Tíminn - 12.12.1986, Blaðsíða 16

16 Tíminn
JÓLABLAÐ II
Jón R. Hjálmarsson:
Orfevs og Evrydike
Sagan um Erfevs og Evrydike
gerðist í fyrndinni, en þótt langt sé
um liðið, hefur sögn þessi lifað góðu
lífi öld fram af öld og heldur enn
velli sem einhver hugljúfasta ástar-
saga, er um getur. Orfevs þessi var
sonur konungsins í Þrakíu og söng-
gyðjunnar Kalliópe. Sumir sögðu þó
að Appollon sjálfur hefði getið hann
við gyðjunni og má það vel vera.
Þessi ungi maður ólst upp við hirð
föður síns og gerðist með aldri og
þroska hinn mesti kappi og fullhugi.
En það sem merkilegast var í fari
hans var þó, hvílíkur afbragðs
söngvari hann var og hversu snilldar-
lega hann lék á hörpu sína.
Hafði slíkt aldrei heyrst áður og
svo mikill töframáttur fylgdi söng
hans og hljómlist, að hann laðaði til
sín villidýr merkurinnar, svo að þau
fylgdu honum sem lambahjörð, og
steinar og eikur fluttu sig úr stað til
þess að geta betur notið þessara
himnesku hljóma. Jafnvel vinda
loftsins lægði og öldur hafsins kyrrði,
þegar hann upphóf rödd sína og
hljóðfæraleik, því að höfuðskepn-
urnar tóku einnig þátt í hinni al-
mennu hrifningu og aðdáun yfir list
hans.
En Orfevs var ekki aðeins frábær
og óviðjafnanlegur sem listamaður,
heldur var hann líka hugmikill
kappi, sem lét sér mannraunir og
svaðilfarir lítt fyrir brjósti brenna.
Því til staðfestingar má minna á, að
hann var einn í kappaliði því, sem
Jason fékk með sér á skipinu Argó í
ævintýralegan leiðangur til Koikis
við Svartahaf, er hann fór tii að
sækja gullna reifið og frægt er í
sögum. Var þetta hin mesta glæfra-
för og munaði oft mjóu, hvort menn
kæmust af. Sérstaklega stóð þetta
tæpt, er skipið sigldi milli hamra
þeirra, sem Skellidrangar kallast og
eru við innsiglinguna inn í Svartahaf-
ið. Örmjótt sund lá milli þeirra og
þegar skip fóru þarna um, áttu
drangarnir það til að skella saman og
granda þá bæði skipi og mönnum.
Höfðu margir sæfarendur fengið að
kenna á þessu. En er Jason og menn
hans komu að þessum hættulega
stað, greip Orfevs hörpu sína og
söng af svo mikilli snilld að hamrarn-
ir gleymdu sér og stóðu á öndinni áf
hrifningu og hrærðust hvergi. Sumir
segja að gyðjan Aþena hafi átt þátt
í þessu með Orfevs og eitt er víst, að
upp frá þessu hafa Skellidrangar
ekki bifast, þótt siglt væri um sundið.
Einnig bjargaði Orfevs förunaut-
um sínum, er þeir sigldu fram hjá
sírenunum. En þær voru sérlega
raddfagrar söngmeyjar í fuglslíki og
með kvenhöfuð. Seiddu þær karl-
menn með undurfögrum söng sínum
svo að þeir gleymdu stund og stað og
gáðu einskis annars en að hlusta.
Brutu því margir skip sfn og fórust
við Klettaeyju þá, þar sem sírenurn-
ar sátu. Orfevs sá við þessari hættu,
því að hann hóf upp rödd sína, áður
en sírenurnar höfðu áttað sig, og við
það glcymdu þær fyrri iðju sinni og
hugsuðu um það eitt að fá að hlusta
á hann sem lengst. Þannig bjargaði
Orfevs félögum sínum hvað eftir
annað með undurfögrum söng og
heim sneri Jason með gullreifið frá
Svartahafinu ásamt Argóarförunum
frægu.
Eftir þessa hetjulegu ferð settist
Orfevs að um kyrrt heima í Þrakíu og
varð þar víðfrægur sem farandsöngv-
ari. Skömmu eftir heimkomuna
kvæntist hann Evrydike, sem var
goðborin og yndisfögur ung stúlka.
Tókust með þeim svo góðar ástir að
hvorugt mátti vart af öðru sjá stund-
inni lengur. En óvænt og skyndilega
dró ský fyrir þessa hamingjusól. Dag
einn gerðist sá sorglegi atburður, að
Evrydike var bitin af eiturslöngu og
andaðist áður en nokkur gæti komið
henni til hjálpar. Við þetta þyrmdi
svo yfir Orfevs að hann leit ekki
framar glaðan dag fyrir sorg og
söknuði. Vildi hann þá ekki um-
gangast fólk lengur og leitaði einveru
á fáförnum og óbyggðum stöðum,
þar sem harmur hans fékk útrás í
dapurlegum söngvum, en hamrar
fjallsins og tré skógarins voru einu
áheyrendur og þátttakendur í sorg
hans. Að síðustu var hann svo
yfirbugaður, að í örvæntingu ákvað
hann að stíga niður í ríki hinna
dauðu í Hades til að biðja máttar-
völdin þar að gefa sér Evrydike
aftur.
Leiðin til undirheima var bæði
löng og ströng. Fyrst varð Orfevs að
klifra niður klettótt einstigi og ganga
síðan eftir myrkum neðanjarðar-
göngum. Eftir langa mæðu kom
hann að ánni Styx, sem rennur á
landamærum lifenda og dauðra.
