Tíminn - 02.03.1994, Qupperneq 8

8

Mibvikudagur 2. mars 1994
Páll Pétursson:
Utflutningur eina úrræbib
Sennilega' hafa horfuí ís-
lenskra sauöfjáibænda ekki
veriö dapurlegri á útmánuö-
um.í marga áratugi en þær eru nú. ,
Þetta gerist þrátt fyrir árgæsku og
gnótt heyja. Svo hefur kostur
sauöfjárbænda verið þrengdur aö
nú blasir ekkert viö stómm hópi
þeirra annaö en fátækt og bjargar-
leysi.
í kjölfar búvömlaganna 1986 var
ákveöiö aö takmarka stranglega
framleiöslu sauöfjárafuröa og
mjólkur. Framleiöslutakmörkun-
in tókst bærilega í mjólkinni, en
þar sem framleiösla annarra kjöt-
tegunda en dilkakjöts er frjáls,
vinna þær sífellt markaöshlut-
deild af dilkakjötinu. Jafnvægiö,
sem hefur náðst í mjólkurfram-
leiöslunni, er aö hluta til vegna
þess að offramleiösla þar var gerð
aö kjöti. Kálfamir em settir á og
fóöraöir á umframmjólkinni og
þurrmjólk.
Afleibingar búvöru-
samnings
Búvömsamningurinn 1991 hefur
ekki reynst bændum þaö bjargráö
sem höfundar hans hugöu þegar
hann var gerður. Flatur niöur-
skuröur sauöfjár hefur komiö
mjög sárt niöur á sauöfjárbúum.
Bóndi, sem mátti hafa 400 ær
1990, má á næsta hausti einungis
hafa 260. Tekjur fjölskyldunnar
af búinu hafa minnkað um 50%.
Dæmiö lítur ennþá svakalegar út
hjá bónda sem hafði minna en
meöalbú 1990. Þar em tekjumar
orönar svo lágar að engin leiö er
að lifa á þeim, þótt ýtrasta spam-
aöar sé gætt. Þessir bændur em
„Hvað er þá til ráða til
lífsbjargar sauðfjár-
bœndum? Ekki er hœgt
að útvega þeim húsnœði
eða atvinnu íþéttbýlinu.
Flest bcendafólk býr í
brúklegum húsum á jörð-
um sínum og dýrt vœri
að leggja þœr í eyði og
byggja yfir það annar-
staðar."
óhjákvæmilega að safna skuldum
ár frá ári og em aö éta sig út á
gaddinn. í Húnavatns- og Skaga-
fjarðarsýslum er búiö aö skerða
svo hrottalega, að þar em um 300
bú komin niöurfyrir 300 ærgildi á
þessu ári. Vonir manna um tekjur
af aukabúgreinum hafa bmgöist
að mestu og þegar atvinna dregst
sífellt saman í þéttbýli, getur
bændafólk ekki leitað þangaö eft-
ir vinnu.
Siölaus reglugerð
Bændur em þar á ofan réttlausir
hvaö varðar atvinnuleysisbætur,
þrátt fyrir aö þeir greiöi skatt í At-
vinnuleysistryggingasjóð. Stjóm
sjóösins hefur tekist aö verja sjóð-
inn fyrir bændum meö stoö í
reglugerö sem Guðmundur Ámi
setti í september s.l. Einungis 5
bændur hafa fengiö bætur úr
sjóönum, en skilyrði er að þeir
gefi upp alla von og gefi sig fram-
tíöaratvinnuleysi á vald. Lítil bú
skaffa ekki verkefni fyrir einn,
hvaö þá tvo, en sem betur fer búa
hjón á flestum jörðum. Stórfellt
atvinnuleysi er nú í sveitum
landsins, þótt mælistikur félags-
málaráðuneytis mæli þaö ekki.
Hvab er til ráða?
Hvaö er þá til ráða til lífsbjargar
sauðfjárbændum? Ekki er hægt aö
útvega þeim húsnæöi eða at-
vinnu í þéttbýlinu. Flest bænda-
fólk býr í brúklegum húsum á
jöröum sínum og dýrt væri að
leggja þær í eyöi og byggja yfir
það annarstaöar.
Eina ráöið, sem ég sé, er aö heim-
ila því aö framleiða meira af sauð-
fjárafuröum. Húsakostur, ræktun
og landgæði em fýrir hendi víö-
asthvar.
Meö búvömsamningnum vom
útflutningsbætur afnumdar og
útflutningur á dilkakjöti lagðist
næstum af. Viöhorfiö hefur
breyst, nú fæst nokkm skárra verö
fyrir útflutt dilkakjöt en þegar
bætumar vom afnumdar. Vonir
em bundnar viö aö markaöur
opnist í Bandaríkjunum vegna
viöurkenningar á aö íslenskt
dilkakjöt sé vistvænt. Þetta dugir
þó ekki til aö rétta hag smárra
búa, þótt framleiösluaukning þar
sé tiltölulega ódýr, þar sem fjár-
festing í ööm en auknum bú-
stofni er fyrir hendi.
