Tíminn - 08.01.1921, Blaðsíða 3

TÍ MINN
3
Heimilisiðnaðarsýning
í Reykjavík 1921.
Heimilisiðnaðarfélag íslands liefir nú ákveðið, að sýningin heíjist 5.
júlí næstkomandi og standi yfir ekki skemur en eina viku.
Stjórn félagsins og sýningarnefnd skora hér með alvarlegá á menn,
svo konur sem karla, að senda á sýninguna sem flest og sem mest af góð-
um, þjóðlegutn og vönduðum heimilisiðnaði, bæði gömlum og nýjum, og
ennfremur góð áhöld, sem notuð eða nothæf eru við heimilisiðnað.
Sýnendum ber að annast sending munanna á sinn kostnað til sýn-
ingarnefndarinnar. Sýningarnefndin veitir mununum móttöku, annast um þá
á sýningunni og sendir þá sýnendum að kostnaðarlausu með strandferða-
skipum, til þess viðkomustaðar skipanná, er næstur er eigendunum, en
þangað ber þeim að vitja munanna (á sinn kostnað). Sýnendur í nágrenni
Reykjavíkur vitji sinna muna hjá sýningarnefnd.
Óski sýnendur, að munir þeirra verði seldir, og tilgreini þeir verð,
annast sýningarnefnd um söluna og sendir andvirði hins selda til eiganda
að sýningunni afstaðinni.
Allar frekari leiðbeiningar viðvíkjandi sýningunni erum vér fús að
gefa, og sömuleiðis framkvæmdastjóri Sambands heimilisiðnaðarfélaganna,
ungfrú Halldóra Bjarnadóttir á Akureyri.
Reykjavík, 22. desember 1920.
I stjórn Heimilisiðnaðarfélags Islands:
Laufey Vilhjá.lmsdóttir, Einar Iielgason, Steinunn Bjarnason,
forseti. skrifari. gjaldkeri.
Ingibjörg H. Bjarnaso?i. Matthías Þórctarson.
Ragnhildur Pétursdóttir. Sigríður Bj'órnsdóttir.
í sýningarnefnd:
Bjarni jtónsso?i. Elí?i Brie??i Jónsso?i. Frída Proppé.
Jón Halldórsso?t. Kristjana Pétursdóttir.
— Tveir íranskir læknar, Cal-
mette undirforstjóri við'Pasteur-
stofnunina í París og Guerin, for-
stjóri dýralæknadeildar sömu
stoínunar, hafa gert mjög merkar
tilraunir um að bólusetja nautpen-
ing gegn berklaveiki, sem hafa
borið góðan árangur. Tilraunun-
um er haldið áfram á öpum og
þvínæst á mönnum. Með þessari
bólusetningu er nú talið örugt að
berklar séu ekki í kúamjólkinni.
það eru margir sem gera sér von-
ir um árangur bólusetningarinnar
á mönnum. Heíir það að vísu ver-
ið reynt áður, án árangurs, en
þessar nýju aðferðrr eru taldar
betri.
— Lenin hélt ræðu mikla í
Moskva upp úr sigri Rússa yfir
Wrangel. Fór hann mörgum orð-
um um, hversu mikið Bolchewick-
ar hefðu unnið á síðustu þrjú ár-
in. Sigur þeirra væri þó enn ekki
nema hálfur, því að enn hefði
vesturhluti Norðurálfunnar ekki
komið byltingunni í kring. Væri
Rússland æ í hættu statt, uns a.
m. k. eitt af vesturríkjunum
hefði komið á hjá sér einveldi ör-
eiganna og ráðstjórn.
— Skattar á stóreignum eru,
sem vænta má, orðnir næsta háir
á þýskalandi. Hefir bólað allmikið
á því, að stóreignamenn hafi
reynt að koma eignum sínum í
peninga eða verðbréf 0g komast
með burt úr landi og á laun. Ligg-
ur að sjálfsögðu þung reísing við.
Afarstórt hneikslismál af þessu
tæi stendur nú yfir. Er um að
ræða verðmæti sem skiftir hundr-
uðum miljóna marka, sem tekist
hefir eða verið reynt að smygla
úr landi. Fjölmargir eru við málið
riðnir og þar á meðal menn af ætt
keisarans. Hafa jafnaðarmenn
óspart notað mál þetta til árása á
keisaraættina.
