Tíminn - 19.12.1989, Síða 7

Þriðjudagur 19. desember 1989
Tíminn 7
VETTVANGUR
Unnur Stefánsdóttir:
Hvað hef ur forgang ?
í stjórnarsáttmála núverandi
ríkisstjórnar segir m.a. í kaflanum
um byggðamál að sérstakt átak
skuli gert til að auka fjölbreytni í
atvinnu kvenna á landsbyggðinni.
Til þess að ýta á eftir þessu máli
flutti undirrituð ásamt fimm öðrum
þingmönnum Framsóknarflokks-
ins tillögu um þetta efni á Alþingi
s.l. haust. Tillagan var samþykkt
og ríkisstjórnin fól félagsmála-,
iðnaðar- og landbúnaðarráðuneyt-
unum að láta gera úttekt á stöðu
þessara mála.
í framhaldi af samþykkt þings-
ályktunarinnar og raunar tveggja
annarra um svipað efni, réðu fyrr-
nefnd ráðuneyti Mörtu Ó. Jens-
dóttur verkefnisstjóra til að gera
skýrslu um ástandið í atvinnumál-
um kvenna á landsbyggðinni. í
skýrslu Mörtu kemur í ljós að
atvinna fyrir konur í dreifbýli er
víða mjög lítil og mun ástandið
fara versnandi eftir því sem líður á
veturinn.
Tillögur um aðgerðir
í skýrslu Mörtu Jensdóttur er
bent á leiðir sem hægt væri að fara
til þess að ná árangri í þessu
mikilvæga atvinnu- og byggðamáli.
Helstu tillögur hennar eru
þessar:
1. Að stjórn verði skipuð til að sjá
um framkvæmd verkefnisins,
þar sem helstu hagsmunaaðilar
eigi fulltrúa.
2. Kvennahópar sem þegar eru
byrjaðir að starfa, fái aðstoð
s.s. með ráðgjöf um vöruþróun
og markaðsmál.
3. Að veitt verði aðstoð við stofn-
un smáfyrirtækja m.a. fram-
leiðslu- og þjónustufyrirtækja.
4. Komið verði af stað námskeið-
um fyrir atvinnulausa og verði
byrjað á þeim svæðum þar sem
langvarandi atvinnuleysi hefur
ríkt.
Mín skoðun er sú að þetta séu
athyglisverðar tillögur og brýnt að
þær komist í framkvæmd sem fyrst.
Námskeið fyrir atvinnulausa er
e.t.v. það sem er brýnast, en
aðstoð við kvennahópa gæti skipt
miklu máli, einkum fyrir konur sem
búa langt frá þéttbýliskjörnum.
Það sem kvennahópar hafa einkum
lagt áherslu á er ýmiskonar smáiðn-
aður s.s. gerð minjagripa, prjóna-
skapur og sérhæfð matvælafram-
leiðsla.
Miklir möguleikar eru í stofnun
lítilla framleiðslu- og þjónustufyr-
irtækja. Virðist slíkur rekstur, sem
gefur möguleika á að hafa vinnu-
tíma í samræmi við heimilisaðstæð-
ur henta konum sérstaklega vel.
Miðstjórnarfundur
Framsóknarflokksins
Á miðstjórnarfundi Framsókn-
arflokksins í síðasta mánuði var
mikið talað um atvinnu- og byggða-
mál.
Þar var m.a. ályktað um að efla
byggðakjarna á landsbyggðinni, til
að veita höfuðborgarsvæðinu mót-
vægi, hvað varðar fjölbreytni í
atvinnu-, félags- og menningarmál-
um.
Síðan segir í ályktun fundarins
að mikilvægt sé að auka fjölbreytni
í störfum fyrir konur á landsbyggð-
inni. „í því sambandi minnir fund-
urinn á þá undirbúningsvinnu, sem
þegar er hafin af hálfu ríkisstjórn-
arinnar og leggur áherslu á að
áfram verði unnið að því verkefni
af fullum þunga.“ Hér er um að
ræða verkefni það er Marta hefur
unnið að og skilað skýrslu um.
Þessi ályktun miðstjórnar fram-
sóknarmanna sýnir ótvírætt að
flokkurinn ætlar að vinna þessu
máli framgang. Hér eins og oft
áður er spurning um hvaða verk-
efni hafa forgang, hvað skiptir máli
í okkar byggðapólitík.
Svíar tóku á málinu?
Mikið atvinnuleysi hefur verið á •
landsbyggðinni í Svíþjóð undan-
farin ár, einkum meðal kvenna.
Ýmislegt hefur verið gert til þess
að bæta atvinnuástandið þar. í
héraði einu í Svíþjóð þar sem um
15 þúsund manns búa hefur verið
gert sérstakt átak í atvinnumálum,
en þar var orðið lítið um atvinnu.
