Tíminn - 22.07.1988, Side 8

8 Tíminn.
Föstudagur 22. júlí 1988
Tímirtn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aðstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Auglýsingaverð kr.
465,- pr. dálksentimetri.
Verð í lausasölu 60,- kr. og 70,- kr. um helgar. Áskrift 700.-
Ranglátt lánakerfi
Álit nefndar þeirrar, sem skipuð var í apríl sl. til
þess að fjalla um verðtryggingu fjárhagsskuldbind-
inga og framkvæmd hennar, liggur nú fyrir. Sex
nefndarmenn af sjö standa ágreiningslaust að áliti
þessu að séð verður. Einn nefndarmanna gerir
tilteknar athugasemdir við niðurstöðu nefndarinn-
ar án þess að skila séráliti með formlegum hætti.
Þrátt fyrir allan einhuginn í nefnd þessari eru
ekki líkur til þess að stjórnmálamenn aímennt eða
stuðningsmenn núverandi ríkisstjórnar verði á eitt
sáttir um þá niðurstöðu nefndarinnar að breytingar
á framkvæmd verðtryggingarstefnunnar séu ekki
tímabærar.
Það eru langsótt rök hjá nefndinni að ekki megi
hrófla við núverandi lánskjaravísitölu og vaxta-
kerfi án þess að tengja það skilyrðislaust víðtækum
efnahagsaðgerðum. Framkvæmd verðtryggingar
og vaxtamála er það sjálfstæður hluti efnahags- og
fjármálalífs að hana má endurskoða út af fyrir sig.
Þar með er ekki verið að andmæla því að víðtækar
efnahagsaðgerðir séu undirbúnar og að breytingar
á lánskjörum tengist að því leyti til almennum
efnahagsaðgerðum, þegar upp er staðið.
í nefndarálitinu kemur fram að framkvæmd
verðtryggingarhugmyndarinnar er gölluð og rang-
lát. Þar er staðfest m.a. að lánskjaravísitalan
hækkar um 10% umfram laun í landinu á launa-
stöðvunartímabili því sem nú stendur yfir. Hér er
því verið að stofna til misgengis milli lánskjara og
launa, sem ekki verður leiðrétt af gildandi lagaregl-
um nema að hluta til. Með þessu er verið að leggja
aukna byrði á heimilisrekstur húsbyggjenda, um-
fram allt unga fólkið sem er að eignast húsnæði.
Hins vegar skaðar þetta ekki þá launþega sem
komnir eru yfir skuldabaslið.
Þá bendir nefndin á að lánskjaravísitalan og
vaxtamálin eins og þau eru framkvæmd valdi
verulegu misgengi lánskjara hér á landi og í öðrum
löndum. Slíkt beinist gegn atvinnulífinu. Segir
nefndin réttilega að við svo búið megi ekki standa,
slíkt lánskjarafyrirkomulag standist ekki til
lengdar.
Þetta síðast nefnda atriði er eitt út af fyrir sig
áfellisdómur um framkvæmd verðtryggingarstefn-
unnar. í þessu felst að fjármagnskostnaður hér á
landi er ekki í samræmi við það sem gerist í
viðskipta- og samkeppnislöndum. Hér er einfald-
lega verið að segja það að íslenskar lánastofnanir
og lánsfjármarkaður ástundi okur í nafni þeirrar
upphaflegu stefnu í þessum efnum að vernda
höfuðstól sparifjár í bankakerfinu og tryggja
hóflega vexti af sparifé.
Verndarstefnan gagnvart sparifé almennings er
orðin að peningabraski í lokuðu markaðskerfi.
Talsmenn frjálsra viðskiptahátta, sem svo nefna
sig, framkvæma frelsishugmyndir sínar á gervi-
forsendum.
Það er skylda ríkisstjórnarinnar að gerbreyta
lánakerfinu frá því sem er.
111111 garri llllllllllllllllflllllllllllllillllllllllllllllllllllllllllllll
KRÓKÓDÍLATÁR
Það kcmur oft ýmislegt skrýtið
út úr því þegar Morgunblaðið fer
að skrifa um málefni Sambands
íslcnskra samvinnufélaga eða sam-
vinnuhrcyfingarinnar í hcild. Núna
upp á síðkastið hefur blaðið talað
fyrir þeirri skoðun að hreyfingin
þurfi að skera niður starfsemi sína,
„fækka kaupfélögunum verulega“
eins og það var svo smekklega
orðað i Staksteinaþætti þar á
dögunum, og í stuttu máli sagt að
rífa scglin.