— Alþjóðabandalagið hefir lát-
ið fræga lækna rannsaka hættuna
af farsóttunum sem geisa á Pól-
landi. Stafar mesta hættan af út-
brota-taugaveikinni. Herjar sú
veiki stór svæði landsins og er
afarmannskæð. Kólera geisar og í
landinu, en Pólverjar verjast
henni mun betur, með bólusetn-
ingu. Einkum geisa veikindin í
þeim héröðum, þar sem Pólverjar
og Rússar hafa barist, enda er
eymd manna mest á þeim stöðum
og sjúkrahúsin í ólagi. Miklar ráð-
stafanir eru gerðar um að hindra
það, að farsóttirnar berist vestur
á bóginn, og jafnframt er gert ráð
i'yrir að senda: rúmföt og matvæli
til sjúkrahúsanna og hverskonar
hjúkrunargögn og sótthreinsunar,
vestan úr álfu, og er búist við
bráðabirgðakostnaði tveim milj-
ónum sterlingspunda.
— Áætlað er að það muni
kosta 125 miljónir franka að end-
bergen hefst með fyrri hluta 18.
aldar, er Rússar fara að sækja
þangað. Kynleg er saga þessa
lands! Má nú svo kalla að Spits-
bergen væri bygð Rússum í nær
150 ár. Stunduðu Rússar þar rost-
ungs-, hvítfisks- (hvalakyn), ís-
bjama- og refaveiðar, líka hrein-
dýraveiðar. Rússar þessir voru
flestir frá héruðunum kring um
Ilvítahafið, þar sem mikið var
stunduð veiði allskonar. Venjan
var þessi: Einstakir menn, félög
og oft rík klaustur gerðu út skip
síðari hluta sumars norður. Er
komið var til Spitsbergen, hélt
skipshöfnin á land, bygði sér eitt
aðalaðsetur, og síðan fleiri eða
færri smákofa hingað og þangað,
er menn lágu í yfir besta veiðitím-
ann. Skipið hélt heim aftur eða
beið til vors. Var fólkið vanalega
sótt á næsta vori, en oft urðu þó
ýmsir fleiri ár í röð norður þar,
sumir alt að 30 árum! Komu
skipin heim á vorin hlaðin dýr-
mætri skinnavöru. Aldrei hefir
Spitsbergen verið jafnvíða bygð
sem á Rússatímunum, því þeir
bygðu veiðikofa sína hringinn 1
kring um landið, með ströndum
fram. Sjást rústir og ýmsar minj-
ar aðrar á fjölmörgum stöðum
eftir þá. Ekki er mikið til af frá-
sögnum um Rússalífið á Spits-
bergen, en menn vita, að margir,
er þangað fóru, flýðu fyrir trúar-
ofsóknum. Og er ekki langt síðan
urreisa dómkirkjuna í Rheims í
fyrri dýrð — að svo miklu leyti
sem það yfirleitt er unt.
— í septembermánuði síðastl.
var meðalverðhækkun á nauð-
synjavörum á Englandi 176 pct.,
en í október var hún orðin 164
pct.
— Ilerleifar Wrangels, sem
hann komst með á brott frá Krím,
munu hafa verið um 120 þús.
manns. Um hundrað skip voru
notuð til flutninganna.
( — Mjög harðar umræður hafa
orðiö á þingi Frakka út af því, að
Frakkland hefji aftur fullkomin
stjórnmálaviðskifti við páfann.
Eru það jaínaðarmenn og hinir
róttækari í hóp frjálslyndra
manna, sem fastast berjast á móti
og benda á, að þar sé íastasta
bólverk þröngsýni og afturhalds,
sem páfastóllinn er. Franska
stjórnin hallast eindregið að full-
um sáttum við páfa.
— Blöð Bandaríkjanna segja
ógurlegar sögur um það sukk og
þau fjársvik, sem hafa átt sér
stað 1 þeirri deild stjórnarinnar,
sem átti að sjá um skipabygging-
arnar. Er talið að mörg hundruð
miljónir dollara hafi farið í súg-
inn. Afarstórar íjárupphæðir hafa
farið í og úr íjárhirslunni, án þess
að þær væru nokkru sinni bókað-
ar. Fjöldi skipi þeirra, sem þessi
stjórnardeild heíir látið smíða,
eru með öllu ónothæf og þurfa
höfuðaðgerð um að verða sjófær.
pað er jafnvel talið sannað, að
sumir af starfsmönnum stofnun-
arinnar hafi fengið há mútulaun
frá skipasmíðastöðvunum og út-
gerðarmannafélögunum, og má
nærri geta í hvaða skyni það hefir
verið gert. Afarmargir menn eru
þegar orðnir riðnir við þetta mikla
hneikslismál og um svo mikið er
að ræða, að rannsóknardómurun-
um berast hinar hörðustu hótan-
ir, láti þeir ekki niður falla áfram-
haldandi rannsóknir í málinu. Er
talið víst, að það verði eitt fyrsta
verk Hardings, er hann tekur við
forsetadæminu, að leggja þessa
stjórnardeild algerlega niður. þá
er og talið líklegt, að seld verði
fyrir nauðalítið verð þessi mörgu
sviknu skip.
