Tíminn - 04.12.1991, Side 8

8 Tíminn
Miðvikudagur 4. desember 1991
Miðvikudagur 4. desember 1991
Tíminn 9
/ VCV'/v
s/".. ‘■■'X'i?, ' ' *
Eftir
Arnar
Árnason
„Markmið laga þessara er að draga úr
neyslu áfengis og að koma í veg fyrir neyslu
annarra vímuefna og þar með það tjón sem
neyslan veldur á heilsu manna, fjölskyldu-
lífi, samskiptum, eignum og atvinnu. Einnig
að hafa áhrif á viðhorf almennings til neyslu
áfengis og annarra vímuefna, ekki síst bama
og unglinga.“
Þetta segir í frumvarpi til laga um áfengis-
varnir og aðrar vímuefnavarnir, sem heil-
brigðis- og tryggingamálaráðherra, Sighvat-
ur Björgvinsson, kynnti á ráðstefnu um
vímuefnavarnir, „Verum vakandi", um síð-
ustu helgi. Hér verður gluggað í þetta frum-
varp, athugasemdir nefndar sem vann frum-
varpið, greinargerð með því og ýmislegt
annað sem fram kom á fyrrgreindri ráð-
stefnu. Þar er m.a. að finna tölur um neyslu
áfengis annarra vímuefna og tjónið sem hún
veldur.
Greinargerð nefndarinnar
með frumvarpinu
Frumvarpið var unnið af nefnd sem þáver-
andi heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra,
Guðmundur Bjarnason, skipaði 19. desem-
ber 1989. Henni var þá falið að gera tillögur
um sérstök áfengisvarnalög með svipuðum
hætti og áður hefur verið gert um tóbaks-
varnir. Henni var gert að taka sérstakt tillit
til samþykkta Alþjóða heilbrigðismálastofn-
unarinnar í þessum málum og vinna úr áliti
Áfengismálanefndar ríkisstjórnarinnar frá í
janúar 1987.
í nefndina voru upphaflega skipaðir: Ingi-
mar Sigurðsson lögfræðingur, Hrafn Páls-
son félagsfræðingur, Níels Árni Lund kenn-
ari, Jón Oddsson hæstaréttarlögmaður, Sig-
mundur Sigfússon yfirlæknir, og Ólafur
Haukur Árnason áfengisvarnaráðunautur. Á
meðan á starfinu stóð þótti sýnt að bæta
þyrfti við manni með þekkingu á félagsmála-
starfsemi sveitarfélaga og var Bragi Guð-
brandsson, félagsmálastjóri í Kópavogi og
nú aðstoðarmaður félagsmálaráðherra, þá
skipaður í nefndina.
Leitað var umsagnar fjölmargra aðila. Of
langt mál yrði að telja þá alla og athuga-
semdir þeirra. Sú véigamesta, að mati
nefndarinnar, er að hér sé ekki um heild-
stæða áfengisvarnalöggjöf að ræða. í at-
hugasemdum nefndarinnar með frumvarp-
inu kemur fram að nefndin telur sig hafa
komið til móts við flest þau sjónarmið sem
fram komu í umsögnum sérfróðra. Gert er
ráð fyrir að lögin gildi ekki eingöngu um
áfengi, heldur líka um önnur vímuefni. Það
er því skoðun nefndarinnar að tilgangurinn
með lagasetningu sem þessari sé að draga úr
neyslu áfengis og koma í veg fyrir neyslu
annarra vímuefna og þar með allt það tjón
sem neyslan veldur.
Nefndin bendir á það álit Alþjóða heilbrigð-
ismálastofnunarinnar að áfengisvandamálið
sé eitt mesta heilbrigðisvandamál sem
heimurinn stendur frammi fyrir. Stofnunin
hafi sett það markmið að dregið verði úr
neyslunni sem nemur fjórðungi fyrir alda-
mót. ísland hefur gengist undir þessi
ákvæði. Á undanfömum ámm hafa einstak-
aði dauðaslysa. Árið 1980 voru 18 af hundr-
aði alvarlegra slysa tengd áfengi og fjórð-
ungur dauðaslysa.
