Tíminn - 02.12.1983, Qupperneq 9

FÖSTUÐAGUR 2. DESEMBER 1983
Eggjad reif i ngarstöd
— hagur raeytenda og framleiðenda
■ Háværar deilur hafa staöið undan-
farnar vikur um söluskipulag eggja.
Deilur þessar eru á margan hátt athyglis-
verðar og um margt einkennandi fyrir
umræður um almenn þjóðfélagsmálefni
á íslandi um þessar mundir. Hér er fyrst
og fremst um áróðursstríð að ræða,
skynsemi og málefnalegar rökræður
komast þar lítið að. Sá sem fyrstur
kemur fram með fullyrðingu, hversu
fjárstæðukennd og órökstudd sem hún
er, hann er líklegastur til að verða ofaná.
Dæmi um þetta er frétt sem birtist á
baksíðu Morgunblaðsins snemma í
haust. Þar var það haft eftir eggjabónda
að tilkoma eggjadreifingarstöðvar
myndi leiða til hækkunar á eggjaverði
um allt að 80%.
Þar með virðist málið hafa verið
afgreitt í hugum mjög margra neytenda.
Tekist hafði að gera hugmyndina um
eggjadreifingarstöð að vondu máli enda
þótt ekki væru færð hin minnstu rök fyrir
þessari fullyrðingu.
En hvað er þarna í raun og veruð að
gerast? Hvaða hagsmuni er verið að
takast á um:? Er veriðað verja hagsmuni
neytenda eða er eitthvað allt annað sem
undir býr?
Eggjaframleiðslan.
Til þess að átta sig á forsendum
málsins er nauðsynlegt að menn geri sér
grein fyrir stöðu eggjaframleiðslunnar.
Nú eru í landinu 290 þúsund varphæn-
ur. Langmest af þeim er á um 60 búum
og eru þau mjög mismunandi að stærð.
Samkvæmt ásetningsskýrslum árið 1982
eru 44 þúsund hænur á stærsta hænsna-
búinu, eitt bú er með 35 þúsund hænur,
á tveimurbúum eru 10-20 þúsund hænur.
Á sjö búum eru 5-10 þúsund, 16 bú hafa
2-5 þúsund og 34 bú hafa 500 til 2000
hænur. Hver framleiðandi sér um að
koma framleiðslu sinni á markað.
Þessu fyrlgir mikill kostnaður og tíma-
eyðsla. Algengt er að hjá meðalframleið-
anda fari einn dagur í viku hverri í
dreifingu eggjanna.
Þetta er ein megin ástæðan fyrir því að
eggjaframleiðendur eru nú að reyna að
ná samstöðu um sölumál sín.
Þeirra eigið frumkvæði.
Það er ríkjandi misskilningur að
Framleiðsluráð landbúnaðarins og Stétt-
arsamband bænda hafi haft forgöngu í
þessu máli og beiti þar óeðlilegum
þrýstingi. Hið sanna er að allt frumkvæði
er frá framleiðendum sjálfum komið,
einkum þeim smærri, en fyrir þá er
kostnaðurinn af skipulagsleysinu tilfinn-
anlegastur.
Það er sjálfsögð skylda bændasamtak-
anna að aðstoða þessa framleiðendur
eins og aðra búvöruframleiðendur við
að skipuleggja sölumál sín þegar eftir
því er leitað.
Fundur Sambands eggjaframleiðenda
sem haldinn var 12. nóvember sl. sátu 74
eggjabændur. Á fundinum var lögð fram
tillaga sem fól það í sér að stofnuð yrði
eggjadreifingarstöð á vegum samlagsins.
Fram kom frávísunartillaga undirrituð
af 25 framleiðendum sem mér telst til að
eigi 130 þúsund hænsni. Málinu var
frestað til fundar sem haldinn verður í
næsta mánuði. Ljóst virðist af þessu að
tillagan um stofnun eggjadreifingar-
stöðvar er studd miklum meirihluta
framleiðenda. sem hafa yfir að ráða
rúmum helmingi framleiðslunnar.
Einokunargrýlan.
Því er haldið fram að með stofnun
eggjadreifingarstöðvar eigi að hneppa
alla verslun með egg í einokunarfjötra
og taka upp opinbera verðskráningu á
eggjum. Hvorugt þetta á við rök að
styðjast.
