Tíminn - 31.08.1994, Blaðsíða 10

wmnRRH
Miðvikudagur 31. ágúst'1994
Staba Tyrklands í Evrópu
/
g leyfi mér aö fullyrða að
ekkert annað land en Tyrk-
land hafi eins ólíka og and-
stæða þætti í veru sinni, hvort
sem er sögulegri eða á líðandi
stund. Þetta gerir Tyrkland ein-
stakt. !>að á hlutdeild í margs-
konar menningu og ólíkum
landsvæðum. Þannig myndar
það eina heild úr ólíkum þátt-
um. Þetta á jafnvel viö um líf-
fræðilega hlið samfélagsins. Lít-
ið á Tyrki. Þetta er vægast sagt
blandaður hópur erfðafræbilega.
Háir, lágir, ljósir og dökkir.
Sótt ab Tyrkjum
En þetta eru ekki lok sögunnar.
Þessi einstaka tilvera á stöbugt
undir högg að sækja og atlög-
urnar koma jafnt að innan sem
að utan. En það eru ekki bara
Tyrkir nútímans sem verða fyrir
abkasti, heldur einnig forfeöur
þeirra. Sögulega eru Tyrkir sak-
aðir um það sem er ab gerast í
Bosníu, fyrir að hafa framið
þjóbarmorð á Armenum, fyrir að
vera eilífir og vægðarlausir óvin-
ir kristninnar. íhaldssöm
íslömsk ríki og fyrrverandi lönd
ósmanska stórveldisins saka
Tyrkland, þó í hljóði sé, um að
hafa svikið íslam (trúna) með
því að fylkja libi meb Vestur-
löndum, mebal annars meö ab-
ild að NATO og vera fyrsta og
eina múslímska ríkið sem viður-
kenndi tilveru ísraelsrxkis frá
stofnun þess. Öll ríkin, sem urbu
til við fall ósmanska ríkisins,
hafa tilhneigingu til ab telja
Tyrkland bera ab hluta til ábyrgð
á eigin ógöngum og axarsköft-
um. ímynd okkar er hræbileg á
Vesturlöndum, þar sem við er-
um tengdir við grimmd og sið-
lausa hegðun, svo ekki sé meira
sagt. Það er sama hvert litiö er,
við finnum alltaf einhvern sem
hefur andstyggð á Tyrkjum. í
ljósi þess ab ósmanska ríkib var
öðrum stórveldum fremra í góð-
semi, umburbarlyndi og sann-
girni, þá er þessi arfleifð hin
furðulegasta og í hæsta máta
ósanngjörn.
Stabreyndin er að ósmanskir
soldánar veittu þegnum sínum
svo til algjört frelsi í trúar- og
menningarmálum, svo framar-
lega sem þeir borguöu skattana
skilvíslega. Fólk var ekki ofsótt
né því mismunab vegna trúar,
kynþáttar eba þjóðernis. Þab var
þetta umburbarlyndi og sú
stefna ab stuðla ab friðsamlegri
sambúb fólks af ólíku þjóðerni
sem skóp marglita mósaíkmynd
landsins, sem aftur tryggði var-
anleika stórveldisins.
Hvað sem öðru líður, þá þurf-
um við að horfast í augu við
þennan arf og sætta okkur við
hann, þó ab ég telji aö þaö
standi ekki einvörðungu upp á
okkur aö bæta úr þessu. Lær-
dómsfólki Vesturlanda, blaða-
mönnum og fjölmiðlafólki ber
skylda til að upplýsa þjóbir sínar
almennilega um Tyrkland, rétt
eins og önnur sambærileg vib-
fangsefni.
Kynt undir upplausn
og abskilnabi
Sjálfsmynd Tyrkja samtímans á
líka undir högg að sækja. Evr-
ópumenn neita enn að gefa upp
hvort þeir séu raunverulega fúsir
til að telja Tyrkland með Evr-
ópuríkjunum. í stab þess blása
þeir í glæöur þjóðernishyggju og
kynda undir abskilnaðarstefnu
Kúrda. Kúrdar sjálfir eru að burð-
ast við ab þróa og halda á lofti
eigin sérkennum til aðskilnaðar.
