Tíminn - 18.11.1983, Qupperneq 6

6______________
í spegli timans
FÖSTUDAGUR 18. NÓVEMBER 1983
IEKFANGASAFND í ZflGORSK
■ Hin forna rússncska borg
Zagorsk, sem áður hét Sergijev
Posad, er skammt fyrir norðan
Moskvu. Þangað ieggja ferða-
menn oft leið sína til að sjá
frægar byggingar, Troits-Sergie-
vaja Lavra (lavra= munka-
klaustur), sem reistar voru á
miðöldum og eru álitnar meðal
mestu og bestu minja um húsa-
gerðarlist og sögu þeirra tíma í
Rússlandi. En það er fleira for-
vitnilegt að sjá í Zagorsk en
þessar frægu byggingar. Þar er
líka að finna einstakt safn þar
sem sýnd eru leikföng barna.
Leikfangagerð á sér langa hefð
í héraðinu í kringum Zagorsk.
Sagnfræðingar telja, að hana
megi rekja allt til 10.-12. aldar.
Á síðustu öld var Sergijev Posad
miðstöð leikfangagerðar í land-
inu. Hundruð handverksmanna
bjuggu til alls konar leikföng,
útskorin, úr málmi, tuskum og
leir. Urvalið var feikilegt og
leikföngin litskrúðug og falleg.
Enn þann dag í dag er við lýði
þjóðleg leikfangahefð í Zagorsk.
Meistarar nútímans halda henni
áfram. Matrojskan frá Zagorsk
hefur farið sigurför um heiminn
og hafa bæði börn og fullorðnir
gaman af henni. Þjóðlega klædd-
ar brúður og rugguhcstar. Þegar
togað er í beislið gefur hesturinn
frá sér hljóð. Þessi hefðbundnu
leikföng fela í sér lifandi þjóð-
lega list.
Iðnaðurinn tók við af hand-
verksmönnum. Zagorsk varð
miðstöð nýrrar leikfangasmíði -
Ijöldafrainleiðslu. Frá 1932 hef-
ur starfað hér eina Vísinda- og
rannsóknastofnun leikfanga-
gerðar, sem er í landinu. Lista-
mcnnirnir taka tillit til ráðlegg-
inga og krafna uppeldisfræðinga
þegar þeir hanna leikföngin. I
hönnun hvers leikfangs tekur
þátt fólk, sem vinnur við ýmsar
greinar, s.s. listamenn, verk-
fræðingar og fatahönnuðir.
Módel af því fer í gegnum margar
hendur áður en það fer út í
verksmiðjuna í framleiðslu. Og
það er skiljanlegt, þar sem leik-
fangið er ekki aðeins til skemm-
tunar, heldur tæki til uppeldis.
Frá því árið 1933 hefur starfað
í Zagorsk list- og iðnaðartækni-
skóli, sem útskrifar meistara í
leikfangagerð. Og þar við hliðina
er Leikfangasafn Uppcldisfræði-
akademíu Sovétríkjanna.
Saga safnsins er afar merk.
Það var stofnað í Moskvu á árum
horgarastyrjaldarinnar (1918-
1920). Það var Nikolaj Bartram,
uppeldisfræðingur, sem skipu-
lagði og stjórnaði safninu. Hann
safnaði afar góðum munum með
aðstoð samstarfsmanna sinna.
Sýningarmunir komu frá höllum,
verslunum, frá söfnurum og úr
öðrum söfnum. Þegar þá á þriðja
tug aldarinnar varð safnið
menningar leg og vísindaleg mið-
stöð leikfangagerðar. Hér lærðu
fyrstu sovésku lcikfangafræðing-
CUFF
r ■■
AÞONUM
■ Enginn verður of gamall til að syngja rokk.
Og það er stórkostlegt að þegar ég er á
hljómleikaferðalagi vill fólk enn heyra gömlu
slagarana eins og Living Doll ott.
Þetta segir hinn fjörutíu og þriggja ára gamii
Cliff Richard, sem einmitt núna er að hefja
margra vikna hljómieikaferðalag í heimalandi
sínu Bretlandi. Hann er að halda upp á 25 ára
afmæli sitt í músíkbransanum.
(í starfskynningu: ÁÞ og JBB)
■ Leikfang frá Dymkovo á sýningu í Leikfangasafni Uppeld isfræðiakademíu Sovétríkjanna.
arnir og í rannsóknastofunni hér
voru búin til fyrstu leikföngin
fyrír fjöldaframleiðslu. Fyrir
næstum 50 árum var safnið flutt
til Zagorsk.
I sölum safnsins eru munir,
sem eru orðnir ævafomir og
sýna sögu og menningu annarra
landa. Leikföngin í safninu era
30.000 og hvert og eitt á sér sína
sögu.
Leikföng, sem foraleifa-
fræðingar hafa fundið era mörg
hver orðin fora og hin elstu eru
frá því 2000 f. Kr. Leikföng frá
þeim tímum höfðu það markmið
að varðveita barnið fyrir illum
öndum.
