Tíminn - 04.10.1981, Blaðsíða 30

Sunnudagur 4. október 1981
JIM MORRISON
- TÍU ÁRA NÁR
Rokk-söngvari, ljóðskáld, heimspekingur, drykkjumaður
| Morrison, Jim — tiu ára nár.
Arið 1971 dó Jim Morrison úr
brennivini, þá tuttuguogsjö ára
gamall: aörar rokkst jörnur,
Janis Joplin, Jimi Hendrix, Brian
Jones, höfðu einnig verið tuttugo-
sjö ára þegar þau fellu. Því Jim
Morrison var rokkstjarna, söngv-
ari hljómsveitarinnar The Doors
og eini heimspekingur rokksins
sem eitthvaðkvað að. Hann sótti
niður I undirmeðvitundina tákn
um frumstætt eöli maunsins og
iék sér að þessum táknum eins og
eldinum, vissi hann myndi deyja
og þótti það töff. Hann sagöi:
„Segjurn ég hafi verið að kanna
eudimörk raunveruieikans. Mér
iék hugur á aö vita hvaö myndi
gerast. Þetta var alit og sumt:
bara forvitni”. Jim Morrison
hafði niu lif eins og kötturinn og
sóaði þeim af léttdö — á endanum
varð ekki hjá þvi komist aö for-
vitnin dræpi köttinn.
Morrison fæddist I seinni
heimsstyrjöld, 8. desember 1943 á
Flóridaskaga i Amerfku. Hann
var bogmaöur — „heimspekileg-
ast allra stjörnumerkjanna”,
sagði hann, „en ég trúi ekki þess-
ari vitleysu”. Móðirin hét Clara,
faðirinn Steve og var I flotanum
— stýröi um þær mundir orrustu-
flugvélum af flugmóðurskipum
en átti fyrir honum aö liggja að
verða yngsti aðmiráli i banda-
riska flotanum. Annars var Jim
ski'rður James Douglas og átti
hvergi heima fyrstu árin — Steve
Morrison skipti um herstöövar
eins og sokka og alltaf flutti fjöl-
skyldan dygg á eftir honum. Þaö
var meðan þau bjuggu I
Albuquerque, Texas, að þau voru
öll sömul úti aö keyra og komu aö
þar sem vörubill, fulluraf Púebló
Indiánum, hafði oltið á hliðina.
Indiánarnir lágu á þjóðveginum,
á vegarkantinum og utan vegar —
dauðir, deyjandi, blæöandi. Jim
Morrison var fjögurra ára og
varð ofsahræddur .Hann orgaði af
llfs og sálar kröftum meðan faðir
hans reyndi að leggja það liö sem
hann gat, er þau lögðu af stað á
nýjan leik var drengurinn óhugg-
andi: ,,Þeir eru aö deyja! Þeir
eru að deyja!” Að lokum sagði
faöir hans: „Þetta var draumur,
Jimmy. Þetta gerðist ekki í al-
vörunni, þetta var draumur!”
Smáttog smátt fór litli Morrison
að stillast. Þetta atvikátti eftir að
greypast I huga hans betur en
nokkurt annað og vera honum sl-
felld uppspretta dulúöugra texta
og seiðandi laga (sjá m.a. plöt-
una ,,An American Prayer”).
Alltaf slðan hélt Jim Morrison
fast við aö á sama andartaki og
blll föður hans ók á burt af slys-
staö hefði Indíáni dáiö og hans
sest að I likama Jims...
Dauðinn er vinur
Jim þótti undarlegur drengur.
Hann var gáfaður, það fór ekki á
milli mála, en hann virtist hafa
óeðlilega mikinn áhuga á öllu þvi
sem var bannaö — þá er ekki átt
við venjuleg bönn sem böm mega
sæta, heldur hin djúpstæðari
bönn, tabú, sem árþúsunda sið-
menntun hefur valdið og skilur
nútimamennið frá forfeðrum sln-
um, hinum frumstæöu. Hann
hafðitil að myndaóskapar áhuga
á dauöanum, dauðanum sem nú
má ekki tala um nema undir rós.