»
— það er talið sannað, að Sinn
Feinarnir hafi ætlað sér og haft
undirbúning um að ónýta skipa-
kvírnar, vatnsleiðslurnar og raf-
magnsstöðvarnar í Liverpool og
Manchester. Ennfremur að þeir
hafi fengið þúsundir sterlings-
punda að gjöf frá útlendingum til
þess að halda áfram hryðjuverk-
unum, enda greiði þeir þeim
manni 100 sterlingspunda verð-
laun, sem myrði enskan lögreglu-
þjón.
— Fyrst í desember bar svo við
skamt frá Ypern í Belgíu, er
menn voru þar að grefti, að þeir
fundu skotgröf sem hafði sigið
saman, og fundust þar lík 400
að stórir krossar úr tré hafa fund-
ist þar sem bygðirnar voru, með
áletrun guðrækilegs efnis. Erfitt
var líf Rússanna á Spitsbergen.
þeir kunnu þar lítt að lifa. 111
húsakynni, og oft varð lítið um
fæði, svo. að oft urðu þeir að lifa
á bjarndýrakjöti því nær einmata,
og stundum varð bjargarskortur.
Margir „lögðust fyrir“ er þeir
þóttust hafa veitt nóg, og rorruðu
í dimmum kofa sínum viku eftir
viku, og jafnvel mánuðum saman,
kaldir og hungraðir og hreyfing-
arlausir, og rauluðu bænir sínar.
Afleiðingin af þessu óholla lífi
varð og hin sama. Urmull af þess-
um vesalingum dó, svo sem sjá
má þess merki umhverfis Rússa-
tóftirnar enn í dag. Skyrbjúgur-
inn varð flestum að bana. Sköpuð-
ust margar kynlegar sögur um
þenna „voðalega sjúkdóm“, sem
þeir nefndu svo. Var það meðal
annars trú Rússanna, að hann
gengi um í hundslíki yfir landið,
og þorði margur ekki út úr kofa
sínum vegna hundsins. Stundum
lentu þessir rússnesku veiðimenn
í skipreka, fórst þá annaðhvort öll
skipshöfnin, eða komst á land ein-
hversstaðar og beið þar dauða
síns meðan ísinn var að mola
sundur skipið þeirra. það er nærri
ótrúlegt, að þeir, þrátt fyrir allar
raunirnar og erfiðleikana, skyldu
þó halda áfram þessum ferðum í
nær 150 ár, eða fram til um 1850.
enskra hermanna. Ætla menn að
hennennirnir hafi grafist þarna
lifandi, er skotgröfin seig saman.
— Kolaframleiðslan enska hefir
vaxið mikið upp úr síðustu samn-
ingunum. Á annari heilu vikunni
eftir samningana, voru framleidd
220 þús. smálesta meira af kolum,
en nokkra aðra viku á árinu.
Samningarnir eru og á þá leið, að
kaup verkamannanna hækkar í
hlutfalli við aukna framleiðslu.
— Algengt hefir það verið
lengi, að hásetar strjúki af skip-
um í erlendum höfnum, en á þessu
ári hefir orðið svo mikið um þetta,
einkanlega um skip frá Norður-
löndum sem eru í höfnum í Banda-
ríkjunum, að til stórvandræða
horfir. Til dæmis hafa um 600 há-
setar strokið af skipum Samein-
aða félagsins danska á þessu ári,
í Bandaríkjahöfnum, og 375 há-
setar frá tveim sænskum útgerð-
arfélögum. Aðalástæðan er talin
sú, að meðan gengi dollarsins er
svo hátt sem er, fá sjómennirnir
miklu hærri laun á Bandaríkja-
skipum.
— Baðmullarframleiðendur * í
Bandaríkjunum hafa ákveðið að
minka framleiðsluna um helming
næsta ár, vegna verðlækkunarinn-
ar.