Fornar fugla- og dýramyndir
hafa varðveist lengi í barnaleik-
föngum. Alls konar flautur:
hestar, birnir, hreindýr, geitur
hafa verið við lýði hjá Rússum,
Úkraínubúum, Tékkum, Þjóð-
verjum og Frökkum... Þessi leik-
föng eiga margt sameiginlegt,
sem sérhver maður skilur. Jafn-
framt eru þau svo ólík að formi,
Iit og lögun. Þjóðleg einkenni
koma skýrt fram í þeim, svo
nátengd eru þau hinum þjóðlegu
málsháttum, söngvunum og
ævintýrinu.
Rússnesk leikföng eru mjög
Ijölbreytt. Meistarar um allt land
hafa búið til leikföng - í þorpum,
borgum og héruðum. Brúður úr
hálmi, sem börnin léku sér með
fyrir 100 áram, útskorin leik-
föng, litskrúðug leikföng úr leir.
Safn erlendra leikfanga er
mjög mikið. Verk meistara frá
Japan og Kína skera sig úr vegna
þess hve haglega þau eru gerð og
nákvæmlega unnin.
Þar er sérhvert leikfang tján-
ingarríkt dæmi um þjóðlegar
hefðir Austurlanda.
Þá eru leikföngin frá Evrópu-
löndunum ekki síður áhugaverð.
Þar era franskar og þýskar
bruður með postulínshöfuð í
tískukjólum frá síðustu öld.
Þeim fylgja kistur með mildum
útbúnaði: Höttum, skóm, regn-
hlífum, blævængjum og kjólum.
Þær eiga jafnvel hús með öllum
útbúnaði, húsgögnum og leirtaui
úr postúlíni og silfri. Þar vantar
ekkert. Þar era Ijósakrónur,
kertastjakar, Ijósasöx og jafnvel
einvígisbyssur. Öll leikföngin
eru haglega gerð og smekldeg.
Meðal leikfanga þeirra, sem leik-
fangasmiðir gerðu hér áður fyrr
voru tindátar, sem allar kynslóð-
ir höfðu gaman af og spiladósir.
I dag er hér um sjaldgæfa sýning-
armuni að ræða, verðmætar
menningarminjar.
Það eru ekki aðeins leikföng í
safninu í Zagorsk. Þar er einnig
að finna húsgögn fyrir böra og
málverk af böraum eftir erlenda
og innlenda listamenn og starf-
rófskver frá því á 18. öld.
B Gamalt leikfang úr tré frá Bogorodskaja til sýnis
Sovétríkjanna.
Leikfangasafni Uppeldisfræðiakademiu
viðtal dagsins
„SNPU-
LAGS-
KFEPPA"
■ „Ég ætla að fjalla um það i
erindi mínu, hvort mannskepn-
an sé yfir .Uoíuð til þcss fallin að
búa í þettbýli/' sagði Þorbjor-’
Broddason dósent m.a, er Tím-
inn spurði hann um hvað erindi
hans „Skipulagskreppa" sem
hánn flytur á ráðstefnu Lffs og
Tíminn ræðir
við Þorbjörn
Broddason
dósent um
erindi hans
um skipu-
lagskreppu
þjóðfelagsins,
sem hann
flytur á ráð*
stefnu Lífs
og lands á
morgun
lands á Hótel Borg á morgun.
Þorbjörn sagði jafnframt: ’
„Ég ætla að ræða þetta, út frá
þeirri foríendu, að maðurinn
hefur verið á ferðinni í 100
þúsund ár, ugglaust, og nánast
allan þann tíma í næstum óend-
anlegu dreifbýli, því það voru
ekki nema örfáar milljónir
manna sem byggðu jörðina þar
til fyrir svona 5-6 þúsund árum,
en síðan hefur maðurinn fjölgað
sér svo gífurlega að nú byggja
jörðina um 4 milljarðar, en talið
er að mannfjöldi hafi þúsund-
faldast á síðustu 6 til 7 þúsund
árum. Ég set því vandamálið
upp á þann veg, hvort þessi
skipulagskreppa sem við búum
nú við, eigi rætur sínar í því að
maðurinn sé dreifbýlisskepna.
Jafnvel ef við lítum á íslendinga
alveg fram á allra síðustu aldir,
þá bjuggu þeir í miklu dreifbýli.
Reykjavík taldi um 300 íbúa í
byrjun 19. aldar og í byrjun
þessarar aldar um 6 þrúsund íbúa.
Núna eru íbúarnir á milli 80 og
90 þúsund. Það hefur því orðið
grundvallarbreyting á þessu
sviði, án þess að fólkið hafi
breyst nokkurn skapaðan hlut.
Úr því að nienn lifðu lífinu með
góðum árangri í svona miklu
dreifbýli, þá er það bara spurn-
ingin hvort þéttbýlisformið hent-
ar þeim nokkuð. Ég spyr því
■ Þorbjöra Broddason lektor. Tímamynd - G.E.