Um fjárhagslegt tjón þarf ekki að fjölyrða.
Tölfræðilegar athuganir, ófullkomnar sem
þær em, benda til að í um helmingi afbrota í
iðnríkjum komi áfengi við sögu.
Helstu nýmæli og greinar
frumvarpsins
Meðal helstu nýmæla, sem finna má í
fmmvarpi heilbrigðisráðherra, er að í 1.
grein er eins og sagði hér í upphafi lýst þeirri
stefnu að draga skuli úr neyslu áfengis og
koma í veg fyrir neyslu annarra vímuefna.
Ennfremur að hafa áhrif á viðhorf almenn-
ings til neyslunnar. Hér er í fyrsta skipti tek-
ið sérstaklega á öðmm vímuefnum en áfengi
í löggjöf af þessu tagi. í 4. grein er ótvírætt
tekið fram að heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðherra fari með yfirstjórn þessara mála.
Þannig er áfengisvandinn skilgreindur sem
heilsuvandi fyrst og fremst.
í 9. grein em félagsmálanefndum sveitarfé-
laganna lagðar þær skyldur á herðar að sinna
áfengis- og vímuefnavörnum með skipu-
lögðum hætti.
I 10. grein em lögfest reglugerðarákvæði
um áfengisauglýsingar. Þar er og hert á fyrri
ákvæðum með ýmsum hætti. Þar stendur til
dæmis f grein 10.1: „Ennfremur er bannað
að sýna neyslu eða hvers konar aðra meðferð
áfengis í auglýsingum eða upplýsingum um
annars konar vöm og þjónustu.“ Slíkar aug-
lýsingar em algengar hér á landi.
í 11. grein em ákvæði um viðvaranir á um-
búðum áfengis um skaðsemi þess og áhrif
líkt og þekkist um tóbak. í 3. kafla er fjallað
um fræðslustarf innan gmnnskóla, fram-
haldsskóla og sérskóla. Þá em í fmmvarpinu
heimildir til að semja við meðferðarstofnan-
ir um að hluti af hugsanlegri refsivist áfeng-
is- og vímuefnasjúklinga verði afplánaður á
slíkum stofnunum. Og að ökumanni, sem
dæmdur hefur verið til að missa ökuleyfið
ævilangt sakir neyslu áfengis eða annarra
vímuefna, verði gert að fara í meðferð á
stofnun fyrir áfengis- og vímuefnasjúklinga,
sé hann sjálfur sjúkur, eða að öðmm kosti að
taka þátt í fræðslunámskeiði á meðferðar-
stofnun. Lagt er til að það sé skilyrði fyrir
endurveitingu ökuleyfis að ökumaður hafi
hlotið meðferð samkvæmt þessari grein.
Með þessu frumvarpi er ætlunin að íslend-
ingum takist að ná því marki, sem þeir hafa
eins og aðrar þjóðir sem aðild eiga að Alþjóða
heilbrigðismálastofnuninni sett sér: að draga
úr neyslu áfengis um fjórðung fyrir aldamót.
ar þjóðir reynt að taka á málinu. Má nefna að
í Bandaríkjunum hafa mörg fylki takmarkað
vemlega aðgang manna að áfengi og hækk-
að aldurstakmark þeirra, sem versla mega
slíkt, úr 18 ámm í 20. í Frakklandi af öllum
löndum er verið að móta stefnu í þessu máli.
Þar er nú bannað að selja áfengi við þjóðvegi
og þykir nefndinni skjóta skökku við þegar
slík sala hefur verið leyfð hér á landi að und-
anförnu.
Það er skoðun nefndarinnar að markmið
laga þessara sé að skapa lífsstíl eins og átti
sér stað með tóbaksvarnalögunum frá 1984.
