Tíminn - 02.04.1987, Side 14

14 Tíminn
lllllllll BÓKMENNTIR
Fimmtudagur 2. apríl 1987
IfiSfiiiSBiiiil
Fáguð Ijóð en
átakalítil
Stefán Hörður Grfmsson:
Tengsl, Ijóð,
Mál og menning, 1986.
Eftir því sem handbækur upplýsa
er Stefán Höröur Grímsson kominn
hátt á sjötugsaklur. Hann hefur um
áratuga skeið veriö meðal hæst skrif-
uöu Ijóöskálda okkar, en eigi aö
síður eru afköst hans lítil í flatarmáli
talið, bækurnar fáar - þctta mun
vera sú fimmta á rúmum fjörutíu
árum - og allar tiltölulega smáar.
Fágun og vandvirkni hafa hins vegar
alltaf verið aðalsmerki hans, ásamt
hnitmiöun í orðavali og vafalausri
hæfni til biturrar ádeilu. Ég nefni til
dæmis af fyrri verkum lians Ijóðin
Bifreiðin sem hcmlar hjá rjóðrinu
og Síðdegi. hið fyrra kaldhæðnislega
mynd með óvenjulega óvæntum
skírskotunum, hið síðara eina bein-
skeyttustu ádeilu í smámyndarformi
á stríðsrekstur sem ég minnist úr
allri íslenskri ljóðagerð.
Með hliðsjón af því scm á undan
er komið hjá Stefáni Herði hlýtur
því ný Ijóðabók el'tir hann að teljast
til tíðinda. Aftur á móti verður það
að segjast eins og er að út frá
venjubundnum fornuilum bók-
mcnntafræðinga liggur þaö hreint
ekki á borðinu hver sé meginstefnan
í þessari nýju bók hans.
Einhvers staðar sá ég það haft
eftir Stefáni Hcrði í blaðaviðtali á
dögunum að fyrsti hluti þessarar
nýju bókar fjallaði um mengun í
víðasta skilningi, annar hlutinn væri
mýstískur og í þriðja hluta væri
hlaupið nokkuð í ýmsar áttir og liitt
tvennt síðan dregið saman í lokin.
Þctta má svo sem til sanns vegar
færa, og þócrcgekki alfarið kominn
til með að viðurkenna að túlkun af
þessari tcgund sé sú sem lesanda,
ókunnugum þessum hugmyndum
höfundar, myndi fyrst af öllu detta í
hug. Til dæmis er þarna töluvert
mikið af náttúrumyndum, og má
raunar segja að svo megi líta á að
þær tengist þeirri mengunarádeilu
sem máski er önnur meginstcfna
bókarinnar. Þar af nrá nefna lítið og
fallegt Ijóð sem lieitir einfaldlega
Næturbón:
Andvari ferðastu Ijúft
um þínar mýrar,
líð yfir maraskóga
og gáraðu ckki tjarnir.
Svefnlausi andi
leita þér hvíldar í sefi.
Sjá úthafið blundar í nótt,
það stirnir á þaninn kviðinn.
Ekki get ég komið auga á það að
hér sé á ferðinni ádcila, heldur þvert
á móti; þetta er hugljúf náttúru-
mynd, dregin upp að næturlagi, og
ber vitni um fumlaust snilldarhand-
bragð skálds sem kann til verka.
Mýstík, aftur á móti, cða einhvers
konar dulspeki, kann líka að vcra
þarna, til dæmis í Ijóði úr öðrunr
hluta bókar sem hcitir Sjónhending:
Sé horft út í geiminn
gcgnum skýlausa nótt
sést að bilin milli stjarna
mynda stjörnur
og stjörnur bilin.
Og má þó svo sem eins vel vera að
þctta sé einfaldlega það sem er vel
þekkt í Ijóðagerð og venjulega af-
greitt með skilgreiningunni orðaleik-
ur.
Með öðrum oröum þá fer ekki á
milli mála að þetta er vel ort og
fáguð Ijóðabók. En ef leita á eftir
meginstefnu í henni þá fer það
heldur ekki á milli mála að það er
nokkuð djúpt á henni. Vissulega er
þarna ádeilukennt efni, svo sem í
litlu smákvæði sem heitir Fanga-
mark:
Hciðan morgun
sést að Nótt
hefur markað lykil
á hlífiskjöldinn -
brennt sinn lykil
í hlífiskjöldinn.
Nóttin - myrkrið - er hér trúlega
að fornum sið tákn hins illa, myrku
aflanna sem reyna jafnan að spilla
mönnum og umhverfi þeirra. Hér
hefur þessum öflum tckist að rncrkja
sér varnarvegg þess sem talað er
fyrir og stíga þannig fyrsta skrefið til
þess að brjóta hann niður. Hættan
er því fyrir hendi á sigri þessara
myrku afla. Og al' því má sýnast að
skáldið hafi áhyggjur.
