Tíminn - 22.04.1993, Side 5

Fimmtudagur 22. apríl 1993
Tíminn 5
Kristján G. Guðmundsson:
Egill Bj amason fombók-
sali og Jónas frá Hriflu
Egill Bjarnason vinnur að þýöingu söngleiks.
Veturinn 1936 var Egill í
Samvinnuskólanum. Jónas
skólastjóri var glöggur
mannþekkjari og sá fljótt að
góður efniviður var í þessum
unga manni. Hann hefur
hugsað líkt og Aðalsteinn
Sigmundsson, en hann sagði
um nemanda sinn, Eirík J.
Eiríksson, síðar prest og
skólastjóra: „Ekki kann ég
mann að sjá ef ekki verður
maður úr stráknum." Svo
mikið er víst að fljótlega réði
Jónas Egil til sín í vinnu.
Vinnutíminn var frá því
snemma á morgnana og
fram að skólatíma. Þá átti
Egill m.a. að opna bréf, er
Jónasi höfðu borist daginn
áður, en þau voru oftast
mörg.
Bréfin las Egill upphátt fyrir
Jónas meðan hann fór í bað,
klæddi sig og rakaði. Mörgum
bréfum þurfti að svara og gerði
Jónas það oftast sjálfur, en
stundum skrifaði Egill bréfin
eftir fyrirmælum Jónasar. Ein-
hverju sinni barst bréf frá Jónasi
f Lundarbrekku í Bárðardal.
Hann var að minna nafna sinn á
að grein, sem hann hafði sent
Tímanum, hefði enn ekki komist
á prent Egill skrifaði svarbréf,
samkvæmt fyrirmælum Jónasar,
svohljóðandi:
„Kæri nafni. Eins og þú veist er
ég lélegur að tala en dágóður að
skrifa. Því er öfugt farið með þig,
þú ert ágætur að tala, en ekki
eins góður að skrifa. Þessvegna
átt þú að tala, en ég að skrifa.
Með kærri kveðju. Þinn vinur
og nafni
Jónas Jónsson."
Einhverju sinni, er Egill kom
til vinnu sinnar, árla morguns,
kemur Jónas úr koju sinni á
langröndóttum náttfötum og
segir: „Hvemig líst þér á nýju
náttfötin mín?“
„Þú ert eins og sebradýr í
þeim,“ segir Egill.
„Ég hefði kannske átt að fá mér
þverröndótt föt, þá væri ég eins
og fangi,“ segir Jónas.
Ekki var Egill í Samvinnuskól-
anum til vors 1936, en var ráð-
inn starfsmaður Tímans um vet-
urinn, og vann þar fram á árið
1941. Svo var Egill aftur hjá
Tímanum 1958-1962, þá sem
auglýsingastjóri.
Það mun hafa verið sumarið
1938 að Jónas sendi Egil í mikið
ferðalag um landið. Egill sagðist
hafa gengið og hjólað í kringum
hálft fsland. Tilgangur ferðar-
innar var að hitta menn að máli
og fá fleiri kaupendur að Tíman-
um.
Fyrstu daga ferðarinnar var Eg-
ill gangandi og fannst sækjast
seint gangan. Er hann kom til
Hólmavíkur ákvað hann að
reyna að ná sér í reiðhjól. Ekki
fékkst það í kaupfélaginu, en von
var á hjólum eftir hálfan mánuð.
Er Egill kom út úr búðinni sér
hann ungan mann koma ríðandi
á nýlegu hjóli. Hann stöðvar
manninn og falast eftir reið-
skjótanum. Hinn var tregur til í
fyrstu, en þegar Jónatan kaupfé-
lagsstjóri var búinn að staðfesta
að hann fengi reiðhjól eftir
nokkra daga, var gengið frá
kaupum.
Síðan hjólaði Egill um Vestfirð-
ina, oft í súld og stundum í rign-
ingu. Er hann fór úr Önundar-
firði vestur yfir Gemlufallsheiði
til Dýrafjarðar, var komið blíð-
skaparveður, og á öllum bæjum
var fólk að vinna við heyþurrk.
