Tíminn - 04.01.1919, Blaðsíða 3

T í MIN N
3
jsleazkar skáiðsSgar.
Eftir að hafa lesið — rétt einu
sinni enn — oflof blaðanna um
nýútkomnar skáldsögur, og nú síð-
ast bæði í Morgunblaðinu og Isa-
fold ritdóma um hinar Tíu sögur
Guðmundar Friðjónssonar, er ný-
komnar eru á markaðinn, leyb ég
mér að birta hér stuttan kafla úr
ritgerð Forvaidar Thoroddsens:
Einangrun (Ársrit hins ísl. Fræða-
félags 1918). Vil eg með því vekja
athygi lesenda á þessum orðum
höfundarins af því að mér virðist
þau vera svo nærri sanni. í*. Th.
segir svo:
»Að greind og andlegu atgervi
munu íslendingar vera alveg jafn-
snjallir öðrum Norðurlandabúum,
en heldur ekki fremri, eins og
stöku menn hafa látið sér um
munn fara; samt stöndum vér í
vísinduin og bókmentum langt að
baki frændþjóðunuin, og er það
líka eðiilegt sökum mannfæðar og
efnaleysis og af ýmsum öðrum
orsökum. Af því vér erum svo
fámennir, eru hókmentir vorar
einskorðaðar innan mjög þröngra
takmarka; erlendis skilja aðeins fá-
einir málfræðingar tungu vora, og
það, sem ritað er á islenzku, er
því oftast alveg ókunuugt um-
heiminum, nema hinar örfáu bæk-
ur, sem snúið hefir verið á. önnur
mál. Nokkrar íslenzkar skáldsögur
verið þýddar, en fengið litla út-
breiðslu ærlendis; þær eru llestar
fremur skoðaðar sem fágæti eða
nýnæmi en skáldrit; þær lýsa
staðháttum, sem útlendingum þykja
Óvanalegir og ankanalegir, og þó
bækurnar séu vel ritaðar og geðj-
ist íslendingum, þá lesa almennir
útlendingar eitt slíkt rit af for-
vitni, en ekki fleiri, þykja slíkar
sögur oftast of hversdagslegar,
iialfiilH
Aðalfundur Hkítafélagsins Eiraskipafélag íslands
verður haldinn í Iðnaðarmannahúsinu í Reykjavík laug-
ardaginn 28. júní 1919 og hefst kl. 1 eftir hádegi.
D AG S KRÁ:
1. Stjórn félagsins skýrir frá hag þess og framkvæmdum á liðnu
starfsári, og frá starfstilhöguninni á yíirstandandi ári og ástæðum
fyrir henni, og leggur fram til úrskurðar endurskoðaða reksturs-
reikninga til. 31. desember 1918 og efnahagsreikning með athuga-
semdum endurskoðenda, svörum stjórnarinnar og tillögum til úr-
skurðar frá endurskoðendum.
2. Tekin ákvörðun um tillögur stjórnarinnar um skiftingu ársarðsins.
3. Tillögur um lagabreytingar.
4. Kosning 4 manna í stjórn félagsins í stað þeirra, sem úr ganga
samkvæmt félagslögimum.
5. Kosinn endurskoðandi í stað þess er frá fer, og 1 varaendurskoðandi.
6. Umræður og atkvæðagreiðsla um frumvarp til reglugerðar fyrir
Eftirlaunasjóð hf. Eimskipaíélags íslands.
7. Umræður og atkvæðagreiðsla um önnur mál, sem upp kunna að
verða borin.
Peir einir geta sótt fundinn, sem hafa aðgöngumiða.
Aðgöngumiðar að fundinum verða afhentir hluthöfum
og umboðsmönnum hluthafa á skrifstofu félagsins í
Reykjavík, eða öðrum stað, sem auglýstur verður síðar,
dagana 24.—26. júní, að báðum dögum meðtöldum. Menn
geta fengið eyðublöð fyrir umboð til að sækja fundinn
hjá hlutafjársöfnurunum um alt land og afgreiðslumönn-
um félagsins, svo og á aðalskrifstofu félagsins í Rvík.
Reykjavík, 30. desember 1918.
Stjórn Hf. Eimskipafélags íslands.
strembnar og efnisiausar. heíta
heti ég oft heyrt úllendinga segja.
Það er því lítið útlit til, að nokk-
ur verulegur markaður fáist fyrir
íslenzk skáldrit erlendis, nema þau
tolli í útlendri tízku eins og skáld-
rit, sem sumir íslendingar eru
farnir að frumsemja áv dönsku-,
eða séu þá annaðhvort andrík
eða spennandi. Fæstir útlendingar
hafa elju á, að lesa stöðugar )ýs-
ingar á íslenzku sveitalífi, því
allur þorri manna les skáldrit sér
til skemtunar. Kvæðabækur les
almenningur nærri aldrei, hvorki
innlendar né útlendar; 'ljóðskáldin
mega heita alveg dotlin úr sög-
unni í öðrum löndum; það eru
aðeins fáir inenn, sem hafa á-
nægju af að lesa kvæði«.
Fannig farast honum orð, þess-
um fræðimanni okkar.
Allur fjöldi íslenzkrar alþýðu,
sem mest girnist sögur til lesturs,
á ekki kost á að kynnast nóg-
samlega skáldsögum hinna mestu
skáldsagnahöfunda heimsins, af
því svo fáum ritum þeirra hefur
verið snúið á íslenzku. Verður
því mörguin að álíta léítmetið
góða og gilda vöru, þegar þessu
er svo hælt á hvert reipi.
