■ Og hver hefir árangurinn orðið?
Fjósið í Reykholti, sem húsameist-
ari ríkisins ætlar að láta „rexma
inn í‘ ‘ skólann!
Enn er ekki sjeð til fulls, hvað
þessi vinnubrögð koma til áð kosta
ríkissjóðinn. En sjálfsagt skiftir
það þúsundum.
En stjórnin og Msameistari láta
sjer ekki bregða þótt noklcrar
þúsundir fari forgörðum — þ. e. a.
s. þegar það er ríkissjóður sem
borgar brixsann. Sennilega færu
Heyhlaðan í Reykholti, sem einnig;
á að „remnia inn í“ skólann.
Það er ofur eðlilegt, að bændur
bafi veitt vinnubrögðunum í Reyk-
holti sjerstaka eftirtekt. Þar er
unnið á þeirra eigin starfssviði. —
Sjálfir eru þeir með liflum efnum
að brjótast í að koma sjer upp*
peningshúsum, og fæstir geta það
án þess að skulda meira eða minna
á eftir. Er nú að furða, þótt þessir
menn verði gramir, þegar þeir sjá
vinnubrögðin í Reykliolti?
En sukkið og fjárbruðlunin f
Reykholti er aðeins smámunir hjá
því, sem stjórnin næstum daglega
sóar xít af ríkisfje. Bitlingarnir tili
gæðinganna innan stjórnarklíkunn
ar nema oi’ðið mörgum tugum þús-
unda. Skamturinn til hvers. ein-
staks er ekki talinn í hundruðum
króna, lieldur þíisundum. — Og
sjálf er stjórnin á sífeldu ferða-
lagi, ýmist erlendis eða hjer heima
og eyðir í það tugum þúsunda af
almannafje.
Tíma“ - sönyurinn.
Jakob Möller bankaeftirlitsmað-
ur liggur nú veikur á ríkisspítal
anum í Kaupmannahöfn. Hafði
hann veikst á ferðalagi frá Finn-
landi, en þangað fór hann til að
sitja fund norrænna bankaeftirlits
manna. Hann mun nú vera á bata
vegi. 1

Núverandi ritstjóri Tímans kyrj-
ar enn sinn sama söng. Ilann end-
urtekur það sífelt, að þeir sem
minnast á stjórnárathafnir Hriflu-
Jónasar, segja frá þeirn eins og
þær koma fyrir, nj'jar af nálinni,
þeir ofsæki hann.
Jónas Þorbergsson hefir oft sagt
meiri ósannindi en þetta. Þetta er
í raun og verti það sannasta og
rjettasta, sem maðurinn segir í
seinni tíð. Frásögn um stjórnai’at-
hafnir Hriflu-Jónasar eru einskon-
ar ofsólcn eða að minsta kosti sú
harðasta árás, sem hægt er að
gera. Þegar maður í dómsmálaráð-
lierrastöðu ofsækir Hæstarjett
(Tervani-málið o. fh), gerir opin-
bera árás á hlutleysi landsins
(óylgjurnar um Shell-geymana o.
fh), virðir landslög að vettugi,
svo sem í Brekkumálinu í Horna-
firði, þykist vera að bæta opinbert
eftirlit og rjettaröryggi í landinu,
qn tekur beinan þátt í yfirhylm-
ing sjóðþurða, svo sem við fyrv.
Landsverslun á Seyðisfirði og lýs-
ir velþóknun sinni á þeim
í fari flokksbræðra sinna, með því
áð gera* sjóðþurðarmann einn a$
einskonar einka-fógeta sínum, þá
er ekki unt að gera harðari áráa á
manninn en að segja sem glöggast
fiá. Þegar ofan á þetta bætist
fi-ámunaleg ljettxxð með landsfje,.
er lýsir sjer m. a. í niðurrifi nýrra
b.vgginga svo sem í Revkholti og
á Laugarvatni, eindregin og ský-
laus hlutdrægni í öllum embætta-
veitingum, ofsóknaræði, óstjóm
allskonar, þá er eðlilegt að þeir
menn kveinki sjer sem hafa tekið
sjer fyrir hendur að verja hvers-
kyns .ósóma í fari og framferðr
Hriflumanns.
Ofsóknir nefnir Jónas Þorbergs^
son frásagnirnar um stjórnarferil
nafna síns. Hann verður að reyna
að umsnúa athugun og dómgreind
lesenda sinna til þess að geta gert
sjer von um að hafa nokkur áhrif
með skrifum sínum.
En fyrirrennari hans við rit-
stjórnina, „núllið“ í ráðherrastóln-
um, hefir tekið það ráð að þegja
— fvrir röskar 100 krónur á dag.
Löggiltar eru kenslubækur Jón-
asar Jónssonar. Þar á hin upprenn-