Tíminn - 25.06.1988, Page 1

T
HELGIN
Kvennagullið
fékk aldrei nóg
• Blaðsfða 12
Bandarískirher-
menn og fortíðin
• Blaðsíða 8
- og var hann þó talinn álitlegasti piparsveinn landsins. Hann
stíaði „lausaleiksfólki“ vægðarlaust sundur með valdboði, en
gat sjálfur barn með stofustúlku sinni, rétt áður en hans eigið
brúðkaup fór fram
í viðureigninni gegn Bretum fyrir
fjórum árum. Það er þá munur eða
sá gamli Vigfús, faðir Bjarna, sem
helst hefur haft fyrir stafni að ragast
í smáþjófunum í Kjósinni. Meðan
þeir amtmaðurinn ungi spjalla í
káetunni, víkur Bjarni líka alveg úr
Hinn 23. maí 1811 sígur íslands-
farið frá bryggju í Bragernæs við
Drammen í Noregi, þar sem skipið
hefur haft mánaðarviðdvöl. Hver
maður veit að óhreint er á sænum
þessi misserin sem árin á undan
- ensk víkingaskip eru enn til alls
vís, því það er ófriður með Dönum
og breskum. Menn biðja þó að Guð
gefi lukku til og greiði þeim slysa-
lausa för yfir hafið, og hugga sig við
að nú er siglt norðar en venja er.
Samt er kvíði í brjósti ungs manns,
sem stendur á þiljum klæddur dýr-
indis loðfeldi og sem ber digran
gullhring með signeti einnar af helstu
aðalsættum Danmerkur. Hann
kveður nú hin sælu heimkynni á
herrasetrinu Borreby og heldur á
ókunnar stöðvar, sem í huga hans
eru umvafðar biksvartri reykjar-
mósku eldfjalla og þar sem sísoltinn
tötralýður hefur ekki undan að
pjakka grafir í svelluðum kirkju-
görðum við moldarkirkjur sínar.
Honum verður litið til ungs manns á
sama reki og hann sjálfur, sem horfir
fram um stafn og sýnist hvergi bang-
inn og afræður að spyrja hann enn
nokkurra spurninga, sér til hug-
hreystingar, um þetta fjarlæga land.
Hann gefur honum bendingu og þeir
hverfa til káetu þess fyrrnefnda að
reykjaeina pípu yfir glasi af „claret."
Mikill virðingarmunur var á þess-
um tveim æskumönnum. Sá í loð-
kápunni sigldi hér til þess að taka við
amtmannsembættinu í suðuramtinu
- hinn til þess eins (þótt hann væri
ári eldri og með betra lagapróf) að
verða honum til halds og trausts við
þetta nýja verkefni. En á því var
einföld skýring: Annar bar nafnið
Kammerjunkur og auskultant í
rentukammeri Johan Carl Thuer-
echt von Castenskjold, en hinn að-
eins danska útleggingu á nafni afa
síns Þórarins Jónssonar, sýslumanns
- Bjarne Thorarensen og ekki nema
„fuldmægtig" að nafnbót.
En Thorarensen er síður en svo
óánægður með hlutskipti sitt. Hann
veit vel að þessi staða kann að fleyta
honum af stað upp embættastigann
og hann dáir í laumi þennan auðuga
og eðalborna ferðafélaga sinn og
dettur ekki í hug að efast um verð-
leika hans gagnvart amtmannsem-
bættinu. Það fer líka heldur vel á
með þeim. Castenskjold hinn ungi
er glaðvær piltur og viðræðugóður
sem oft bregður á létt hjal, sem
Bjarni kann vel að meta. Hann er
íþróttamannlegur og hefur vanist
reiðmennsku hjá generallöjtenant-
inum, föður sínum, sem var „höjst-
kommanderende officer" á Sjálandi
Bjarni Thorarensen. Myndin er gerð af frönskum listamanni og er sögð sýna talsvert fríðari mann en Bjarni var.
huga sér þeim þönkum sem orðið
hafa kveikjan að sumum smákvæð-
um hans á stúdentsárunum. Hér
hjalar hann um ýmsar yndisstundir
Hafnaráranna og bregður á gaman-
samt spjall um “fruentimmerene" á
Östervold, en gleymir öllum „Hafn-
ar gufum" og „neflausri ásýnd“
Sjálands. Honum tekst að láta félaga
sinn gleyma ferðakvíðanum um
stund, en lengra nær það ekki:
Castenskjold tollir lítt á íslandi.
Hann er gerður að stiftamtmanni
1813, en festir ekki yndi fyrir það.
Að sex árum liðnum hefur hann
kvatt ísland að fullu og öllu og
aðeins haft þar þriggja ára viðdvöl
samtals. Bjarni verður lágt launaður
dómari í landsyfirréttinum og stígur
aldrei fæti á danska grund framar.
Hann siglir ævistig sinn sem konung-
legur embættismaður á íslandi, ævi-
stig, sem í mörgu líktist siglingunni
með Castenskjold. Þar togaðist á
lotningin fyrir hinni „dönsku
móður" og ástin til „hinnar móður-
innar,“ sem „með mjallhvíta arma,“
og tárvotan hvarm, vænti svo mikils
af börnum sínum og helst sonunum
sigldu. Sú sigling var erfið og í því
stríði sem háð var milli vaidastofn-
ana og embættismanna var nógra
víkingaskipa von, yrði mönnum á í
siglingalistinni.
Fimmtán vetra stúdent
Bjarni fæddist að Brautarholti á
Kjalarnesi þann 30. desember 1786,
sonur Vigfúsar Þórarinssonar, sýslu-
manns í Gullbringu og Kjósarsýslu
og Steinunnar Bjarnadóttur. Margir
sýslumenn voru í föðurættinni, en
mestur virðingarmaður var þó föður-
bróðirinn, Stefán Þórarinsson, amt-
maður á Möðruvöllum. í móðurætt-
inni var líka merkilegt fólk og gáfað
og var móðurafi Bjarna, sá er hann
hlaut nafn af, Bjarni landlæknir
Pálsson en móðuramma Rannveig,
dóttir Skúla fógeta. Skúla mun
Bjarni hafa metið mest af forfeðrum
sínum.
Fjölskyldan í Brautarholti hafði
því af ekki svo lítilli ættgöfgi að
státa, en það var gamanlaust að
gegna embætti á þeirri tíð er Bjarni
fæddist. Sýslumenn vissu vart sitt
rjúkandi ráð í allri þeirri upplausn
sem fylgdi í kjölfar móðuharðind-
anna 1783, þegar sagt var að menn
fengju ekki gætt eigna sinna fyrir
þjófagangi, þótt þeir svæfu á þeim.
Og landlæknirinn Bjarni Pálsson má
víst þakka fyrir að hafa verið búinn
að fá hvíldina (1779) áður en ósköp-
in riðu yfir og bólan sem geisaði
fæðingarár Bjarna fór um landið og
drap 1500 manns.
En Vigfús sýslumaður og embætt-
isbræður hans viknuðu lítt við allar
þessar hörmungar og refsistafnum
var óspart beitt. Má vel vera að sú
harðýðgi í refsingum sem Bjarni var
hallur undir síðar hafi verið honum