Tíminn - 10.12.1988, Side 7

(
skjöl, þar sem faðir hans hafði nú
verið lýstur ólæknandi sjúkur af
geðveiki sinni, og árið á eftir var
honum fengið fullt konungsvald.
Eitt það fyrsta sem hann gerði var að
takmarka enn frekar umgengnisrétt
konu sinnar við dótturina.
Karólína varð öskureið og skrifaði
bréf í ýmsar áttir þar sem hún lýsti
umkvörtunarefnum sínum tæpi-
tungulaust. Og nú fékk hún óvæntan
stuðning. Flokkur Whigga hafði álit-
ið að prinsinn mundi styðja þá til
valda er hann settist í konungsstól.
En prinsinn gerði það ekki, heldur
hélt Toryum enn við völd, mest til
þess að þóknast hjákonu sinni, lafði
Hertford, að því er sagt var. Whigg-
ar urðu svo reiðir að þeir ákváðu nú
að veita Karólínu fullan stuðning
sinn. Hollustuyfirlýsingar bárust
henni hvaðanæva að og borgarstjór-
inn í London kom að heimsækja
hana.
En prinsinn hafði viðað að sér
fleiri sönnunum um ósæmilega hegð-
an hennar og fyrirskipaði nú aðra
rannsókn. Tuttugu og þriggja manna
nefnd var skipuð í verkið, en útkom-
an var lík og áður. Karólína hrósaði
sigri og var hyllt á strætum Lundúna.
En meðan á rannsókninni stóð var
henni harðbannað að sjá dótturina
og mæðgurnar hittust eftir þetta
ekki nema af tilviljun. Eitt atvik má
þó nefna, sem gerðist í júlí 1813.
Karlotta hafði slitið trúlofun sinni
við prinsinn af Óraníu, og sagði
ástæðuna þá að hún yrði að vera í
London hjá móður sinni. Faðir
henna varð bálvondur og hélt að hún
væri í þingum við einhvern nýjan.
Hann hótaði að svipta hana aðsetri
sínu í London. í öngum sínum flúði
stúlkan á náðir þeirrar einu mann-
eskju, sem hún taldi geta veitt föð-
urnum viðnám - móður sinnar. En
hún hafði valið tímann illa. Karólína
var of upptekin af eigin áætlunum.
Karlotta hlaut því að beygja sig og
fara að vilja föður síns. Þær móðir
hennar sáust aldrei framar.
Skringilegur klæðaburður
Nú hafði Karólína ákveðið að
leggja land undir fót. Hún var orðin
46 ára gömul og hafði fengið nóg af
19 ára vist sinni í Englandi og
margvíslegu andstreymi sínu þar.
Nú ætlaði hún að skemmta sér.
Prinsinn varð alls hugar feginn að sjá
hana fara og útvegaði freigátu að
flytja hana yfir Ermarsund. í fylgd-
arliðinu var fölleitur unglingur, 13
ára gamall - William Austin. Hún
lét úr höfn með óvenjumikilli
viðhöfn, klædd dökkum, sniðamikl-
um frakka. Þegar hún sá strönd
Englands fjarlægjast, féll hún í öng-
vit af gleði. Handan við Ermarsund
beið hennar sundurleit hersing af
vögnum og í gömlum póstvagni
flutti hún þjóna sína og farangur.
Fyrst heimsótti hún eldri bróður
sinn, hertogann af Brunswick, sem
tók henni með kostum og kynjum,
en hélt síðan til Sviss og Italíu.
Hegðun hennar varð nú sífellt
æðisgengnari. Þegar hún var vöruð
við því að sögur um hana bærust til
Englands, skellihló hún: „Ríkisarf-
inn mun heyra þetta, eins og þið
segið; Það ætla ég bara að vona. Ég
elska að skaprauna honum." Flestir
-ensku aðalsmennirnir í fylgdarliði
hennar fóru heim. Þeim leist ekki á
blikuna.
Karólína var nú farin að ganga
með svarta hárkollu, sem klæddi
hana alls ekki. Lafði Bessborough,
sem sá hana á dansleik í Genf,
skrifaði: „Ég fæ ekki með orðum lýst
hve ég skammaðist mín fyrir að vera
ensk kona. Það fyrsta sem ég sá í
salnum var lágvaxin og spikfeit eldri
kona með ákaflega rautt andlit (lík-
lega vegna hitans). Hún var klædd
hvítum ungmeyjarkjól með háls,
axlir og bak nakið (svo hryllingur
var að sjá). Hár og augabrúnir voru
kolsvartar, svo maður féll í stafi, en
á kollinum trónaði sveigur úr ljós-
bleikum rósum..."