Nú er það hins vegar vitað mál
að Morgunblaðið, að ekki sé talað
um þá menn sem þar eru við
stjórnvölinn, cru ekki beinlínis
bestu vinir samvinnufélaganna í
landinu. Þess vegna er hætt við að
það séu í raun ekki annað en ein
saman krókódílatár þegar meifli
þar á bæ þykjast setja upp sorgar-
svip yfir rekstrarerfiðleikum sam-
vinuuhreyfingar og þeim vanda
sem hún stendur nú frammi fyrir.
Þetta á við þegar þeir tala um að
nú þurfi hreyfingin að selja fyrír-
tæki og leggja niður fleiri eða færrí
af þeim starfsgreinum sem hún
fæst við.
Sláturhúsin
Það sem þeir á Morgunblaðinu
gleyma að taka með í dæmið er að
meginhlutinn af núverandi erfið-
leikum samvinnuhreyflngarínnar
er til kominn vegna heimatilbúinna
aðstæðna. Svo sláturhús kaupfé-
laganna séu tekin sem dæmi þá er
það Ijóst og hefur margsinnis kom-
ið fram í fjölmiðlum að þeir eiga
sér ósköp eðlilegar skýringar.
Það vita allir, sem fylgst hafa
með, að sláturhúsin hafa nú undan-
farið lent líkt og milli steins og
sleggju vegna þess að þeim er gert
að staðgreiða bændum afurðirnar,
talsvert áður en þær hafa verið
seldar. Þegar 'þetta fyrirkomulag
var tekið upp var því hcitið að
ríkisvaldið myndi útvcga nægilegt
fé til að brúa þetta bil.
Á þeirri Ijárútvcgun hefur hins
vegar oröið talsverður mishrestur,
og af því stafa erfíðleikarnir. Það
sem kaupfélagsmenn hafa verið að
tula fyrir er einfaldlega það að
breyta þurfí kerfínu á einhvern
þann veg að sláturhúsin sitji ekki
uppi með þann bagga að verða að
greiða fyrir afurðirnar, löngu áður
en þær seljast, án þess að fá nokkra
peninga til þess neins staðar frá.
Kannski það sé þetta sem Morg-
unblaðið á við þegar það talar um
að samvinnuhrcyfíngin eigi nú að
selja fyrírtæki? Það skyldi þó ekki
vera að blessaðir mennirnir eigi við
það að kaupfélögin eigi að selja
einkaaðilum sláturhúsin og gefa
þeim fullt sjálfdæmi um þann milli-
liðakostnað sem þeir taki, og þar
með það verð sem þeir greiði
bændum fyrir afurðirnar. Oska-
staða Morgunblaðsins værí vita-
skuld sú að þeim athafnamönnum,
sem frjálshyggjupressan berst hvað
harðast fyrir, verði afhent þetta
allt saman. Þar með yrði slíkum
aðilum gefið fullt athafnafrelsi til
að græða á bændum. En myndi þá
ekki líka fara að harðna á dainum
hjá ýmsum bóndanum, og það
fram yfir það sem þegar er orðið?
Vextirnir
Líka má Morgunblaðið gjarnan
minnast þess að háir vextir eru eitt
af því sem hvað harðast hefur hvílt
hér á öllum fyrírtækjarekstri nú
undanfarið, jafnt samvinnufyrir-
tækjum sem öðrum. Sá vandi er
sömuleiðis heimatilbúinn. Og
hugsanlegt er að það mætti svo
sem prófa það að beita stjórnvalds-
aðgerðum til þess að lækka hér
vexti og almennan tjármagnskostn-
að áður en til þeirrar þrautalend-
ingar er almcnnt gripið að draga
stórlega úr ölluni umsvifum sam-
vinnurekstrar í landinu.
Það er almennt viðurkennd
staðreynd að á seinni hluta síðasta
árs fór allur atvinnurekstur á lands-
byggðinni mjög illa út úr vaxta-
hækkuninni sem þá varð. Og eftir
þeim fréttum, sem verið hafa að
berast nú undanfaríð, er ekki að
sjá annað en að þessi þróun haldi
áfram.
Vextir eru nú einu sinni ákveðnir
af mönnum hér innanlands, og þeir
eru ekki neitt náttúruafl sem eng-
inn getur haft neina stjórn á. Það
er þess vegna engin óumbrcytanleg
nauðsyn komin upp á því að lcggja
samvinnurekstur niður í stórum
stíl þótt þeir séu tímabundið háir.
Málið er vitaskuld það aö hér
þarf að grípa til viðeigandi aðgerða
til þess að gera fyrírtækjum um
land allt mögulcgt að halda uppi
heilbrigðum rekstrí án þess að
þeim sé jafnframt gert að skyldu að
taka á sig byrðar eða hagsmuna-
ggæslu fyrir alls óskylda aðila.