— Fyrir rúmum hálfum mánuði
í lok 18. aldar tóku Norðmenn
loks að hefja göngu sína til Spits-
bergen. Mætti svo segja, að síðan
hafi Spitsbergen verið bygð Norð-
mönnum að svo miklu leyti sem
um bygð er að ræða. Norðmenn
urðu brátt hættulegir keppinautar
Rússapna í veiðiskapnum. Byrj-
uðu Norðmenn á rostungaveiðum,
en síðar bjarna, hreindýra, sela,
hvítfisks og réfaveiðum. Einnig
tóku þeir egg og dún. Hafa Norð-
menn stundað þessar veiðar alt til
vorra tíma, en einir þjóða eftir
1850, þ. e. eftir að Rússar hættu
veiðiskapnum. Héldu Norðmenn
uppteknum hætti Rússanna,
skildu oft eftir megnið af skips-
höfninni á haustin til vetrarsetu,
til að stunda veiðarnar, og sóttu
svo fólkið á vorin, og nýtt kom í
staðinn. Notuðu Norðmenn síðar
marga Rússakofa til vetursetunn-
ar. Fyrstu árin voru aðallega
stundaðar rostungaveiðar, en síð-
ar og nú á tímum aðallega sela-
veiðar. Skipin voru í byrjun fá
(3—10), en er fram yfir miðja
öldina kemur, eru þar orðin 50—
60. þess skal þó getið, að aldrei
varð alment að skipshafnirnar
tæki vetursetu nyrðra, heldur
voru það bara einstöku þeirra, er
höfðu skipun um það. En stundum
þurfti enga skipun. því „hvítur“
lokaði oft skipin inni á haustin,
er þau urðu síðbúin, og urðu menn
þá nauðugir viljugir að láta fyrir
var sprengju varpað í öldunga-
ráðsdeild þingsins í Rúmeníu.
Einn ráðherra og biskup biðu
bana, en fjöldi ráðherra og þing-
manna særðist.
— Ilarða viðureign háir þýska
stjórnin við embættismenn sína,
bæði hina æðri og lægri, út af
launakjörunum. Liggur við verk-
falli af hálfu embættismannanna.
------o------
^áorgin etfífa
Eftlr
<$>a£C §atne
XII.
þeir voru um hálft hundrað,
þingmennii'nir, vinstri mennirnir,
sem lengst vildu fara, sem komn-
ir voi'u á í’itstjórnarskrifstofu
„Morgunroðans“. það leyndi sér
ekki, að þeim var mikið niðri
fyrir.
Davíð Rossí sat í forsæti. Hann
var fölur og þreytulegur. Hann
leit ránnsóknaraugum á vini sína.
það var bei't, að það var fremur
að hann ugði um þá, en að hann
óttaðist óvini sína.
„Hún er ekki neitt sérstakt fyr-
bei’ast yfir veturinn. Slíkt kom
ósjaldan fyrir. Og erfitt og hættu-
rnikið varð oft líf norsku veiði-
mannanna, ekki síður en Rúss-
anna. Illur útbúnaður og þekking-
arleysi olli því. Varð gamli vágest-
urinn — skyi’bjúgurinn — í fyi'st-
unni mörgum að bana. Skipin
lentu oft í hörmulegustu hrakn-
ingum, og ■ fórust því mörg. Frá
1844—64 fói’ust við Spitsbergen
t. d. 24 skip. Oítar en einu sinni
kom það fyrir, er þau brotnuðu
í spón í ísnum, að nokkrir af
skipshöfninni lögðu á stað á skips-
bátnum heim, og komust eftir 10
—14 daga til Noregs. Er ,þetta
nærri ótrúleg dii’fska, en annað-
hvort var að reyna þetta eða bíða
dauða síns á ísnum. — Frá 1860—
80 stunduðu Norðmenn einnig
þorskveiðar upp undir Spitsberg-
en, en síðan hefir þorskur varla
sést þar.
Enn þann dag í dag hafa ýmsir
noi’skir veiðimenn vetursetu á
Spitsbergen. En nú er tíðin önn-
ur. Allur útbúnaður, hús, fæði og
annað er nú í svo góðu lagi, að
ekki þykir nú meiri áhætta að
fara til Spitsbergen og dvelja þar
en fara til næsta bæjar heima, og
skyrbjúgur kemur nú aldrei fyr-
ir. Nú er rostungurinn horfinn og
hvítfiskurinn miklu sjaldgæfari
en áður. En hvalui’inn er kominn
aftur, og byrjuðu Norðmenn að
reka hvalveiðar á Spitsbergen
ir okkur‘„ sagði hann, „þessi að-
staða sem við búum við. Hún er
eins í öllum löndum, þar sem þing-
ræðisstefnan berst við einvalds-
stefnuna. Baráttan stendur nú um
helgi þingsins“. — Ilann útskýrði
hvað stjórnin ætlaðist fyrir. Hún
kraíðist þess að þingið samþykti
lög umræðulaust. þetta væri til-
raun um að múlbinda fulltrúa
þjóðai’inar, sem væri hið sama og
að kasta fólkinu fyrir fætur
mannúðarlauss og glæpafulls ráð-
herra, upp á náð og ónáð.