Jim fannst dauöinn vera vinur
sinn enda voru hugmyndir hans
um skemmtun flestar i því fólgn-
araö ganga á hólm við dauðann, I
einni eöa annarri mynd, og hafa
jafnan sigur. Jim átti tvö yngri
systkini, honum þótti gaman að
leggja þau Ihættu eins og sjálfan
sig. En svo er það llka þannig —
auövitað! — aö undir niöri var
hann feiminn strákur, óframfær-
inn og bliðlyndur, sem brynjaöi
sig. Hann var ofstopafullur og
skaptráöur en andartaki slöar
hvers manns hugljúfi. Hann var,
kannski, fyrst og fremst næmur.
Þaö var „On the Road” eftir
Jack Kerouac sem kveikti bál i
Jim Morrison, sagan um hina
^hyggjulausu „bitnikka” sem
fara um þjóövegina á puttanum,
eru heimspekingar i eöli sinu og
ætiö í leit aö betri heimi handan
næsta sjóndeildarhrings. Svo-
leiöis vildi Morrison li'ka vera.
Annars las hann gifurlega mikiö
— fimmtán ára var hann á kafi I
Freud, Arthur Rimbaud og
Friedrich Nietzsche. Hugmynda-
rlkir menn, allir saman, og úr
verkum þeirra, og fleiri, setti
Morrison saman táknmál sitt um
llfiö eða öllu heldur dauðann.
Hann hóf um þaö leyti að skrifa
„journal” — ekki dagbók, heldur
sundurlaus brot af ljóðum, heim-
spekitextum og bókmennta —•
sem honum leist á, smásögum,
teikningum (ófáar þeirra erdtisk-
ar), og svo framvegis. A endan-
um fylltu þessar hugleiöingar
margar bækur og úr þeim fékk
hann flestaaf sinum bestutextum
með hljómsveitinni Doors.
Rétt og upplagt að ger-
ast rokkstjarna
Þegarfram liðu stundir fór Jim
Morrison í háskóla — UCLA i
Kalifornfu að læra kvikmynda-
gerö. Hann haföi gifurlegan
áhuga á kvikmyndum og þá ekki
slst hinum félagslega þætti kvik-
myndarinnar, það er að segja
hvað fær fólk til aö setjast inni
dimman sal og horfa á myndir á
hvltu tjaldi. Meðal samstúdenta
Jims I kvikmyndaskólanum var
Francis Ford Coppola og þessi
tími hefur slðar veriö nefndur
gullöldin en Jim átti litinn þátt i
henni.Hann vaktisvo sem athygli
fyrirnokkrar stuttar myndir sem
hann gerði en kennurunum þótti
þær helstil villtar og þaö leið að
þvi að Jim missti áhugann á öllu
saman. Hann hafði komið sérupp
nýjum áhugamálum — lét berast
með straumnum til lands
hippanna, eiturlyfja og hugvíkk-
unar. Það má kannski taka það
fram strax aö Jim Morrison og
The Doors voru aldrei hippar —
hipparnir höndluöu meö ást og
kærleika, The Doors voru æsi-
legri, ofsafengnari og frum-
stæðari. Enhvaðum það, nú hafði
Jim komist að þeirri niðurstöðu
að rétt væri og upplagt að gerast
rokkstjarna.
Skrýtinn kostur, þótti flestum
sem þekktu til Jims þvi' hann
hafði aldrei sýnt nema yfirborös-
kenndan áhuga á tónlist/rokki.
Hann kunni ekki að spila á hljóö-
færi og það var ekki vitað til þess
að hann hefði rödd. Samt hófst
hann handa af miklum krafti, bjó
til nokkra texta upp úr bókunum
sinum og samdi þeim lög á stund-
inni. Siöan fór hann til kunningja
slns sem spilaði i rokk-hljóm-
sveit, Ray Manzarek, og söng
fyrir hann lögin sin. ,,Vá,
maöur”, sagði Ray Manzarek.
„Þetta eru bestu textar sem ég
hef nokkurn tlma heyrt. Stofnum
hljómsveit og græðum milljón
dollara”.
„Einmitt”, sagði Jim. ,,Það
var þaö sem ég haföi i huga”.
Dyr milli hins þekkta og
hins óþekkta
Aö öðru leyti var bara eitt á
hreinu — nefnilega nafnið á
hljómsveitinni. Hún átti að heita
The D oors — Dyrnar. N afnið sótti
- Jim I bók Aldous Huxley um
reynslu sína af ofskynjunarlyfj-
um: „The Doors of Perception”,
en Huxley hafði aftur fengið fras-
ann frá William Blake. „Sjáiði
til”, sagöi Jim þegar hann var
beöinn aöiitskýra nafniöá hljóm-
sveitinni, „sumt þekkjum við en
annað þekkjum við ekki. Þar á
milli eru dyr — The Doors”. The
Doors áttu sem sé að brúa biliö
milli hins þekkta og hins óþekkta,
feta ókunna stigu og leita fyrir sér
i ríki vitundarinnar.