Meðan þetta er ógert er auðvitað
út í hött að tala um að samvinnu-
hreyfíngin eigi að draga saman
seglin eða leggja niður fyrirtæki.
En eðli málsins samkvæmt
hlakkar Morgunblaðið yfír erfíð-
leikum í rekstri hjásamvinnufélög-
um. Þess vegna verður að taka
öllunt ráðleggingum þess um niður-
skurð hjá samvinnufélögum með
varúð. Þar er ekki talað af heilind-
um. Garrí.
IIIIIIIIIIIIIHHl VlTT OG BREITT IIIIIIIIIIIIIIIIIIM^^
Leiði
Hér í blaðinu hafa undanfarið
orðið nokkur skrif um leiði Gunn-
ars Gunnarssonar skálds í Viðey.
Eins og menn vita völdu Gunnar
og kona hans sér hinsta hvílustað í
eynni og eru jarðsett þar ásamt
syni sínum.
Svo vill til að sá er hér ritar kom
í Viðey fyrir fáum árurn og sá þá
leiði þjóðskáldsins. Þar var smekk-
lega um búið og leiðið hlaðið upp
úr torfi að gömlum og góðum
íslenskum sið. í einu og öllu var
þar svo frá gengið að fullur sómi
var að fyrir einn af mestu skáld-
sagnahöfundum íslensku þjóðar-
innar.
Svo vildi einnig til að fyrir fáum
vikum átti undirritaður aftur leið
út í Viðey, en þá hafði kirkjugarð-
urinn verið sléttaður, og þar með
leiði Gunnars Gunnarssonar og
fjölskyldu hans. Nú má vera að út
frá umhverfissjónarmiðum hafi
fundist rök fyrir því að slétta
kirkjugarðinn í eynni, enda er í
sjálfu sér ekki ætlunin hér að fara
að draga einn né neinn til ábyrgðar
fyrir þessi afglöp. En umskiptin
voru þó óneitanlega mikil, enda
horfinn allur virðuleiki leiðisins
fyrir sléttun.
Hér þarf að hafa í huga að
Gunnar Gunnarsson var eitt af
höfuðskáldum þjóðarinnar um
sína daga. Verk hans eru fyrir
löngu sígild, og þau munu án
nokkurs efa lifa alla þá sem að
sléttuninni stóðu. Sannleikurinn er
vitaskuld sá að Gunnar Gunnars-
son á flest annað skilið af þjóð
sinni en að jarðýtum sé beitt á
hinsta hvílustað hans.
Hér fer því ekki á milli mála að
mistök hafa verið gerð. En menn
eiga líka jafnan rétt á leiðréttingu
eigin mistaka. Svo er að sjá 'af
blaðaskrifum að borgaryfirvöld í
Reykjavík hafi staðið að þessu
verki og beri á því ábyrgð. Þeirra
er því að bæta úr þessum leiðinlegu
mistökum.
Það sem hér á að gera er því að
setja án nokkurrar tafar menn í að
hlaða leiðið upp aftur í sömu mynd
og það var. Það getur ekki skipt
neinum sköpum um sléttun garðs-
ins til eða frá þótt leiði þjóðskálds-
ins fái að standa þar upphlaðið í
friði. Lesendur og aðdáendur
skáldsagna Gunnars Gunnarssonar
eiga kröfu á að geta gengið að
legstað hans vísum þegar þeir
leggja leið sína út í Viðey. Hann
verðskuldar allt annað af þjóð
sinni en að þurfa að hvíla þar undir
einni saman sléttri grasflöt, þar
sem kannski ekkert annað en lítil
steinplata minnir á jarðvist hans og
geysimerk ritstörf. Maðurinn sem
skrifaði Sögu Borgarættarinnar og
Fjallkirkjuna á það skilið að fá að
hvíla undir hlöðnu leiði, líkt og um
var búið í upphafi. Og þó að meira
væri.
Svo er aukheldur að sjá af blaða-
fréttum að leiðið hafi verið sléttað
án þess að áður hafi verið haft
eðlilegt samráð við nánustu ætt-
ingja skáldsins. Gerir það málið
vitaskuld enn óskemmtilegra af-
spurnar og er þó slæmt fyrir. En
meginatriðið er að látin höfuðskáld
þjóðarinnar á ekki að vanvirða.
Jarðýtugleði einstakra ráðamanna
má ekki ganga út í þær öfgar að
legstaðir þjóðskálda fái ekki að
vera í friði. Þess vegna á hið
snarasta að hlaða leiði Gunnars
Gunnarssonar skálds upp að nýju í
sína fyrri mynd. esig