það á að fara með þingið eins
og páfinn fór með kardínálafund-
inn. Kardínálarnir höfðu allir
greitt atkvæði gegn páfanum, en
páfinn tók oí'an hvítu kollhúfuna
sína og lagði hana yfir svörtu
kúlurnar: „þið sjáið það heirar
mínir“, sagði hann, „að alt er
hvítt — og þar með er ákvörðun
mín samþykt".
Er það tilætlunin að fara eins
að um þingið — þá verður að láta
hart koma á móti hörðu.
Hann lýsti því nú, hvernig
hann vildi láta fara að. Ef forseti
bæri lögin undir atkvæði umræðu-
laust, ætti flokkurinn allur að
fórna höndum og hrópa: „Buit —
bui't með það“. Forseti yrði knúð-
ur til að slíta fundi. Svo myndi
áfram fara og forseti yrði að
segja af sér og sá að verða forseti,
sem virti rétt þingsins.
„Við getum ekki gert annað,
þar eð við erum í minni hluta.
Látum þá svo vai-pa okkur í fang-
elsi. þá fáum við almenningsálit-
ið með okkur, og almenningsálitið
er stei'kasta aflið í heiminum —
sterkara en stjórnir og herir, og
það hlýtur að sigra“.
Ræðu þessari var tekið með
kulda og mótmælum og Malatesta
hóf að tala.
„Til hvers er að vera að ná sér
niðri á forsetanum? það er for-
sætisráðherrann sem öllu veldur.
Hann er okið sem hvílir á hálsi
Italíu. Ilann er páfinn, sem legg-
ur hvítu kollhúfuna á hinar svöi’tu
kúlur. það er hann sem þarf að
fá að kenna á okkur. — Hann
varnar verkamönnunum að hefja
verkföll og félögunum að starfa
og mótmæla brauðskattinum.
Hann fyllir borgina hermönnum.
Hann hrifsar fátæka bændasyn-
ina frá plógnum, færir þá í her-
mannabúning og skipar þeim að
skjóta á bræður sína og systur.
Hann ryður braut hungursneyð-
inni og drepsóttunum. — Hann
hefir nóg ilt aðhafst. Eða
eigum við að láta ti’oðast undir
1‘ótum? Erum við hættir að vei’a
hinir hraustu Rómverjar? — það
eru foringjar okkar, sem orðnir
eru svefnpurkur. þeir blanda okk-
ur svefnmeðöl. — það er til
einkis. Tíminn krefst þess for-
ingja, sem fús sé að safna hjarta-
blóði sínu í hendur sér og fórna
því fyi’ir þá sem þjást“.
1903. En veiðin hefir ekki svarað
kostnaði. Nú ei’U það aðallega sel-
veiðai’nar á vorin, og er þó selur-
inn mest drepinn á rekísnum
nokkuð frá landi. Síðan safna
skipin eggjum (æðarfugls) og
dún. Ilreindýr ei’u og skotin á
sumnim, og hefir þeim fækkað
svo, að til þurðar þeirra horfir.
Mun nú eiga að friða þau bráð-
lega. Vetursetumenn, er veiði
stunda, drepa aðallega refi og
birni. Hefir veiðiskapur þessi oft-
ast borgað sig ágætavel.
þetta er nú í sem stystu rnáli
saga Spitsbergen til þess tíma, er
heimurinn alment fór að veita
landinu athygli.
Hinir fyrstu, er segja má að
hafi lagt grundvöllinn til þekk-
ingar á landinu, voru auðvitað
sjómennirnir, er þangað höfðu
siglt. þeir höfðu siglt hi’inginn í
kring um landið alt, inn á firði,
gefið nöfn ótalmörgum stöðum,
tekið eftir straumum, hvernig ís-
inn í’ak, veðurfari o. fl. o. fl. Eink-
um þó norsku sjómennirnir. þessi
reynsla sjómannanna kom á
mai’gan hátt að góðu, er vísinda-
mennirnir tóku að rannsaka land-
ið um miðja siðastl. öld. Norsku
sjómennirnir, sem ætíð voru — og
eru enn — fengnir sem leiðsögu-
menn þeirra skipa, er norður fara,
gátu líka kent vísindamönnunum
að búa sig út í ferðina að ýmsu
leyti. Síðan hinar vísindalegu
1