Ríki og sveitarfélög veittu 6 millj-
ónum sænskra króna (um 60 millj-
ónir ísl.kr.) á ári í þrjú ár. Nú,
þegar tvö ár eru liðin, hafa þegar
verið stofnuð 49 ný fyrirtæki, sem
ganga mjög vel.
Kvenfélögin hafa
mikil áhrif
Umfangsmikið starf er unnið hér á
landi á vegum kvenfélaganna.
Bæði er um að ræða félags- og
líknarstarf og einnig hafa kvenfél-
agskonur verið ötular við að standa
fyrir fjölþættum námskeiðum sem
hafa komið sér vel.
Pegar harðnar á dalnum og at-
vinna minnkar eins og nú, hefi ég
tröllatrú á áhrifamætti kvenfélag-
anna, vinnu og samstöðu þeirra,
sem ævinlega hefur skilað miklu.
í því verkefni sem verið er að
vinna á vegum ráðuneytanna
þriggja og hugsað er sem skref í að
byggja upp atvinnu fyrir konur í
dreifbýli, hygg ég að hugmyndir
frá konum í hinum ýmsu kvenfé-
lögum gætu hjálpað mikið. Ég hvet
þvf forsvarsmenn kvenfélaganna
til að fylgjast með þessu verkefni
og að leggja því lið, eftir því sem
kostur er.
Fjármagn þarf I verkefnið
Mikið er talað um aflasamdrátt
og minnkandi þjóðartekjur þessa
dagana og það er sannarlega
ástæða til að hafa áhyggjur af
þjóðarbúskapnum á komandi ári.
Það er hins vegar mín skoðun að
óvarlega hafi verið fjárfest á ýms-
um sviðum atvinnulífsins og vextir
hafa verið of háir undanfarin ár,
fjármálastjórnunin hafi mistekist.
Það verkefni sem hér er talað
um er ekki fjárfesting upp á hundr-
uð milljóna, heldur fyrst og
fremst aðstoð og hvatning við fólk
með góðar hugmyndir til þess að
það geti framleitt vöru og komið
henni á markað.
Verkefnið er komið af stað, það
er e.t.v. spurning um hvað hefur
forgang í okkar landsbyggðar-
pólitík. Ef tekst að halda þessu
verki áfram á þeim forsendum sem
Marta leggur til í skýrslu sinni,
leggja til fjármuni og ráða verkefn-
isstjóra, þá veit ég að árangur mun
nást.
Unnur Stefánsdóttir
formaður Landssambands
framsóknarkvenna.
BÓKMENNTIR
A
Saga
Tímarit Sögufélags
XX VI1-1989
Ritstjórar Sigurður Ragnarsson
og Sölvi Sveinsson
Þessi árgangur Sögur er áþekkur
að yfirliti þeim næstu á undan.
Hér skrifar Jón Guðnason um
munnlegar heimildir, nánast tilsögn
um hvers skuli gæta við upptöku og
varðveislu munnlegra heimilda.
Guðmundur J. Guðmundsson rit-
ar um stjórnmálaátök og kristniboð
við Norðursjó. Telur hann að Noreg-
ur hafi orðið fyrir kristnum áhrifum
frá Danmörku og Bretlandseyjum
og kristni hafi alltaf verið nokkurs
megandi á íslandi frá upphafi.
Anna Agnarsdóttir ritar um
eftirmál byltingarinnar 1809 og
hversu bresk yfirvöld tóku á málum
Jörundar hundadagakonungs og fé-
laga hans. Koma þar fram nokkrar
upplýsingar sem ekki hafa verið
kunnar fyrri.
Gísli Jónsson skrifar um nafngjaf-
ir Eyfirðinga og Rangæinga 1703-
1845.
Stefán Aðalsteinsson ritar um
uppruna íslendinga. Mönnum hefur
sýnst að skipting okkar í blóðflokka
benti til meiri skyldleika við fra en
sögur og fornmenjar benda til. Stef-
án hefur þá lausn á þessu að í
afskekktum löndum, þar sem bólu-
sótt varð ekki landlæg en gekk sem
drepsótt á nokkurra áratuga fresti
hafi það skekkt hlutföllin svo að O
flokkur sé nú orðinn miklu meiri en
upphaflega var.
íhaldssemi og framfarahugmyndir
fyrr á tímum heitir ritgerð í Sögu.