Bókstafstrúarmenn, sem sækja
að kjarna sjálfsmyndar Tyrkja,
aðhyllast þá skoðun að það sé
engin þjób — og þá ekki heldur
Tyrkir — aðeins samfélag íslams.
Deilan um það hvort Tyrkir séu
vestrænir eöur ei heldur áfram.
Endurreisn tyrknesku lýðveld-
anna í Mið-asíu hefur velt upp
nýjum hlibum í því sambandi og
spurningin um þab hvert Tyrkj-
um beri að stefna verður æ há-
værari.
Traust sjálfsmynd
Þrátt fyrir þessa ömurlegu
flækju, þá er vandamál Tyrkja
ekki sjálfsmynd þeirra. Sjálfs-
mynd Tyrkja hefur verið í nokk-
uð stöðugri þróun um langan
tíma og heldur áfram að hreyfast
í kringum tiltölulega stöbugan
kjarna. Þab, sem ég á viö þegar
ég tala um þennan stöðuga
kjarna, er að meirihluti Tyrkja er
ánægður með að vera ríkisborg-
arar Tyrklands og að búa í Tyrk-
landi sem múslímar í lýðræbis-
og veraldlegu þjóðfélagi. Grund-
vallarstefna Tyrklands er enn
sem fyrr í vestur. Flestir Tyrkir
myndu ekki hika vib að telja sig
í flokki með vestrænum þjóðum.
Það, sem skiptir meginmáli, er
ab í huga hins venjulega Tyrkja
er ekki vottur af minnimáttar-
kennd hvað varðar samskiptin
við Vesturlönd. Hann er afslapp-
aður og það er ekkert sem íþyng-
ir honum við eigin nálgun, og
honum finnst að samskiptin
byggist á því ab jafningjar séu að
gefa og þiggja. Skýringin á þessu
liggur í þeirri staðreynd að Tyrk-
land hefur aldrei verið nýlenda
og aldrei tapað sjálfstæbi sínu.
Tyrkneska lýðveldið er 16. ríkib
sem þeir stofna frá því að þjóðin
kom til sögunnar. Þab veitir
hverjum Tyrkja eðlilegt sjálfs-
traust og sannfæringu um gildi
sjálfs sín. Vesturlandaablögun-
inni hefur því ekki verib neytt
upp á Tyrki, heldur hafa þeir
kosib sér hana. Þetta hefur ekki
verið ferli einfaldrar eftiröpunar,
heldur viðleitni til að læra að
gera ákveðna hluti betur.
Þetta leiöir það af sér að þegar
Tyrkir hafa tileinkað sér vestræn
gildi, grundvallaratribi, lífsreglur
og hætti, þá er ekki eins og þessu
hafi veriö komib fyrir á vitlaus-
um grunni, heldur miklu frekar
verið eins og þaö hafi veriö grób-
Dr. Oman Faruk Logoglu er
sendiherra Tyrklands í Danmörku
og á íslandi.
ursett í jarbvegi við hæfi. Tvö
megineinkenni hins tyrkneska
samfélags samtímans eru lýð-
ræði og veraldlegur grundvöllur
samfélagsgerðarinnar. Þessir eig-
inleikar staðsetja Tyrkland með
Vesturlöndum og bera vott um
Evrópuköllun þjóbarinnar. Það
er af þessari ástæðu sem hryðju-
SEINNI HLUTI
verkamenn PKK (Verkamanna-
flokkur Kúrda) eru aö reyna að
grafa undan tyrknesku lýðræði
og bókstafstrúarmennirnir ab
reyna að sigrast á veraldarhyggj-
unni. Þess vegna verba öfl lýb-
ræðis og veraldarhyggju að vera
stöbugt á veröi gagnvart hætt-
unni af aöskilnaðarstefnu og
bókstafstrúarstefnu.