í Mílanó réði hún ítala, Bartolom-
eo Pergami að nafni, sem þjónustu-
mann. Hann var stórglæsilegur mað-
ur og hafði barist í herjum Napó-
leons. Fljótlega hlaut hann stöðu-
hækkun og varð eitthvað langt ofar
venjulegum þjóni. Hinn langþreytta
herbergisþerna hennar taldi að nú
Eiginmaðurinn. Prinsinn af Wales
var laus á kostunum og átti í fjörugu
ástarsambandi við ekkjuna Mary
Ann Fitzherbert, áður en þau Karol-
ína giftust. Hann er hér sýndur
þrotinn að kröftum á rekkjustokkn-
um með hinni heittelskuðu.
kastaði tólfunum og kvaðst „neyðast
til að segja upp“. Ekki leið á löngu
þar til flestir ættingja Pergami voru
fluttir inn til hennar. Það sem Karo-
línu láðist að gæta að var það að
maður hennar hafði njósnara allt í
kring um hana, sem reyndu að sanna
á hana eitthvað það sem gæti veitt
honum skilnaðarástæðu.
Hún skemmti sér dásamlega á
Ítalíu og var viðutan af hrifningu á
Pergami. Hún keypti húseignina
Villa d'Este á strönd Como - vatns-
ins handa sjálfri sér, en fékk Perg-
amo til eignar lítið setur sunnan við
Catani og fylgdi titilinn Baron de la
Francine í kaupunum. Hún fór til
Sikileyjar, þar sem hún var með
naumindum talin af að klífa hið
rymjandi eldfjall, Etnu, og þá lá
leiðin til Túnis. Þar tók sjálfur
beyinn á móti henni og síðan lá leið
hennar til Landsins helga. Þar stofn-
aði hún „Orðu heilagrar Karólínu“
og gerði Pergami að stórmeistara
orðunnar!
Enn rannsóknarréttur
Enginn vafi er á því að þau
Karólína og Pergami lifðu saman
eins og hjón. í Villa d‘Este lágu
setustofur þeirra saman - svo og
svefnherbergin. í hverri stofu var
mynd af honum. Nú gengu sögur um
að Pergamifjölskyldan væri að fé-
fletta hana.
Þegar Karolína var á leið til
Rómar, fékk hún þau tíðindi að
Georg þriðji væri látinn. Hún saup
hveljur þegar henni varð ljóst að nú
var hún orðin drottning Englands.
Ríkisarfinn, sem nú var 57 ára að
aldri, settist loks í hásætið.
Hún var boðuð til fundar við
Henry Brougham, lávarð, sem ætíð
hafði verið henni hliðhollur, og
mættust þau á hlutlausu svæði - í St.
Omer í Frakklandi. Brougham lá-
varður sagði henni að sér væri falið
að bjóða henni 50 þúsund sterlings-
pund fyrir að afsala sér réttinum til
að verða drottning Englands. Hún
þverneitaði. Brougham bað hana þá
að láta sem allra minnst á komu sinni
til Englands bera, fyrst hún ætlaði
þangað. En Karolína hafði beðið
þessara stundar í mörg ár og ætlaði
ekki að láta segja sér fyrir verkum.
Rfkisarfinn var hreint ekki vinsæll
af þjóðinni. Fáránleg eyðslugirni
hans á tímum þegar lágstéttirnar
lifðu við hungurmörk, olli því að
fólk fyrirleit hann. Og þegar skip
Karólínu lagðist við bryggju í Dover
kom múgur manns að fagna henni
og það var skotið 21 fallbyssuskoti.
Henni var fagnað sem hetju, þegar
hún hélt inn í London með William
Austin sér við hlið. „Lengi lifi
drottningin,“ kallaði múgurinn og
„lengi lifi Austin kóngur!“ Konung-
ur var miður sín vegna þessa alls og
hélt með konungsfjölskyldunni til
Windsor.
En áður en hann fór setti hann
enn nýja rannsókn í gang - og nú í
því augnamiði að fá skilnað. f fimm
ár hafði hann safnað saman hneyksl-
issögum um hana. Hann þóttist viss
um að geta bægt henni frá drottning-
arstöðunni.
Nú fór rannsóknin fram í sjálfri
lávarðadeild þingsins.
Þann dag sem hún mætti fyrir
nefndinni voru dómendur svart-
klæddir vegna andláts hertogaynj-
unnar af York og því gat Karólína
ekki valið sér þau viðhafnarklæði
sem hún hefði viljað. Hún mætti
dökkklædd og með stóran, svartan
hatt með strútsfjöðrum. Þar sem
fallist hafði verið á að konungur
sækti ekki beinlínis um skilnað, þá
var önnur leið valin. Forsætisráð-
herra gróf upp gamlan lagabálk um
mannorðsskemmdir og á grundvelli
hans var hugsanlegt að þingið mundi
samþykkja að svipta hana réttinum
til að setjast í sæti drottningar. í
réttarhöldunum var mest áhersla
lögð á samband hennar við Pergami
„útlending af lágum stigum" Réttur- ’
inn þingaði í 40 daga og skemmti
almenningur sér hið besta yfir þessu
basli kóngafólksins.
Frækileg málsvörn
Fjöldi launaðra, ítalskra vitna var
leiddur fram, sem átti að „segja
allt“. Sagði ein frá því er Karolína
hefði tekið á móti Pergami í snyrti-
stofu sinni á nærbuxunum. Pergami
átti og að hafa sést fara á fund
hennar í silkislopp einum klæða.