Framleiðsluráð landbúnaðarins hefur
veitt sambandi eggjaframleiðenda heild-
söluleyfi sem tekur gildi þegar og ef
eggjadreifingarstöð verði stofnuð. Komi
í ljós að einhverjir framleiðendur vilji
ekki vera með í því samstarfi geta þeir
sótt um sams konar leyfi. Að því er
verðskráninguna varðareru engin áform
um það, hvorki hjá Framleiðsluráði né
Sexmannanefnd, að verðskrá egg. Flest
bendir þó til þess að það yrði til hags
fyrir neytendur. Stjórn Sambands eggja-
framleiðenda mun því væntanlega ann-
ast verðskráninguna eins og verið hefur.
Hvað er
eggjadreifingarstöð?
Eins og áður segir sér nú hver fram-
leiðandi um að koma framleiðslu sinni á
markað. Verði af stofnun dreifingar-
stöðvar er gert ráð fyrir að eggin verði
sótt heim til framleiðenda einu sinni í
viku.
I stöðinni verða eggin flokkuð í
stærðarflokka, vegin og merkt. Eggin
verða gegnumlýst og tekin frá blóð-
hlaupin, brotin, sprungin og á annan
hátt gölluð egg. Gegnumlýsing er mjög
mikilvæg í þessu sambandi því að gallar
bæði í skurn eggsins og innihaldi koma
ekki í Ijós við venjulega skoðun. Með
gegnumlýsingu er auk þess hægt að
sannreyna hvort eggin eru ný eða ekki.
Eggjum sem standast gæðakröfur, er
síðan pakkað í mismunandi pakkningar
eftir fjölda eggja og stærð og á þær skráð
þyngd og verð, pökkunardagur og upp-
lýsingar um geymsluþol. Stöðin sér svo
um að dreifa eggjunum í verslanir.
Unnið er úr þeim eggjum sem ekki
standast kröfur almcnna markaðarins.
Núverandi ástand.
Ekkert heilbrigðis- eða gæðaeftirlit er
nú á eggjum hér á landi. Aðcins eitt
hænsabú hefur eggjapökkunarvél, ann-
ars staðar er eggjunum handpakkað.
Ekkert hænsnabúanna hcfur búnað til
þess að gegnumlýsa egg. Neytendur vita
nú í raun ekkert um ástand eggjanna og
aldur fyrr en þeir opna þau. í sama
bakkanum kaupum við allt frá minnstu
og upp í stærstu egg.
Verði af stofnun eggjadreifingar-
stöðvar er gert ráð fyrir að settar verði
opinberar reglur um heilbrigðis- og
gæðaeftirlit á eggjum, líkt og tíðkast í
öðrum löndum og sjálfsagt þykir um
aðrar matvörur hér á landi.
I því verði sem nú er skráð á eggjum
e'r gert ráð fyrir 10% dreifingar og
pökkunarkostnaði. Samkvæmt athugun
sem ráðgjafarfyrirtækið Hagvangur hef-
ur gert ætti þessi kostnaður að geta
lækkað niður í 3% við stofnun dreifing-
arstöðvarinnar. Auk þess má gera ráð
fyrir að ýmis önnur hagræðing fylgi í
kjölfarið. Framleiðendur verða ekki
lengur bundnir við að sjá sjálfir um
pökkun og dreifingu eggjanna og geta
betur sinnt búskapnum. Hörð samkepp-
ni hefur ríkt á eggjamarkaðnum og
undirboð hafa valdið miklum sveiflum á
verði. Þetta verðstríð hefur farið illa
Minningar frá morgni aldar
■ Nýkominerútbókávegum Vikurút-
gáfunnar. sem nefnist „Minningar frá
morgni aldar". Höfundur bókarinnar er
Geir Sigurðsson frá Skerðingsstöðum í
Hvammssveit. Geir er Dalamaður að ætt
og uppruna. Hann stundaði öll algeng
sveitastörf í æsku, var síðan bóndi um
langt skeið og var kosinn til fjölmargra
trúnaðarstarfa í sveit sinni. Síðar varð
hann barnakennari um tíu ára skeið.
Áðurnefnd bók er að miklu leyti
ævisaga höfundar. Bókin er um margt
eftirtektarverð. Málið er kjarnmikið og
vandað. Nafnið á bókinni er táknrænt og
segir mikið um innihaldið. I bókinni er
lýst á nákvæman hátt lífi og starfi
alþýðufólks eins og það gerðist á ísl.
sveitaheimilum á fyrstu tugum þessarar
aldar. Vinnubrögðum er nákvæmlega
lýst, mörgum störfum sem nú heyra
fortíðinni til, svo sem fráfærum, fjár-
gæslu, fjallaheyskap og fjölmörgu öðru.