Örlög Evrópu ga^tu
ráöist í Tyrklandi
Afstaða Evrópumanna í þessu
efni skiptir æ meira máli eftir því
sem erfiöara verður að spá um
hvernig staðan innanlands verö-
ur milli þeirra sem vilja sækja
fram og afturhaldsaflanna. Eg
mun ekki fjalla um þab hvers
vegna Evrópa þarfnast Tyrklands
jafn mikib og Tyrkland þarfnast
Evrópu — það er mál út af fyrir
sig. Eg vil abeins benda á hverjar
geti orbib afleiðingarnar af
tregbu Evrópubúa við að telja
Tyrkland í sínum hópi og þá sér-
staklega tregbuna vib að fallast á
það sem fullgildan aðila að Evr-
ópusambandinu. Með því að
Evrópuríkin fresta því að viður-
kenna evrópska eiginleika Tyrk-
lands er verib ab færa það upp í
hendurnar á bókstafstrúar-
mönnum. Því þeir halda því líka
fram að Tyrkland sé ekki Evrópa
og aö landib eigi þar ekki heima.
Þeir hafna vestrænum áhrifum
og stefna að því að eyða þeim
með íslömskum lífsvibhorfum
og háttum. Fálæti Evrópuríkj-
anna er líka hvatning fyrir alla
aðra hópa í Tyrklandi sem vildu
að tengslin við Evrópu yrðu
stirðari og um leiö myndi mót-
staban minnka við ab landið
yrði dregiö í aöra átt.
Þetta merkir ekki að þó ab Tyrk-
land verði ekki bráðlega aðili að
Evrópusambandinu, muni það
leysast upp eða falla í hendurnar
á bókstafstrúarmönnum. Þrátt
fyrir alla þá erfiðleika, sem vib
eigum við að stríða, höfum vib
kraftinn, reynsluna og viljann til
að lifa af sem lýðræðislegt og
veraldlegt samfélag. Tyrkneska
þjóðin hefur síðustu sjö aldirnar
verið ab tileinka sér grundvöll
eigin lífshátta og hún er ekki til-
búin til að fórna því frelsi sem
hún býr við og þeim réttindum
sem þingræðið veitir henni.
Þjóðin gæti þó neyðst til að at-
hafna sig frekar á öðrum vett-
vangi, sem ekki er víst að stuðl-
aði ávallt að öryggi Evrópu og
stöðugleika eða styddi hagsmuni
álfunnar.
Tyrkland er staðsett við skjálf-
tamiðju helstu átakasvæða
heims: þar eru Mibausturlönd
með deilu Araba og ísraela; Kák-
asus meb stríðið milli Armena og
Azerbædsjana og Georgía, Krím
og suðurhluti Rússlands með
ástandið þar eins og það er. Síð-
ast en ekki síst Balkanskagi meb
stríbib í Bosníu og ótryggt
ástand allt í kringum þetta fyrr-
verandi lýðveldi Júgóslavíu. Að
auki er þaö stabreynd að ná-
grannar Tyrkja eru vægast sagt
baldnir. íran, írak, Sýrland, Ar-
menía, Azerbædsjan og Búlgaría,
aö ógleymdu Grikklandi. Tyrk-
land hefur frá fornu fari stublað
ab stöðugleika á þessu svæði,
sem telja má í meira lagi hvikult.
Sem aðili að vestrænum banda-
lögum á borð vib NATO hefur
Tyrkland lagt sitt af mörkum til
að stuðla að friöi, réttlæti, stöð-
ugleika og öryggi í þeim átökum
sem átt hafa sér stað. Ab ræna
Tyrkland þessu hlutverki yrði
ekki til annars en að auka á
spennu og óstöbugleika á þessu
misgengissvæbi, svo notað sé
mál jarðfræðinga. Ef Tyrkland
lendir í vandræðum, fylgir Evr-
ópa á eftir.