Þegar hann kom að Mýrum var,
allt fólkið úti á túni að snúa heyi
og raka saman það sem orðið var
þurrt. Nú þótti sjálfgefið að
ferðalangur sem kominn var
langt að, og það yfir heiði, þyrfti
að fá góðgerðir og hvfld, en Egill
vildi aðeins fá hrífu og fara í hey-
vinnuna með heimafólkinu.
Þegar Egill kom suður úr ferða-
lagi sínu, var Jónas búinn að fá
bréf frá Gísla Vagnssyni bónda á
Mýrum, þar sem hann þakkar
fyrir sendimanninn. Svona
ferðalang kunni hann vel að
meta.
(Heimild: Egill Bjarnason, í
viðtali við greinarhöfund árið
1991).
Um það leyti er Egill var í Sam-
vinnuskólanum voru félagssam-
tök Vökumanna að verða til, fyr-
ir tilstuðlan Jónasar Jónssonar.
Landssamband stofnuðu Vöku-
menn á Þingvöllum vorið 1937.
1938 og 1939 gáfu þeir út tíma-
ritið Vöku. Ritstjóri var Valdi-
mar Jóhannsson, síðar bókaút-
gefandi, en framkvæmdastjóri
ritsins var Egill Bjarnason.
Hann annaðist auglýsingasöfn-
un og sá um fjárreiður.
J.J. segir í ritinu: ,Að Vöku
standa áhugamenn úr öllum
þrem lýðræðisflokkunum. Þar
geta þeir starfað saman, að því
að verja þjóðemið, frelsið og lýð-
ræðið." Ennfremur segir Jónas:
„Svo undarlega hefir viljað til að
þingræðisflokkarnir íslensku
hafa látið lítið bera á sér í fylk-
ingu æskunnar í landinu. Það er
eins og hinir fámennu, afvega-
leiddu, erlendu öfgaflokkar hafi
hugsjónir sínar miklu meira á
hraðbergi heldur en þær þrjár
landsmálastefnur, sem raun-
vemlega njóta trausts íslensku
þjóðarinnar."
Valdimar Jóhannsson segir m.a.
er hann fylgir ritinu úr hlaði:
„Engum hugsandi manni getur
dulist, að með óbilgjamri tog-
streitu milli stétta þjóðfélagsins
og skefjalausri innbyrðisbaráttu
landsmálaflokkanna er velferð
íslendinga og þjóðarhagsmun-
um stefnt í voða. Sameiginleg
tunga, saga og menning, sam-
eiginlegt þjóðerni og þjóðskipu-
lag, í stuttu máli: vé hins ís-
lenska anda, að ógleymdum öll-
um tímanlegum verðmætum,
sem þjóðin á sameiginlega, or-
saka það, að íslendingar verða og
hljóta að standa sameiginlegan
vörð um stjómarfarslegt og
menningarlegt sjálfstæði sitt.
Aldrei hefir verið brýnni þörf á
sameiginlegri varðstöðu allrar
þjóðarinnar um tilverurétt sinn
en einmitt nú.“
Egill Bjarnason á nokkrar
greinar í ritinu, m.a. skrifar
hann um íslensku glímuna. í
fyrsta heftinu á hann ljóð. Þar
segir meðal annars:
KÍNAJÁRNBLANDA
Islendingar eru engum llkir,
þegar taliö berst aö jöfnum at-
kvæðarétti og öðrum heimsins
lystisemdum. Kjósendur hafa
löngum deilt um vægi at-
kvæöaróttar (kjördæmum
landsins og víst er óþolandi
fyrir okkur Breiöholtsbúa aö
hafa einn fimmta part af at-
kvæði fólksins vestur á Fjörö-
um. En á sama tíma erum við
alsælir með misjafna vigt at-
kvæða á alþjóða mannþing-
um. Islendingar sitja viö hliö
Indverja hjá Sameinuðu þjóð-
unum og hafa þjóöimar sitt at-
kvæðið hvor. Á næsta bekk
fyrir aftan sitja svo Kínverjar
við sama borð.