Það má heita aöThe Doors hafi
orðið til árið 1965. Jim Morrison
var sjálfskipaður söngvari, Ray
Manzarek lék á hljömborö,
Robby Krieger á gltar og John
Densmoreá trommur. Bassaleik-
ari var enginn, Ray sá um bass-
ann með sérstöku hljómboröi.
Jim Morrison mun vist seint
þykja i hópi mestu söngvara
rokksins og þessa fyrstu mánuði
var rödd hans mjó og lltils
megnug,hann lét þaðekkiá sig fá
og æföi sig látlaust með þeim
árangri aö hann fór aö geta skilaö
slnum hlut. Enn meiri rækt íagði
hann þó við aö skapa sér Imynd
sem rokkstjarna hann hafði frá
barnæsku veriö hvapholda en
grennti sig nú með ströngum
megrunarkúr, hann keypti sér
leðurgalla og annan „exótiskan”
klæönaö, og hann stilfærði sviðs-
framkomu sina æ meira. Jim
Morrison varö með tið og tíma
einhver villtasti söngvari rokks-
ins^iann notaði skrokkinn á sér til
hins ýtrasta/spennti hverja taug
og hvern vöðva, fleygði sér til og
frá á sviðinu, kastaði sér I gólfið,
vatt sér til og frá, söng. Fram-
koma hans var honum eðlileg en
hann vissi lika vel hvað hann var
að gera. Svo stokkiö sé dálitið
fram I tfmann þá var Jim jafnan
mjög umhugað um samband sitt
við áheyrendur og— horfendur á
tónleikum, hann vildi fá að
stjórna þeim, æsa þá upp eins og
hann lysti með hreyfingum sin-
um, orðbragðiog tónlistinni á bak
við en siðan getað róað þá niður
aftur jafnsnögglega. Enda þóttu
tónleikar meö The Doors brátt
eitthvað það magnaðasta sem
rokkunnendur komust i.
„Kveikti mér...”
Eins og oftastnær er, þá þurftu
TheDoorsaö byrjasmátt. Hljóm-
sveitin leitaði aöallega fyrir sér I
Los Angeles, spilaði þar á litlum
klúbbum og krám og fór smám
saman að vekja nokkra eftirtekt
meðal unga fólksins í borginni.
Foreldrar Jims, Steve og Clara,
voru aftur á móti hin fúlustu þeg-
ar þau fréttu að sonurinn væri
kominn I rokkhljómsveit. Þau
höfðu þá aðsetur á Englandi og
Steve Morrison ritaði syni slnum
haröort bréf, svona gerði maður
ekki. Jim, sem ekki hafði verið
neinn vinur foreldra sinna undan-
farin ár, fyrtist illa við og hafði
þaðan i frá ekkert samband viö
þau.
Leiðin lá brátt upp á viö. The
Doors komust á samning hjá
hljómplötufyrirtækinu Elektra I
Los Angeles og um það bil sem
árið 1966 var að renna sitt skeið á
enda tók hljómsveitin upp sína
fyrstu plötu. Hún hét einfaldlega
The Doors og vakti ekki mikla at-
hygli fyrstu vikurnar og
mánuðina sem hún var i búðum.
Smáskifa með laginu „Break On
Through” gekk ekki miklu betur
en undir eins og önnur smáskifa
var gefinút, i april 1967, með lag-
inu „Light My Fire” fóru hjólin
að snúast. „Light My Fire” æddi
upp á topp vinsældalistans, þótti
nýtt og ferskt, boðskapurinn
hamslaus. Það var reyndar ekki
Jim Morrison sem hafði samið
þetta lag, heldur Robby Krieger,
hægláti gítarleikarinn, en hann
samdi mörg af vinsælustu (en
ekki endilega bestu) lögum The
Doors. Oftast voru þó öll lög
merkt einungis „The Doors”
enda lögðu allar dyrnar fjórar
áhersluá aðhljómsveitin væri ein
heild, hvað sem liöi einkavinsæld-