„Grein þessi er þannig til komin að
höfundar sóttu sl. vetur sagnfræði-
námskeið í Háskóla íslands (kennari
Þór Whitehead) þar sem lesnar voru
ýmsar frumheimildir frá 17., 18. og
19. öld. - Ein spurningin, sem þátt-
takendur veltu fyrir sér, var þessi:
Stóð hugsunarháttur á fyrri tíð í vegi
fyrir breytingum á samfélagsháttum
og atvinnulífi? Kveikjan að þeirri
spumingu var að nokkru leyti bók
Gísla Gunnarssonar Upp er boðið
ísaland.“
Er skemmst frá að segja að þessir
sagnfræðinemar koma til liðs við
Gísla en hafna athugasemdum
Bjöms Stefánssonar við kenningar
hans.
Það liggur ljóst fyrir að t.d. Ólafur
Stephensen hafði ekki trú á því að
hefti Sögu
Nýtt
stofna til sjóþorpa á sinni tíð. Þau
risu upp eftir að fslendingar komu
skútunum fyrir sig. Þar með er ekki
sagt að þau hefðu orðið bjargráð á
fyrri öldum.
Páll Vídalín vildi stofna útgerðar-
bæ um fjögur þilskip. Hann hefur
væntanlega gert sér ljóst að stærri
skip gerðu aðrar kröfur og uppfylltu
önnur skilyrði en árabátarnir.
Ólafur Stephensen og samtíma-
menn hans höfðu nokkra reynslu af
búlausum mönnum sem treystu á
sjávarafla. Árið 1801 voru í Ingjalds-
sókn á Snæfellsnesi 90 húsmenn sem
engar landnytjar höfðu. Það gæti
verið góður stofn í sjóþorp. Og
þurrabúðarfólkið var víðar í ver-
stöðvum.
Ef menn líta í jarðabók Árna
Magnússonar og Páls Vídalíns má
víða sjá að jarðir voru leigðar fyrir
minna eftir bóluna en verið hafði.
Eins má finna dæmi þess að byggðin
hafði grisjast vegna bólunnar. Eftir
móðuharðindin vantaði fólk til að
nytja jarðir.
Ég held að raunsæir menn hafi
haft ærna ástæðu til að efast um að
vandi þjóðarinnar yrði leystur á 18.
öldinni með því að stofna sjávar-
þorp.
Þilskipaútgerðin, sem reynd var
samhliða Innréttingunum, gafst ekki
svo vel sem vonir stóðu til. Hvað olli
því? Sennilega að íslendingar hafi
ekki tileinkað sér þau vinnubrögð og
verklag sem hentaði. Samt varð það
þilskipaútgerðin sem markaði tíma-
mót um afkomu og efnahag þjóðar-
innar.
Sagnfræðinemar halda að lút-
herskur rétttrúnaður hafi tafið fram-
för þjóðarinnar með því að svipta
menn löngun til að efnast. „Ég
vænti, að svo hafi flestir auðgast, að
þeir eða þeirra forfeður hafi tekið
nokkuð ranglega frá öðrum,“ sagði
Jón Vídalín.
Víst kenndi Lúther að ekki væri
rétt að nota sér neyð annarra til að
kúga af þeim fé. Ég lærði fyrir
fermingu „fræði Lúthers hin minni"
þar sem hann skýrir boðorðin, Faðir
vor, trúarjátningu og skírn og kvöld-
máltíð. Þar fjallar hann um daglegt
brauð sem við biðjum um. Það nær
yfir allt sem við þurfum, fæði og
klæði, hús og heimili, fjölskyldu,
góða nágranna og góða veðráttu
o. fl. Þeim er einskis áfátt sem fær
það daglegt brauð sem Lúther talaði
um.
Ég held að menn ofmeti Lúther og
kenningar hans ef þeir halda að
hann háfi svipt íslendinga gleðinni
af að eiga. Væri nú ekki rétt að
athuga efnahag einstakra kirkju-
höfðingja í lútherskum sið? Hvað er
með Guðbrand Þorláksson, Brynjólf
Sveinsson eða sjálfan Jón Vídalín?
Og hvernig stendur á þessari stöku?
Hvar vill annars eignum ná,
um einskilding og dalinn
menn eru að þræta og ýtast á
uns þeir falla í valinn.
Hvernig gat Páli Ólafssyni dottið
þetta í hug þar sem lútherskur
rétttrúnaður hafði sigrað ágirndina?
Sagnfræðinemarnir minnast á
marköngla og þeir hafi verið dæmdir
af. Fyrst þeir minnast á Lúðvík
Kristjánsson í því sambandi hefðu
þeir mátt geta þess að hann hyggur
að þeir dómar hafi lítt verið haldnir.
Auðvitað voru markönglarnir
hlutarbót fyrir þann sem átti. Þess
má geta að vinnumenn áttu ekki sinn
hlut sjálfir heldur húsbóndi þeirra.