Hann lýsir einnig trúarlífi og trúarsiðum
og hinum fábreyttu skemmtunum þeirra
tíma.
í bókinni er góð frásögn og lýsing á
því andrúmslofti cr ríkti á fyrstu tugum
aldarinnar og áhrifum Ungmennafélags-
hreyfingarinnar. Menn voru fullir af
bjartsýni og trú á framtíðina og störfuðu
ótrauðir undir kjörorðinu fræga: „ís-
landi allt"
Þá fá fræðslumálin sinn skammt, sem
einkum eru tengd Hjarðarholtsskólan-
um. Geir minnist með mikilli hlýju
skólastjórans Björns H. Jónssonar. Sá
kafli heitir: „Maöur á miðri leið".
Annar kafli sem mér finnst eftirtektar-
verður nefnist: „Foringi í fjórtán ár".
Þar er sagt frá sr. Kjartani Helgasyni,
sem var prestur í Hvammi í fjórtán ár.
Það leynir sér ekki að Dalamenn hafa
dáð þann mann. Samkvæmt lýsingu
GeirS hefur hann verið snjall predikari
og mikill menningarfrömuður, sem lét
sér ekkert mannlegt óviðkomandi og
studdi ótrauður að framförum.
Þá er ekki síöur eftirtektarverð
frásögn, sem nefnist „Máttur mannúðar-
innar." Það reyndust oft nærri óyfirstíg-
anlegir örðugleikar að koma sjúkling til
læknis um hávetur í svo að segja vega:
lausu landi og engar samgöngur á sjó. „I
þessari frásögn er lýst á glöggan hátt
hjálpfýsi nágrannanna, sem fúsir voru
að leggja á sig ótrúlegt erfiði og hættur
til að hjálpa bágstöddum sjúklingi.
Unga fólkið hefði gott af því að lesa
þessa bók, það mundi þá skilja betur við
hvaða skilyrði afi og amma áttu við að
búa, og hvað aldamótakynslóðin lagði á
sig til að brcyta okkar þjóðfélagi í það
velferðarríki, sem við höfum búið við að
undanförnu. Lesið þessa bók og þið
munuð verða fróðari um þá veröld, sem
var. Ágúst Vigfússon.
með fjárhag framleiðenda og á sinn þátt
í að eggjaverð er hér hærra en í nálægum
löndum. Með bættu skipulagi sölumál-
anna ætti að komast festa á verðlag eggja
og það fara lækkandi til samræmis við
það sem annars staðar gerist.
Andstaða
storframleiðenda
Eins og áður segir er hópur framleið-
enda andsnúinn hugmyndinni unt stofn-
un eggjadreifingarstöðvar. Þareru frem-
stir í flokki 2-3 stærstu framleiðendur og
nokkrir minnni framleiðendur fylgja
þeim að málum. Fyrir stærri framleið-
endurna er kostnaðurinn vegna skipu-
lagsleysis í dreifingu ekki jafn tilfinnan-
legur og hinna minni, því að hjá þeini
dreifist kostnaðurinn á meira magn.
Þeim er þess vegna vel Ijóst að takist
smærri framleiðendunum að sameinast
um sölumálin verða þeir um leið sam-
keppnisfærari um verð. Hinirstóru telja
því að það sé þeirra hagur að sundrungin
haldist áfram og almenningur fái ekki að
kynnast alvöru þjónustu á þessu sviði
matvælaframleiðslunnar.
Ég er þess hins vegar fullviss að þegar
frá líður muni þessir menn átta sig á því
að hag þeirra er einnig bcst borgið í
samstarfi við aðra framleiðendur.
Viðbrögð
verslunarinnar
Samtök kaupmanna hafa lýst sterkri
andstöðu við stofnun eggjadrcifingar-
stöðvar. Þessi viðbrögð eru að vissu leyti
skiljanleg því verslunin hefur á ýmsan
hátt hagnast á undirboðunum á eggja-
markaðnum. Kaupmenn hafa notfært
sér þau til að skapa samkeppni sín á
milli. Þetta er að vísu jákvætt, en það er
ekki sanngjarnt að láta framleiðendur
standa undir kostnaði við samkeppni
innan verslunarinnar. Þann kostnað
verður hún sjálf að bera.
Viðbrögð kaupmanna nú eru ekki
ósvipuð því sem var fyrir 25 árum þegar
mjólkurbúin stofnuðu Osta- og smjör-
söluna. Þá var að mörgu leyti svipað
ástatt á osta- og smjörmarkaðnum og nú
er á eggjamarkaðnum. Hvert mjólkur-
bú hafði sinn umboðsmann hér í Reykja-
vík sem flestir voru kaupmenn, umboðs-
laun voru há og undirboð algeng.