Enn hefði Karólína fundist sofandi
hjá Pergami með hendina milli fóta
honum og þau áttu að hafa sést í
ærslaleikjum með fíkjublöð fyrir
nekt sinni!
Ákærandinn hafði úr nógu að
moða og dró ekki af sér. En þá tók
vinur Karólinu, Brougham lávarður,
til við vörnina, sem var frækileg.
Hann talaði í átta tíma og mæltist
svo vel að þegar ræðunni var lokið
vildu flestir engu nema góðu á
drottinguna trúa. Lokatrompið var
glæsilegt: Drottningin, þrumaði
Brougham, hefði ekki getað drýgt
hór með Pergami. Hann hefði nefni-
lega sýkst í getnaðarfærum er hann
var hermaður Napóleons og orðið
getulaus!
Föstudaginn 10. nóvember voru
atkvæði greidd. 108 vildu sýkna
hana en 99 voru á móti. Feikna
fögnuður braust út um land allt og
heillaóskirnar streymdu til hennar. í
Windsor sat hinn nýi konungur,
Georg fjórði, og reif hár sitt af harmi
og reiði. (En þeir sem fylgdu honum
að málum komu vísu á kreik, sem
brátt var á hvers manns vörum í
London. Hún er svona í hrárri
snörun:
„Göfuga drottning, grátbæn vora
heyr:
Gakktu burtu - syndga ekki meir.
En efþú torgar ei svo stórum
skammt‘,
í öllum bænum, farðu burtu samt.“
Utan við sig af gleði yfir sigrinum
fór Karólína nú til St. Páls kirkju að
þakka Guði þessi úrslit. Múgur
manns fylgdi henni, en konungur
var í felum og hugsaði unt hvernig
hann gæti losnað við að hafa hana
nærri við krýninguna. Honurn til
óumræðilegs léttis kom leyndarráð
ríkisins saman og ákvað að þar sem
hún byggi aðskilin frá hans hátign,
hefði hún engan rétt til að taka þátt
í krýningarathöfninni. Konungur
mætti því neita henni um drottning-
artitilinn.
í ársbyrjun 1821 var hún ekki jafn
vinsæl af hinum hvikula borgarlýð
og áður. Hún bjó í Brandenburg-
house, kvartaði yfir ensku loftslagi
og drakk meira koníak en góðu hófi
gegndi. Hún hafði nauðað í konungi
að leyfa sér að vera viðstödd krýn-
inguna, en hann harðneitaði. Hann
óttaðist einhver óvæiít uppátæki af
hennar hálfu.
Því var það að hinn 19. júlí 1821,
klæddist hún í sitt besta skart - gegn
ráðum allra vina sinna - og ók til
Westminster Abbey...
Ekki voru þó margir sem tóku
eftir hneykslinu. Almenningur var
of mjög með hugann við alla þá dýrð
sem Georg fjórði hafði sett á svið
vegna krýningar sinnar. Vitað var að
konungskápan ein hafði kostað 24
þúsund pund.
Skömmu eftir krýninguna fór hún
í Drury Lane leikhúsið með nokkr-
um vinum sínum. Meðan á sýning-
unni stóð varð henni illt, þótt hún
væri sýninguna á enda. Læknir rann-
sakaði hana og sagð meinið vara
hægðateppu. Henni hrakaði skjótt.
Verjandi heniiar, Brougham lávarð-
ur, var hjá henni og við hann sagði
hún: „Ég er að deyja, Brougham.
En það skiptir engu máli.“ Hún
iðraðist einskis.
Kannske var það dóttir hennar,
Karlotta, sem lýsti henni allra best:
„Móðir mín var andstyggð," skrifaði
hún. „En hún hefði ekki orðið svona
mikil andstyggð, ef pabbi hefði ekki
verið enn meiri andstyggð!“
HAFRANNSÓKNIR VIÐ
ÍSLAND Jón Jónsson
Fyrra bindi af sögu hafrannsókna við Island, rakin frá önd-
verðu til 1937. Þar er fyrst greint frá skrifum íslenskra og
erlendra höfunda um fiska og aðra sjávarbúa og lífríki hafs-
ins kringum landið í fornum ritum, síðan hefst hafrannsókna-
þáttur útlendinga á 19. öld og smám saman verða rannsókn-
ir þessar umfangsmeiri og vísindalegri og hlutur Islendinga
í þeim vex, uns þeirgerastjafnokarerlendravísindamanna
í fiskifræði og hafrannsóknum.
Höfundur Hafrannsókna við íslander dr. Jón Jónsson fiski-
fræðingur, fyrrum forstjóri Hafrannsóknastofnunar. Hefur
hann ráðist í stórvirki með riti þessu og lagt drög að því lengi.
Bókin er prýdd fjölda mynda, m.a. litmynda
úr handritum.
Bókaútgáfa
/MENNING4RSJOÐS
SKÁLHOLTSSTlG 7 • REYKJAVlK • SlMI 621822
GÓÐ BÓK ER GERSEMI