Meginverkefni allra, sem að málinu koma,
hljóti því að vera að móta viðhorf almenn-
ings til neyslu áfengis og annarra vímuefna.
Nefndin bendir enn á að Alþjóða heilbrigðis-
málastofnunin telur það sitt besta ráð til að
draga úr neyslu áfengis að takmarka aðgang
manna að því. Stefnan, sem mótuð hefur
verið hér á landi á undanförnum missemm,
gengur þar þvert á og það þótt ísland sé aðili
að stofnuninni og hafi samþykkt áðumefnd
sjónarmið hennar. Það er skoðun nefndar-
innar að með fmmvarpinu eigi að vera hægt
að hafa áhrif á þessum vettvangi, sem hing-
að til hafi ekki verið mótaður af heilbrigðis-
yfirvöldum heldur fjármálayfirvöldum,
fólks nokkuð. Framboð nýrra tegunda, fjölg-
un útsölustaða og vínveitingahúsa virðist
einnig auka neyslu.
Rannsóknir á neyslu ólöglegra vímuefna
em að sjálfsögðu þeim annmörkum háðar
að neytendur viðurkenna ekki neysluna fyrr
en í algert óefni er komið. Á áttunda ára-
tugnum fékkst þó staðfest að vemleg aukn-
ing hafði orðið í neyslu 15 til 17 ára skóla-
bama á kannabisefnum. Aðeins lítill hluti
þeirra, sem nota ólögleg vímuefni, kemur
hins vegar til meðferðar. Á síðustu fimm ár-
um hefur þeim fækkað, sem leita meðferðar
vegna neyslu amfetamíns og kannabisefna.
Óhægt er um vik með að draga af því miklar
ályktanir, hvort neysla þessara efna hafi
dregist saman og annarra þá kannski aukist,
hvort neyslan hafi einfaldlega dregist sam-
an, eða jafnvel staðið í stað.
Nýlegar rannsóknir sýna að áfengi veldur
tjóni á nánast öllum líffæmm. Það á hlut í
krabbameini, öndunarfærasjúkdómum og
hjarta- og æðasjúkdómum. Það truflar
hormónastarfsemi. Það truflar geð. Allmörg
böm fæðast vansköpuð vegna áfengisneyslu
móður á meðgöngu. Árið 1976 vom 14 af
hundraði alvarlegra umferðarslysa hér á
landi tengd áfengisneyslu og ellefu af hundr-
ára, en segja vitaskuld ekki alla söguna.
Samkvæmt opinbemm tölum hefur sala
áfengra drykkja í lítrum hreins vínanda talið
verið þessi á hvem einstakling hér á landi:
Árið 1966 2.31, 1970 2.49, 1975 2.85, 1980
3.14, 1985 3.26, 1989 4.13. Hefur aukist
stöðugt. Þróunin hefur verið eins í Finn-
landi. Hins vegar hefur neysla Norðmanna
minnkað stöðugt frá árinu 1980, úr 4.59 í
4.03. Hún hefur dregist saman í Danmörku
frá 1985 til 1989. Einnig dróst hún saman í
Svíþjóð frá 1975 til 1985, en hefur síðan
aukist aftur.
Sala áfengis virðist fylgja kaupmætti launa-
einkanlega ÁTVR, og af dómsmálaráðherr-
um undanfarinn áratug, sem veitt hafi fleiri
veitingahúsum vínveitingaleyfi en góðu hófi
gegnir.
Breytingar á neyslu áfengis
og annarra vímuefna á
síðustu árum.
Tjón af völdum neyslunnar
Helstu vísbendingar um heildarneyslu ís-
lendinga á áfengi eru skýrslur ÁTVR um inn-
flutning og sölu. Þær má bera saman milli
„Verum vakandi“ — Frumvarp til laga um áfengisvarnir og aðrar vímuefnavarnir. Nefnd, sem samdi frumvarpið, telur að:
NÚVERANDI VfMUEFNASTEFNA
GENGUR ÞVERT A STEFNU WH0