Því er skiljanlegt að þeim sem átti
vinnumann í skiprúmi hjá öðrum
þætti gengið á snið við gerða samn-
inga ef formaður færi að borga
honum beint. En eins og þeir sögðu
sem héldu markönglunum fram var
hverjum manni frjálst að ráða fé
sínu. En engu verður miðlað án þess
að það sé einhvers staðar tekið.
Stjórn fiskveiða hefur lengi verið
deilumál hér á landi. Því var trúað
að með því að leggja net eða lóðir í
sjó væru fiskigöngur hindraðar. Því
vildu menn banna að leggja hrogn-
kelsanet á ystu bæjum við fjörð ef
krækja mátti hrognkelsin upp við
fjarðarbotninn. Á seinni hluta 19.
aldar gilti við ísafjarðardjúp fisk-
veiðireglugerð sem bannaði mönn-
um að yfirgefa lóðir í sjó utan til í
Djúpinu. Einhvern tíma sá ég bréf
sem hásetar Vilhjálms afabróður
míns skrifuðu. Vilhjálmur reri frá
Hnífsdal og var sakaður um að hafa
farið í land frá lóðum sínum. Háset-
ar hans vottuðu að þeir gætu alls
ekki legið upp yfir lóðunum frammi
á Djúpi og var helsta orsök til þess
sú hve örðugt var að fá feitmeti.
Ekki veit ég hversu það fór en Páll,
afi Steins Steinarrs og systkina hans,
sem var formaður á Snæfjallaströnd,
sagði um þessa reglugerð: „Við brut-
um hana allir.“
Það er kannske erfitt fyrir börn
allsnægtanna sem telja „daglegt
brauð“ sjálfsagðan hlut að átta sig á
því hversu fyrri kynslóðir voru upp-
teknar af að afla sér matar. Þá var
nauðsyn að nýta bæði land og sjó.
Sjósókn á árabátum var háð veður-
fari og fiskigöngum á grunnmið. Það
var komið að síðustu aldamótum
þegar Einar Ben. kvað:
Þú býr við logarbrand,
bjargarlaus við frægu fiskisviðin,
fangasmár, þótt komist verði á miðin,
en gefur eigi
á góðum degi,
gjálpi sær við land.
Vissirðu hvað Frakkinn fékk til hlutar?
Fleytan er ofsmá, sá guli er utar.
Hve skal lengi
dorga drengir,
dáðlaus upp við sand?
Það varð að gera hlutina í réttri
röð. Myndun þorpa og kaupstaða
við sjóinn krafðist vissra skilyrða.
Voru þau skilyrði fyrir hendi á 17.
eða 18. öld?
Ritfregnir taka talsvert rúm í þess-
ari Sögu eins og áður. Nokkuð er
það tilviljanakennt hverjar bækur
eru teknar til meðferðar en í heild
má segja að þarna sé umræða um
þætti úr þjóðarsögunni.
H.Kr.
LESENDUR SKRIFA
Hvað eru lág laun?
Nýlega var í dálkum Tímans
ábending frá Óskari vegna lágra
launa ræstingakonu í háskólanum.
Endurmenntunarstjóri hafði yfirlýst
landflótta hennar vegna lágra launa.
Spuming er hvað eru lág laun, en
konan var með tvö böm á framfæri
og einhleyp. Hugsanlega hafa þau
verið 4-500 þús. kr. á ári og ekki er
nokkur leið að segja að það séu há
laun. Samt er þetta afstætt. Ríkis-
sjóður skaffar bamabætur, sennilega
um kr. 70.000 á þessu ári, bamabóta-
auka kr. 110.000 á þessu ári, mæðra-
laun kr. 90.000 og gulltryggir með-
lagið kr. 150.000 ef barnsfaðirinn
ræður ekki við að borga. Með þetta
í huga emm við farin að nálgast kr.
1.000.000 í ráðstöfunarfé og skal
enn áréttað að Iaunin em ekki há,
en þar með er ekki öll sagan sögð og
auðvitað flytur fólk eins og það vill.
Mér virðist samt að neikvætt tal um
hinn vonda ríkissjóð komu stundum
úr hörðustu átt og megi hann njóta
sannmælis, ekki síst frá fólki sem fær
þaðan 4-500 þúsund kr. á ári og hvar
er skilningur endurmenntunarstjór-
ans og þakklæti fyrir skólagöngu
sína, ókeypis kennslu, ókeypis
skólahúsnæði, námslán á óskavöxt-
um og ókeypis ræstingu og umsjón
með öllum húseignum háskólans
fyrir utan mjög góða starfsaðstöðu
þar nú?
Með bestu óskum, Kári.