Þegar Osta- og smjörsalan tók til
starfa misstu því margir spón úr aski
sínum, undirboðin hurfu og festa komst
á verð þessara vara.
Neytendasamtökin
Afstaða stórframleiðendanna er
skýranleg, afstaða kaupmanna er vel
skiljanleg en afstaða neytendasamtak-
anna er mér með öllu óskiljanleg.
Þau hafa skorið upp herör gegn stofn-
un eggjadreifingarstöðvarinnar og halda
því fram að stofnun hennar muni skaða
hagsmuni neytenda. Ekki hefur þó örlað
á neinni sjálfstæðri athugun samtakanna
eftir Hákon
Sigurgrímsson,
f ramkvæmda-
stjóra
í þessu máli. hvorki í hagkvæmnishliö-
inni né því hvernig ástandið er á
eggjamarkaðnum. Væri þó full þörf á
því.
Samtökin virðast forðast að kynna sér
hvernig skipulagi þessara mála er háttað
crlendis en bergmála í sífellu órökstudd-
ar fullyrðingar annarra um málið.
Hvar annars staðar gæti það gerst að
neytendasamtök byndu trúss sitt við
kaupmcnn og stórframleiðendur? Tví-
skinnungur samtakanna er einnig aug-
Ijós. Þau beita sér fyrir því að gerðar eru
hinar ströngustu kröfur um meðferð
ýmissa annarra vara svo sem mjólkur og
kjöts, en leggjast gegn fyrirætlunum
eggjaframleiðenda um að trygga gæði
vöru sinnar og bæta þjónustu við neyt-
endur. Ekkert viröist þó eðlilegra en að
matvara sem er jafn rúmfrck í daglegri
neyslu okkar (u.þ.b. 200 egg á ári á
mann) lúti hliðstæðum reglum um með-
ferð og önnur matvara.
Fullyrðingar um að undirboð á mark-
aðnum þjóni hagsmunum neytenda eru
fráleitar. Það þjónar ekki heildarhags-
munum neytenda í landinu þótt það leiði
til tímabundinnar Iækkunar á eggjaverði
í einhverri verslun, að framleiðandi
selur á undirverði nokkur tonn af eggjum
scm safnast hafa upp og eru um það bil
að -verða ónýt. Stöðugt framboð og
vcrðlag er mcira virði fyrir ncytendur en
stundar hagnaður vegna slíkra undir-
hoða.
Grundvallarrettur.
Það er gundvallarréttur allra manna
að inega bindast samtökum um hags-
munamál sín. Við teljum það einn
megin kost okkar þjóðfélagsskipunar
hversu vel þetta frelsi okkar og þessi
réttur yfirleitt er varinn. Það skýtur því
nokkuð skökku við þegar einstaklingar
og jafnvel heil samtök hafa í hótunum ef
eggjabændur taki upp samvinnu um
sölumál sín. Jafnvel á þingum tveggja
stjórnmálaflokka gerist það að þetta
sjálfsagða máJ verður að stórmáli sem
sett er á bekk með helstu þjóðmálum að
því er virðist í þeim tilgangi að spila fyrir
því að samstaða náist meðal eggja-
bænda.
í þjóðfélgi okkar má þó benda á
fjölmörg dæmi hliðstæðrar samvinnu
sem enginn sér ástæðu til að gera
athugasemd við. Gott dæmi um smá-
atvinnurekendur sem sameinast hafa um
sölumál sín eru leigubílstjórar. Þeir hafa
skipulagt nokkur sölufyrirtæki og hafa
komið sér saman um verðskrá. Ekki ber
á öðru en neytendur séu tiltölulega sáttir
við þetta fyrirkomulag.
Hollt væri fyrir menn að velta fyrir sér
'hinu gangnstæða t.d. ef leigubílstjórar
„hörkuðu" í samkeppni her við annan,
undirbyðu aksturinn þegar lítið væri að
gera en krefðust hárrar greiðslu á mesta
annatímanum. Halda menn að hag neyt-
enda væri betur borgið með slíku fyrir-
komulagi? Mér finnst vera kominn tími
til að almenningur í þessu landi fari að
kynna sér málin sjálfstætt og hætti að
láta öfgamenn og pólitíska skottulækna
scgja sér fyrir verkum.
Hákon Sigurgrímsson.