Þar er þá komið að því sem segja
má að sé einn af rauðu þráðunum í
Eiríkur Brynjólfsson:
Endalausir dagar,
Orðhagi sf., Rv. 1987.
Þessi ljóðabók, sem kom út fyrir
fáum vikum, hefur að geyma fjöru-
tíu ljóð og er hin fyrsta sinnar
tegundar eftir höfund sinn. Áður
hefur hann gefið út smásagnasafnið
I smásögur færandi, sem kom út
1985. Þessi bók skiptist í tvo hluta,
Loftkennd ljóð og Jarðbundin ljóð.
Munurinn á Ijóðunum í þessum
tveimur flokkum liggur þó ekki ljós
fyrir; efnistök eða viðfangsefni eru
þar ekki með svo ólíkum hætti að
það framkalli sjálfkrafa þessa skipt-
ingu. .
Það er einkenni á þessum Ijóðum
að þau eru huglæg og átakalítil. Því
bregður varla fyrir að tekist sé á við
áþreifanleg efni úr samfélagsveru-
leikanum allt umhverfis okkur. Sú
undantekning frá þessu, sem helst er
að nefna, er í litlu ljóði sem þarna er
og heitir um grjót. Þar furðar skáldið
sig á því að „útlent grjót“ sé á götum
Reykjavíkur, í landi þar sem nóg er
af grjóti; ég tek það þannig að þar sé
hann að tala um grjótið sem flutt var
inn um árið og notað við endurnýjun
neðsta hluta Laugavegarins.
Helsti styrkur höfundar í þessari
Stefán Hörður Grímsson skáld.
ENDALAUSIR DAGAR
EIRÍKUR BRVNJÓLFSSON
bók er hins vegar sá að honum er
nokkuð vel lagið að komast hnytti-
lega að orði og koma lesendum
sínum á óvart með óvæntum orðatil-
tækjum. Það er töluvert af slíku í
bókinni, og margt smellið.
En það þarf meira en þetta til að
ná því marki að skrifa verulega
marktæk ljóð. Þar þarf frumleika í
vali á yrkisefnum, þar þarf líka
frumleika í afstöðu til þessara yrkis-
efna, og þar þarf tilfinningu fyrir því
sem fer vel í formi og stíl. í heild
þykir mér nokkuð skorta á í þessu
öllu, og að höfundur eigi enn eftir að
læra og aga sig töluvert.
En frá þessu er þó ein ánægjuleg
undantekning. Það er lítið ljóð sem
bókinni, sem er uggur skáldsins,
væntanlega einna helst yfir framtíð
mannkyns. Hann heldur þessu þó
frekar á því sem kannski mætti tala
um sem áhyggjustigið, en þetta leið-
ist ekki út í ádeilur hjá honurn.
Það væri allt of ódýr niðurstaða úr
þessum vangaveltum að afgreiða
bókina einfaldlega með orðalagi
eitthvað á þá leið að hún sé torskilin
og að hana verði að lesa vandlega
aftur og aftur til að komast til botns
í henni. Ekki fer á milli mála að hér
er ort af kunnáttu og vandvirkni, og
það einkennir bókina að það er
mikil kyrrð og ró yfir henni. En
samhengið, meginstefnuna, eða
hvað menn vilja kalla það, vantar.
Slagkrafturinn er hér minni en eiga
mætti von á frá skáldi nieð getu
Stefáns Harðar Grímssonar.
-esig
heitir einfaldlega mannbjörg? Það
er svona:
Bryntröllið slær hrammi
í höfin
og öldurnar færa okkur í kaf
mannbjörg eftir þörfum
mannbjörg eftir þörfum tröllanna
Hér á það við að lesandi hefur
jafnan leyfi til-að lesa það út úr ljóði
sem honum finnst best horfa við
sjálfum. Hvert bryntröllið er, eða
hver tröllin eru, skal ég ekki gefa
neina algilda formúlu um. En þar
getur verið urn að ræða hvaðeina
það sem sterkt og illt er í heiminum.
Það mega vera stórveldin, það mega
vera þeir sem stýra kjarnorku-
sprengjum, miskunnarlausir fjár-
magns- eða verksmiðjueigendur sem
arðræna verkafólk, kannski má tala
þar um óvini litla mannsins, og
máski er þetta sá eini og sanni óvinur
í kristinni trú sem ræður ríkjum í
Víti.
En hvað sem því líður er þetta góð
lýsing á því hvernig óbreytt alþýðu-
fólk getur þurft að sæta því að öfl,
sem það ræður ekki við eða yfir, sýni
því algjört miskunnarleysi, sem
gangi það langt að hvergi sé hirt um
líf þess eða dauða. Dæmi slíks
þekkjum við öll til dæmis úr heims-
fréttunum og veraldarsögunni, og
þarf ekki að tilgreina þau sér á parti.
