Tíminn - 29.06.1980, Side 8

'8
liHUiSl
Sunnudagur 29. júnl 1980.
Ingólfur Davíðsson
t síöasta þætti var ofurlftiö
rætt um ræktun á furu, greni og
lerki hérlendis. Víkjum aftur aö
barrtrjánum. Lerki fellir barr-
iö á haustin enda stundum
nefnt barrfellir. Nálar þess eru
fremur mjúkar og sitja I smá-
skiífum. Nýjar fallega ljós-
grænar nálar spretta á vorin.
Fura og greni bera fremur
haröar sigrænar harpixrikar
barrnálar, sem eru mun lengri á
furunni. Berum saman greni og
furu ögn nánar: Greinakerfi
beggja er mjög reglulegt, þvi aö
hliöargreinar myndast i
kransi frá efstu blaööxlum á
hverjum ársprota. Þess vegna
kemur hver greinakransinn upp
af öörum, eins og augljóst er á
greni og ungum furutrjám. Má
nokkum veginn áætla hve gam-
alt tréö er meö þvi aö telja
greinakransana, a.m.k. á
ungum trjám. Siöar veröur
þetta óglöggt, og á gömlum
trjám er eina leiöin aö telja ár-
hringana þegartréö er fellt, eöa
taka borkjarna.
Topphæöarvöxtur furu stööv-
ast meö aldrinum, og tekur þá
limkrónan oft aö breiöa úr sér
og lfkist sveip eöa hjálmi, sbr.
hjálmfura, sem margir hafa séö
i Suöurlöndum. Þykir gömul
skógarfura meö rauögulum
gljáandi berki oft næsta fögur.
Skógarfura er einhver út-
breiddasta trjátegund I Evrópu,
viöa stórvaxin og viöarmikil, en
hérá hún erfitt uppdráttar, m.a.
vegna fumlúsar, svo hætt er aö
gróöursetja hana, a.m.k. I bráö,
en vera má aö hentug afbrigöi
finnist er betur þola ,.hér.
Furuskógur er ekki eins
dimmur og greniskógur, heldur
mun opnari, svo aö talsvert af
jurtum þrffst á skógarbotn-
inum.
Greni þolir talsveröan skugga
og eru greniskógar oft æöi
dimmir og fáar jurtir þrifast i
þeim. Jafnan er lag af barr-
nálum undir fum- og grenitrjám
þvi aö þær rotna seint.
Rætur furu og grenis eru alló-
llkar. Rótarkerfi furu er öflugt
og gengur djúpt I jörö. Aögæslu
þarf viö gróöursetningu, rótin
má ekki bögglast né skeröast ef
vel á aö fara. Er þvi auöveldast
aö gróöursetja ungar furuplönt-
ur, meöan rótin er enn fremur
stutt.
Rætur grenis breiöast aftur á
móti Ut til hiliöanna og vaxa
ekki eins djúpt. Greni þolir
heldur ekki hvassviöri eins vel
og furan. Þvi hættir til aö rifna
upp meö rótum og falla I stór-
viörum, einkum ef snikju-
sveppur hefur skemmt
ræturnar, en á þvi ber allmikiö
erlendis, t.d. á rauögreni.
Flestar fumtegundir sitja mjög
fast á sinni rót, þó hættir stafa-
furu stundum til aö velta, e.t.v.
helst vegna þess aö gróöur-
setning hefur ekki veriö I lagi.
Sérstakir, nytsamir sveppir
lifa i sambandi viö rætur barr-
trjáa og fjölmargra annarra
trjáa og mynda svepprót
(Mykorrhiza). Eru þá fingeröar
rótargreinar alsettar gráleitu
sveppaþykkildi, eöa veröa
hnúökenndar. Þetta eru þræöir
ýmissa sveppa og koma
„hattar” þeirra I ljós milli
trjánna þegar liöur á sumariö,
sumt góöirmatsveppir, t.d. þeir
sem fylgja furu og lerki. Svepp-
urinn aflar köfnunarefnis úr
jaröveginum og njóta trén góös
af, einkum I ófrjóum jarövegi.
Liklega fær sveppurinn kol-
vetnasambönd frá trjárótunum
i staöinn, svo aö bæöi tré og
sveppur hafa gagn af sambúö-
inni. Birki og lyng eiga lika sina
sambýlissveppi, sbr. t.d. kúa-
lubbann i skóglendi og fjall-
drapamóum.
Lerki breytir mjög svip haust
og vor, greniö er mjög hiö sama
allt áriö, en á furunni eru hinir
ljósu uppréttu ársprotar mikil
prýöi á vorin. Þaö er likt og
kerti séu sett á jólatré!
Stundum veröa barrnálar
furu og grenis brúnleitar siöla
vetrar og á vorin. Mest hætta er
á þeim I sólskinsveöri þegar
jörö er frosin. Ræturnar ná þá
ekki i nóg vatn til aö bæta fyrir
það sem gufar upp úr barr-
nálunum, þótt litlar séu. í
görðum er fært aö skyggja á
litlar hrlslur, þegar svona
stendur á veðri, t.d. meö striga.
Sumir refta lika yfir litlar barr-
plöntur á haustin.
Barrtré til gróðursetningar I
göröum eru vanalega seld meö
hnaus og þurfa þvl ekki aö veröa
fyrir verulegum hnekki viö
flutning og gróöursetningu.
Gætiö þess aö hnausinn
(moldarkökkurinn) sé blautur.
Ef svo er ekki þarf aö gegn-
bleyta hann, leggja I vatn, áöur
en gróöursett er. Mold þarf
jafnan aö þrýsta vel aö kekki
eöa rótum, en gæta þess þó aö
rætur slitni ekki.
Helstu tegundir barrtrjáa til
gróöursetninar I göröum eru
nú: Sitkagreni, rauögreni,
fjallafura, bergfura, stafafura
og lerki. Lerki og rauögreni
einkum I innsveitum, en sitka-
greni úti viö ströndina. Fjalla-
fura og stafafura geta viöa þrif-
ist. Bergfura er beinvaxiö af-
brigöi eöa undirtegund fjalla-
furu. Stafafura veröur um-
fangsmikil meö aldreinum og
ber aö hafa þaö I huga. Fjalla-
fura fer vel i grasflöt, veröur
sjaldan mjög stór, oft runn-
kennd. Þrlfst I mögrum jarö-
vegi, sbr. fjallafuru viö Rauöa-
vatn og á gjábergi Þingvalla. í
Noregi er fjallafura mikiö
ræktuö sem garörunni, einkum
lágvaxin afbrigöi, t.d. Pinus
mugo var. pumilo, sem veröur
varla meira en 1 m á hæö. Hæfir
I grasflöt, steinhæöir og klappir.
Fjallafura vex hátt upp i fjöll
Miö- og Suöur-Evrópu og er
jarölægur runni ofantil I
fjöllum, en miklu gróskumeiri
neöar i hllöum fjallanna.
Rússalerki á Stálpastöðum I Skorradal. Gunnlaugur Briem stendur hjá.
gróður og garðar
barrtré
á íslandi
Sitkagreni og unglerki I Hólunum I Hallormsstaöaskógi. Sitkagrenið frá 5-8 m. á hæö.
Stafafura um 4 m há.