Islendingar stóðu reyndar ár-
um saman í vegi fyrir að Kin-
verjar fengju að nota atkvæði
sitt sjáJfir hjá Sameinuðu þjóð-
unum. Stærstu þjóö veraldar
var haldið utan við bandaiag
þjóðanna frá stofnun og frarn
á síðari ár. Gamall marskálkur
á Formósu greiddi hins vegar
atkvæði fyrir hönd þessa fjöl-
menna og forna mennihgarrík-
is.
Fréttir herma að landinn
haldi áfram að leggja stein i
götu Kínverja. Nú leggjast (s-
lendingar á sveif með Norð-
mönnum á móti aðild Kína að
GATT-tollabandalaginu, nema
kinversklr lækki verðiö á járn-
biöndu sinní. Er það gert til að
rétta hlut Jámblönduversins á
Gaindartanga. Eða eins og
það er orðaö á fáguðu máii:
„Að settur hafi verið þrýstingur
á kínversk stjómvöld að láta af
undirboðum á alþjóðlegum
mörkuðum.” Við svo sérkenni-
lega túikun á verðskrá í jám-
iðnaöi er ýmislegt aö athuga
og einkum þetta:
Með þvl að kalla frjálsa
áiagningu „undirboð á alþjóða-
markaði" er nafnorðið sam-
keppni þurrkað út af töflunni.
Kinverjar eru rúmlega ellefu
hundruð milljónir að tölu og
má nærri geta að mörg hand-
tök þarf til aö metta þann
mannfjöida. Ein leiðin er að
búa til iðnvaming á borð við
jámblöndu og freista þess að
selja á erlendum markaði,
eins og Islendingar. Kinverjar
eru bæði skynsamir menn og
nægjusamir og þelm liggur
ekki lífið við. Kínverjar ætla
sér þvi ettt hundrað ár til að ná
sömu lífsgæðum og Vestur-
landafölk býr við (dag.
Verðlag i Kina er um einn tf-
undi hfuti af verðlagi Vestur-
landa og því er í alla staði rök-
rétt að kínversk jámblanda
kosti tíunda part af islenskri
blöndu. Islendingar og Norð-
menn neita að kyngja svo ein-
faldri hagfræði og heimta að
Kínverjarfæri veröskrána eitt
hundrað ár fram í timann eða
hljóti verra af eila. Þeim er
meinað að nýta sór eölilegar
aðstæður heima fyrir til að
blanda ódýrt járn og þrúgað til
að verðleggja sig frá viðskipt-
um heimsins.
Jámblönduverið á Grundar-
tanga er alls góðs maklegt og
á fullt erindi i efnahagskerfi
landsins. En það er undir
sömu sökina selt og önnur iðja
hér á landi og verður að
standa sjálft á eigin fótum. Hitt
er svo annað mál: Varia er
það stórmannleg (þrótt f sam-
skiptum þjóða aö nota eöa
misnota ofvaxinn atkvæðarétt
landsins til að sparka í kin-
verska jámiðnaðarmenn.
„Hvort vakir þú æska á verði sem ber,
ertu viðbúin, hugrökk, með bjartsýna trú
á það land, sem afgæðum ágnótt handa þér,
viltu gera það ríkara og betra en núP
Líttu umhverfis þig. Þú átt orku og þor,
hér er alstaðar verk fyrir starfandi hönd.
Allt frá háfjalladölum að hafgirtri strönd
eiga hugsjónir þínar að marka þín spor.
Hvort vakir þú þjóð yfir velferð þess lands,
sem er vagga þín sjálfrar og feðranna gröf?
Það lifa þær vonir í vitund hvers manns,
að þú vemdir þitt frelsi sem dýrmæta gjöf. “