Ferjumaðurinn Karon flutti hann
yfir á báti sínum og síðan varð hann
að ganga enn um skeið. Loks náði
hann þó til bústaða goðanna þar
neðra og í sal einum miklum hitti
hann þau fyrir Hades og Persefóne,
konu hans. Sátu þau hljóð og alvar-
leg í hásætum sínum og ríkti djúp
þögn umhverfis þau. Eftir drykk-
langa stund rauf Hades þögnina og
spurði hranalega hversu það mætti
vera að Orfevs dirfðist að koma til
ríkis hans án þess að dauðinn hefði
kallað hann þangað.
Orfevs svaraði ekki, en greip í
staðinn til hörpu sinnar og gaf sorg
sína og söknuð til kynna með angur-
værum samhljómum. Því næst hóf
hann upp goðumlíka rödd sína og
túlkaði tilfinningar sínar á svo fagran
og átakanlegan hátt að jafnvel hinir
harðsnúnu stjórnendur dauðaríkis-
ins viknuðu við. Sögðu þau hjónin
þá, að þau skyldu leyfa Evrydike að
snúa með honum til jarðarinnar
aftur gegn einu skilyrði. En það var
að Orfevs liti aldrei um öxl á leiðinni
frá undirheimum og ekki fyrr en
hann hefði bláan himin yfir höfði
sér. Ef hann af ótta eða ástarþrá
bryti þetta bann, þá væri Evrydike
honum að eilífu glötuð. Orfevs varð
himinlifandi og lagði þegar af stað
aftur áleiðis til lands lifenda. Var
hann fastákveðinn að láta ekkert
glepja sigoglítaaldrei um öxl. Hann
slapp léttilega fram hjá helhundinum
Kerberos, sem var þríhöfðuð
ófreskja er gætti hliðsins inn að höll
Hadesar. Þurfti hann ekki annað en
að slá á strengi hörpu sinnar til þess
að kvikindið hætti að urra og gelta
og legðist niður.
Alla leiðina þóttist hann heyra létt
fótatak Evrydike að baki sér og allt
virtist ganga eins og í sögu. En þegar
hann kom í námunda við útganginn
úr dauðaríkinu og hann greindi dags-
birtuna koma á móti sér, fannst
honum allt í einu að hann heyrði
ekki fótatak hennar lengur. Sár
angist nísti hjarta hans og í fáti leit
hann um öxl. Þar stóð þá konan hans
yndisfagra, en við hlið hennar var
Hermes, leiðsögumaður sálnanna,
og hafði þegar gripið um hönd
hennar til að leiða hana aftur inn í
ríki hinna dánu. í örvæntingu rétti
Orfevs fram armana og vildi grípa
konu sína og hrifsa hana úr greipum
dauðans. En þá fálmaði hann aðeins
í loftið tómt. Konan hans elskuleg
leið burt í fjarska og langt að heyrði
hann kveðjuorð hennar eins og
hvísl.
Hann starði lengi á eftir henni
stjarfur af vonbrigðum og sorg. Loks
vaknaði hann til vitundar á ný og
lagði aftur af stað niður til dauðarík-
isins. En þá komst hann ekki yfir
landamærafljótið Styx, því að nú
neitaði Karon með öllu að ferja
hann í annað sinn til Hadesar,
hversu sárlega sem Orfevs bað hann.
Yfirbugaður af sorg sneri hann aftur
heim til ættlands síns, þar sem hann
flakkaði um næstu ár eins og skuggi
af sjálfum sér. Gleði og hamingju
megnaði enginn að veita honum
framar. Eftir missi Evrydike hataðist
hann líka við allar konur og af þeim
sökum, fylltust þrakverskar stúlk-
ur mikilli reiði og afbrýðisemi. Einu
sinni söfnuðust þær margar saman
og gerðu aðsúg að honum. Varðist
hann fimlega lengi vel, en enginn má
við margnum. Fór þessi harða viður-
eign svo að þær bókstaflega rifu
hann í tætlur, svo að ekkert var heilt
eftir nema höfuðið, sem hélt áfram
að syngja.
Gripu þær þá höfuðið og hörpu
listamannsins og köstuðu á haf út.
Öldur sjávarins báru hvorttveggja
um síðir að landi á eyjunni Lesbos.
Upp frá því varð þessi eyja frægasta
miðstöð skáldskapar, söngs og
hljóðfæraleiks, því að listin fylgdi
Orfevs lífs og liðnum og listin er
ódauðleg.

Kökuhús úr
hrökkbrauði
Það er í desember sem fjölskyldan
sameinast um jólaundirbúninginn,
eins og til dæmis að búa til kökuhús.
En kökuhús þarf ekki endilega að
vera úr piparkökudeigi. Hér kemur
hugmynd um hvernig hægt er að búa
til kökuhús úr hrökkbrauði. Það er
tilvalið að láta hvert barn búa til sitt
eigið kökuhús.
Til að búa til kökuhús þarf 17 stk
af hrökkbrauði, hvítan og mislitan
glerung, sælgæti til skreytingar, kók-
osmjöi og poppkorn.
Látið börnin skreyta kexið sem á
að nota í hliðar og gafla hússins. Það
þarf tvær kexkökur í hvern gafl og
þrjár kexkökur í hliðarnar.
Hjálpið þeim nú við að líma
saman hliðar og gafla hússins. Skerið
út þríhyrning til að setja efst á
gaflinn. Þekið hann með glerungi og
þar yfir er þakið með poppkorni.
Þegar það er orðið þurrt er þríhyrn-
ingurinn límdur efst á gaflinn. Límið
saman með glerungi þrjáróskreyttar
kexkökur í hvern þakhluta. Límið
síðan þakhlutana á sinn stað. Þegar
þeir eru orðnir þurrir er glerung
smurt yfir allt þakið og kókosmjöli
stráð þétt yfir.