En þó ekki væri nema fyrir þetta
eina litla ljóð hefur þessi bók átt
erindi út á markaðinn. -esig
Myrkrið og Ijósið
Heimir Steinsson:
Haustregn,
AB Ljoðaklubbur, 1986.
Séra Heimir Steinsson er að vísu
þjóðkunnur maður, en þó miklu
fremur sem kennimaður heldur en
sem Ijóðskáld. Eitthvað mun þó
hafa sést eftir hann ljóðakyns í
blöðum og tímaritum, en hér er
hann hins vegar kominn fram með
heila ljóðabók. Þegar henni er flett
kemur í ljós að hann hefur dýrkað
ljóðagerðina lengi; eftir því sem mér
er kunnugt um aldur hans og af
ársetningum ljóðanna sé ég ekki
betur en hann hafi byrjað á þessu
þegar sem unglingur.
Eins og máski er við að búast um
starfandi prest innan þjóðkirkjunnar
eru trúarleg efni talsvert áberandi í
þessum ljóðum. Þó verður því ekki
haldið fram að hann sé sálmaskáld í
hefðbundnum skilningi þess orðs.
Það örlar á slíku, þarna eru nokkrir
lofsöngvar um guðdóminn í venju-
bundnum stíl, en um það eru aðeins
einstök dæmi.
Hins vegar beitir hann miklu
meira líkingamáli af ætt andstæðna
ljóss og myrkurs, til þess að túlka þá
togstreitu milli góðs og ills, trúar og
vantrúar, sem átt getur sér leikvöll í
mannssálinni. Þetta kemur máski
hvað sterkast fram í upphafsverki
bókarinnar, metnaðarfullum Ijóða-
bálki sem nefnist Merlín í Hliðskjálf-
Séra Heimir Steinsson.
inni, en sést þó víðar, m.a. í nokkuð
átakamiklu kvæði sem nefnist
Kveðja. Þar er viðfangsefnið sam-
band þess, sem talar í verkinu, og
guðs. Á því sambandi hefur orðið
brestur, og þó, því að:
Hvcrnig
ætti sá að geta skynjað guð
sem aldrei hefur bráðnað
í deiglu framréttra tófa hans
aldrei staðið fórnarprestur
fyrir brennandi altari hans
undir fjalli hans
í helgum skrúða?
Það er vissulega mikið af prestin-
um Heimi Steinssyni í þessari bók,
enda eðlilegt; er það ekki hverju
skáldi náttúrlegast að yrkja um þá
reynslu og það líf sem hann þekkir
best til? En trúarlegir lofsöngvar eru
þetta ekki fyrst og fremst. Hér eru í
fararbroddi, bæði hvað magn og
gæði snertir, verk sem fjalla um
trúarlegar efasemdir og þau átök
sem slíku geta fylgt. Og eins og
menn vita geta slík átök oft orðið
býsna hörð og sársaukafull þeim
sem í þeim lenda.
í bókinni er líka áberandi tilhneig-
ing til að kveða sterkt að orði og tala
tæpitungulaust. Slíkt er kenni-
mannslegt og vel við hæfi hér. Þótt
yrkisefni séu hér sótt í ýmsar áttir
eru það trúin og efasemdirnar sem
fara fyrir, jafnt að því er magn og
gæði snertir. Hér eru því komin
fram á sjónarsviðið nútímaleg trúar-
ljóð. Það er hæpið að tala um þau
sem sálma, því að þau fjalla um átök
en eru ekki efasemdalausar lofgerðir
í anda sanntrúaðra og kennimanna.
Kannski má segja að hér sé á
ferðinni tilraun til að leiða trúna sem
lykil til lausnar inn í þann tilvistar-
vanda sem hrjáir marga núna á
tölvuöld. - esig
^ Æskulýðsfulltrúi
Blönduóshreppur óskar eftir aö ráöa æskulýðsfull-
trúa í hálft starf og hefji hann störf í vor.
Upplýsingar um starfssvið og launakjör veitir
undirritaður.
Skriflegar umsóknir með upplýsingum um aldur og
menntun og fyrri störf berist undirrituðum fyrir 7.
apríl n.k.
Sveitarstjóri.
LAUSAR STÖEXJR HJÁ
REYKJAVIKURBORG
Starfsfók vantar í hlutastörf í eldhús Seljahl íðar og
einnig í sumarafleysingar, 100% störf.
Upplýsingar gefur forstöðumaður í síma 73633.
Umsóknum ber að skila til starfsmannahalds
Reykjavíkurborgar, Póshússtræti 9, 5. hæð á
sérstökum eyðublöðum sem þar fást.