Far eð fjöldi fólks er sólginn í
að lesa skáldsögur, hljóta þær að
hafa töluvert mikil áhrif á hugs-
unarhált hinna sömu; er það því
mikilsvarðandi að fólkið fái góðar
sögur. Væri mjög æskilegt að sem
mestu yrði suúið á íslenzku af
hinum dýrmætustu skáldsögum
erlendra höfunda og að íslenzku
skáldin fengju sem réttmætasta
dóma. En að það legðist niður að
ritdómar um skáldsögur, eftir hina
og þessa orðaskúma, væru teknir
gildir til birtingar eða ritdómar
sem samdir eru til að þóknast
höfundunum eða útgefendunum.
Ættu blöð og tímarit að vanda
sem mest til þessa. J. H. P.
V
sundurleitum efniviðum, en mið-
stjórnin, sem halda skyldi ríkinu
saman stóð á völtum fótum. Þetta
verða menn að athuga, til þess að
geta skilið hina sviplegu sundrung
og hrun hins rússneska stórveldis.
Ýmsir merkir rithöfundar höfðu
undirbúið jarðveginn. Sdrslaklega
má nefna skáldið fræga Leo Tolstoj.
Á síðari hluta æfinnar gerðist hann
nokkurskonar spámaður. Hann
réðist á tilhögun og býggingu
þjóðfélagsins og taldi öll lög og
stjórnarvöld vera til ills eins.
Mennirnir eru góðir að upplagi,
sagði hann, og ef þeir eru látnir i
friði og eru lausir við liöft laga
og stjórnar, þá munu þeir einungis
gera það, sem gott er.
Mikilt hluti rússnesku alþýðunn-
ar er ólæs, en þeir sem lesa
kuniiu, drukku í sig kenningar
Tolstojs. En ýmsir af lærisveinum
hans gengu miklu lengra en hann
hafði gert. Tolstoj réði niönnum
ekki lil þess að gera uppreisn,
heldur skyldu þeir smámsanian
þroskast og betrast, og jaínframt
útrýma smátt og smált löguin og
stjórnarvöldum.
Þar sem spámaðurinn liafði pré-
dikað hægfara breytingu, kendu nú
lærisveinarnir, að með snöggri og
blóðugri byltingu skyldi þjóðfélags-
byggingin verða rifin niður til
grunna.
Jafnframt þessu varð hin gamla
rússneska keisaradýrkun að hverfa
úr sögunni. Studdi mikið til þess,
að keisarinn varð af)gerðalílih og
kjarklaus. Þjóðinni ofbauð sukkið
og óhóíið við hirðina og hún sá
að keisarinn réði engu og geröi
ekkert, þó hann væri sá er öllu
ætti að raða. Mentuðu stétlirnar
urðu honum andvígar. í blöðuni
komu árásir á keisarastjórnina, og
þrátt fyrir alla rilskoðun og kúg-
unaríög, var ráðist af miklum
krafli, bæði í ræðuin og ritum,
á stjórnarfyrirkomulag Rússlands.
Háskólakennarar og aðrir helztu
nientamenn rikisins voru foringjar
þessarar hreyfingar, og þeim fylgdi
að máium hin efnaðri borgarastétl
og margir aðalsmenn. Þeir mynd-
uðu flokk, með því takmarki að
{
gera Rússland að trjálsu þingstjórn-
arlandi, eftir Vestur-Evrópu fyr-
irmynd. Flokkurinn nefndist Kad-
ettflokkurinn, hann nefndist svo
eftir upphafsstöfunum í orðunum
»Konstitútiónellir Demókratar«
(frjálslyndir þingstjórnarmenn) Ka
og Dett á rússnesku. Nafnið á
ekkert skylt við Veslur-Evrópu-
orðið Kadet, sem þýðir sjóforingja-
efni, en þannig hefir það stundum
verið misskilið í íslenzkum blöðum.
Þannig var málum komið er ófrið-
urinn hófst. Iveisarastjórnin var
búin að missa alt traust hjá ment-
aða fólkinu og mikill hluti alþýð-
unnar var drukkinn af stjórnleysis-
kenningum Tolstojs og lærisveina
hans. Það er því ekki að undra
þótt stjórnin væri veik fyrir, þegar
óveðrið skall yfir.
Á síðustu árum var stóriðnaður
tekinn að blómgast í héruðunum
við Eystrasalt, og þá kom auðvit-
að jafnaðarstefnan til Rússlands.
En þó voru að eins fáir jafnaðar-
menn í Rússlandi þegar ófriðurinn
hófst, og verkamannafélögin fá og
máttu sín lítils. Jafnaðarmenn
skiptust í tvo flokka. Meiri hlutinn
nefndist Menschevickar, og þeir
fylgdu hinum almennu jafnaðar-
mannakenningum, sem kendar eru
við Karl Marx. Minni hlutinn nefnd-
ist Bolschevickar og þeir prédikuðu
uppreist og ofbeldi. Þeir vildu hafa
endaskifti á hlutunum. Láta hinn
fátæka verkamannalýð ráða öllu
og njóta allra auðlinda landsins,
en gera efnaða fólkið að öreigum.
Annars var stefnuskrá þeirra næsta
óljós.
Eftir uppreistina 1905 sá stjórn-
in áð yUb svo búið málti ekki
lengur standa, og var þá sett á
stofn þing, sem nefndist Dúma.
Það átti að nafninu til að hafa
löggjafarvald, en fékk ekki frum-
kvæði að málum, heldur átti að
eins að greiða atkvæði um frumvörp
stjórnarinnar. Ivosningarlögin voru
þannig úr garði gerð að keisara-
stjórnin átti vísan öruggan meiri
hluta. Af 450 meðlimum Dúmunn-
ar 1914 voru um 350 ihaldsmenn,
ca 60 Kadettar, en í þeim flokki
voru flestir mestu atkvæðamenn
ríkisins. Hinir skiftust í ýmsa