Þaö er alveg óhjákvæmilegt ab
ríkið verðbæti útflutninginn eitt-
hvaö.
Hvar á ríkiö að taka þá peninga?
Rétt er að minna á aö hlutur land-
búnaðar á fjárlögum hefur veriö
skertur um 4-5 milljaröa frá fjár-
lögum 1990. Þó hafa skógrækt og
landgræbsla haldið sínu. Þessi
skerðing er miklu harkalegri en
aðrar greinar hafa mátt þola og
svigrúm er þar til ab krefjast fram-
lags til útflutningsbóta. Heppi-
legra er fyrir hiö opinbera að
hjálpa bændum til sjálfshjálpar
en ala önn fyrir þeim eftir aö þeir
em orönir þurfalingar.
Sjávarútvegur og ferðaþjónusta
hafa fengiö milljónatuga framlög
til markaðsleitar og sömu kröfur
veröur aö gera vegna landbúnað-
arins.
Svipa á söluaöila
Útflutningsbótum hefur verib
fundið það til foráttu að þær
hvettu ekki söluaöila til að ná
sem hæstu verði. Viö þessu mætti
sjá meö því aö binda bótaupphæð
viö hlutfall af söluverði erlendis.
íslendingar em matvælafram-
leiðsluþjóð og hafa náö góöum
árangri í sölu fiskafurða erlendis.
Hví skyldu íslendingar ekki líka
geta komist upp á lag meö ab selja
kjöt?
Ég heiti á bændur og forráöa-
menn þeirra aö gera kröfu um út-
flutningsbætur á dilkakjöt aö
sinni. Þaö er skásta leiðin sem sjá-
anleg er út úr bráöum vanda.
Höfundur er alþingismabur.
Siguröur Líndal:
Stjórnarskrá og mannréttindi
Hér birtist fjóröi hluti erindis,
sem flutt var á fundi Lög-
fræöingafélags íslands þann
3. febrúar. Tilefnið var hugmynd
sem komiö hefur fram, um að Al-
þingi gefi Iýðveldinu nýjan mann-
réttindakafla í 50 ára afmælisgjöf.
Ef einhverjir fundargesta kannast
ekki við aö hafa heyrt Sigurð Líndal
segja þaö, sem hér stendur, þá staf-
ar þaö af því aö hann sleppti nokkr-
um atriðum sem honum fannst
óþarfa endurtekning á máli Ragn-
ars Arnalds, sem flutti fyrra fram-
söguerindið á fundi Lögfræöingafé-
lagsins. ÁÞÁ
Oftast em stjómarskrárákvæöi sem
lúta aö réttindum manna nokkub
almennt orbabar yfirlýsingar, sem
fremur em í ætt vib stefnuskrár en
lög. Reynslan hefur sýnt ab ekki er
alltaf mikib hald í þeim, þegar
tryggja á tiltekin réttindi einstak-
lings. Meginástæðan fyrir því er sú
aö gengib er ab alveldi ríkisins vísu,
sem hvetur til gagnályktunar á
þann veg aö allt sé bannaö sem
ekki er leyft. Stjómlyndir áhrifa-
menn freistast þá til aö neyta ríkis-
valdsins til hins ýtrasta á öllum
þeim sviöum sem em ekki ótvírætt
undan valdboöum þeirra skilin.
Þeir falla og í þá freistni aö ganga á
réttindi, sem þegnunum em þó
tryggb, og takmarka þau eftir föng-
um. Þetta er alþekkt reynsla í þjóö-
félagi nútímans og ef til vill ein
helsta undinót almennrar andúöar
á „ríkinu".
Við þessu hefur verið bmgbist
með því aö fjölga réttindagreinum,
þótt ljóst sé aö vonlaust er að telja
upp allt sem til réttinda manna
heyrir. Þá veröur það til ráöa aö
rýmka oröalag ákvæðanna, en aö
sama skapi er haldleysi þeirra auk-
iö.
Aukið vib réttinda-
greinar
í stjómarskrámppkastinu 1983 em
mörg dæmi um þetta og skulu hér
nokkur nefnd:
62. gr. Allir skulu njóta frelsis,
mannhelgi og jafnréttis að lögum.
Á MÁLÞINGI
63. gr. Mannréttinda skulu menn
njóta án manngreinarálits vegna
kynferöis, trúarbragða, skobana,
þjóbemis, kynþáttar, litarháttar,
efnahags eða stööu sinnar í öbm
tilliti.
Tillaga alþýöubandalagsmanna
um viöbótarákvæði var á þessa leib:
„Konur og karlar eiga jafnan rétt á
öllum sviðum og ber ab tryggja
þeim sömu tækifæri til starfa og
jafnt kaup fyrir sambærilega
vinnu."
65. gr. Allir skulu hljóta réttláta
meðferö mála sinna fyrir dómstól-
um. Hver sá, sem sakabur er um
refsiverða háttsemi, skal talinn sak-
laus uns sekt hans hefur verið
sönnub lögum samkvæmt.
67. gr. Heimilib er friöheilagt....
68. gr. yirba ber skoðanafrelsi
manna. Hver maður á rétt á að láta
í ljós hugsanir sínar. Þó veröur
hann aö ábyrgjast þær fyrir dómi.
Ritskoðun og aörar tálmanir á tján-
ingarfrelsi má aldrei í lög leiða.
69. gr. Rétt er mönnum aö koma
saman meö friðsömum hætti og
stofna félög í sérhverjum löglegum
tilgangi.
70. gr. Eignarrétturinn er friöhelg-
ur.
73. gr. Allir skulu eiga rétt á félags-
legri abstoö vegna sjúkleika, ör-
orku, elli eða af öbrum ástæðum,
eftir þvi sem nánar er ákveðiö í lög-
um.
74. gr. Allir skulu eiga rétt til að
njóta menntunar og fræðslu eftir
því sem nánar er ákvebib í lögum.
Fulltrúar Alþýðubandalags lögöu
til ab greinin yrði orðub þannig:
„Öll böm og unglingar eiga rétt á
ókeypis fræbslu, svo og allir þeir er
njóta vilja framhaldsmenntunar og
hafa til þess hæfileika og áhuga.
Tryggja skal efnahagslegt jafnrétti
til menntunar með lögum."
75. gr. Rétti manna til vinnu og or-
lofs skal skipað með lögum.
Fulltrúar Alþýöubandalags lögöu
til að greinin yrði orbuö svo:
„Sérhver mabur á rétt til að afla sér
lífsviðurværis meö vinnu, sem
hann velur sér, og skulu stjómvöld
meb lögum gera viðeigandi rábstaf-
anir til að tryggja þann rétt. Sér-
hver mabur skal njóta öryggis vib
störf, heilsusamlegra vinnuskilyrða
og orlofs."
Ennfremur lögbu fulltrúar Al-
þýðubandalagsins til að á eftir 75.
gr. kæmi ný grein sem hljóðaði
svo:
„Sérhver maður á rétt á ab taka á
lýðræöislegan hátt þátt í ákvörbun-
um um málefni vinnustaðar síns."
I mannréttindasáttmála Evrópu er
fjöldi réttindagreina, sbr. Alþt.
1992-93, þskj. 1160, bls. 5872-
5873.
Tilefnislausar
áminningar
Eins pg fyrr segir er þetta ekki neitt
tæmandi yfirlit, en nægir þó vænt-
anlega til ab sýna viö hvað er átt.
Þegar því er nú gaumur gefinn ab
greinar af þessu tagi tryggja ekki
réttindi manna svo ab viö megi
hlíta og minna stööugt á eitthvert
alræði, sem menn þurfa sífellt að
verjast, og þá ýta jafnframt undir
hugmyndir um alvalda ríki, er víta-
hring lokað.
Þó má vera að líta megi öbmvísi á
málið. Flestar réttindagreinar nú-
gildandi stjórnarskrár eiga rót að
rekja til sögulegra tilefna. Af þeim
sökum má segja að þær gegni því
hlutverki einu að minna á almenn
miklu víðtækari réttindi manna.
Hafa þær þá lítið sem ekkert sjálf-
stætt gildi, eins og fyrr var vikið ab,
enda réttarstaða manna eftir sem
áður bundin óskráöum almennt
viðurkenndum gmndvallarreglum.
Ef til vill telja þeir, sem vilja fjölga
réttindagreinum, að hollt sé að
minna á nokkur augljós og óum-
deild sannindi án þess ab sérstakt
tilefni sé — það ætti að minnsta
kosti ekki að saka.
En er þetta nú alveg víst?
ítrekuð áhersla á óumdeilanleg
réttindi er til þess fallin að slæva
vitund manna fyrir skyldum vib
þjóðfélagið. Réttindagreinar með
slíkan bakhjarl em ekki til annars
fallnar en ab ýta undir einhliba
kröfugerð og tómlæti um skyldur
og ábyrgð. Á þeirri braut vérður nú
sennilega ekki komist öllu lengra
að sinni, enda bendir margt til að
réttindakröfuþjóðfélög Vestur-
landa séu senn að þrotum komin.
Er þetta önnur ástæða fyrir því ab
fjölgun réttindagreina og vaxandi
áhersla á þær er óæskileg.