Ef Tyrklandi verður aftur á móti
gefinn kostur á að tengjast Evr-
ópu nánari böndum, munu lýð-
ræðisöflin styrkjast og staða and-
stæðinga þeirra veikjast. Mögu-
leikar Tyrklands til að vera fyrir-
mynd nýju ríkjanna í Miðasíu,
þar sem íbúarnir eru líka flestir
múslímar, ykjust verulega. Þess-
ar þjóðir hafa aðeins nýverið lagt
upp í hina skrykkjóttu leib sem
Tyrkir hafa þrætt í átt til nútím-
ans. Kringumstæðurnar eru þó
aðrar, sumt er þeim hagstæðara,
annab ekki. Tyrkland reynir
stöbugt að sannfæra þær um að
rétt sé ab stefna að nánum
tengslum við Evrópu og önnur
Vesturlönd og að framfarir í
Tyrklandi megi rekja til slíkra
samskipta. Hvernig gæti Tyrk-
land haldið þessum fortölum
áfram, ef Evrópa sjálf tæki ekki á
móti landinu?
Þessi spurning skiptir líka máli
þegar fjallað er um vandann sem
stafar af bókstafstrúarmönnum.
Evrópuríkin hafa áhyggjur af
bókstafstrú, sem er venjulega en
ranglega lögb að jöfnu við íslam.
Vib skulum sleppa því ab ræða
um þab, en spyrja okkur þess
hvað Evrópa sé ab gera í málinu.
Svarið er: ekki mikib og það, sem
er gert, er oftast bæði vitlaust og
yfirborðslegt. Að kalla sendirábs-
starfsmenn sína heim og skora á
þá Evrópumenn, sem búa eba eru
á ferðalagi í þeim löndum þar
sem bókstafstrúarmenn eru
vandamál, að yfirgefa þau er ekki
rétta leiðin. Meðferðin á ýmsum
samfélögum múslíma í Evrópu er
það heldur ekki. Og þá er það
framkoma Evrópubúa við Bo-
sníumenn, sem eru svo óheppnir
að vera bæði múslímar og fórnar-
lömb styrjaldarinnar. Hún mun
ávallt vera Evrópubúum til
skammar, þar sem þeir hafa tekið
þá afstöðu ab skipta sér ekki af
þessum harmleik í hjarta álfunn-
ar. Þetta og fleira sýnir ab Evr-
ópuríkin eiga enn eftir ab velta
því fyrir sér hvernig eigi að
bregðast við bókstafstrú, sem nú
ógnar sumum íslamstrúarríkjum.
En besta gjöfin, sem Evrópa
gæti fært íslömskum bókstafs-
trúarmönnum hvar sem þá er aö
finna, væri að halda Tyrklandi
fyrir utan, landi sem hefur átt
náin samskipti við Evrópu um
aldir og er vestrænt land á mörg-
um sviðum. Þær grunsemdir eru
uppi að Evrópubandalagið sé
lokaður klúbbur kristinna þjóða.
í augum margra, bæði Tyrkja og
Evrópubúa, er Tyrkland próf-
steinninn á það.
✓
Islam og nútímaríki
Menn verða ævinlega ab hafa
hugfast ab Tyrkland er eina
meiriháttar ríkið þar sem íbúarn-
ir eru múslímar en stjórnkerfið
er lýðræðislegt, sem býr vib ver-
aldlegan hugsunarhátt og frjálst
markabskerfi. Því hefur tekist að
sýna að nútímaþjóðfélag og ís-
lam geta búið hlið við hliö. Þetta
er einsdæmi. Það ætti því að vera
keppikefli Vesturlanda að efla og
treysta Evrópuköllun Tyrklands.
Önnur íslömsk ríki koma líka til
með ab fylgjast meb þessu. Það
þarf ekki að taka það fram að efl-
ing lýöræðis og nútímaþjóðfé-
lags í Tyrklandi er besta og ör-
uggasta leibin til aö tryggja virb-
ingu fyrir mannréttindum jafnt
einstaklingsins sem þjóbfélags-
hópa mebal allra borgara og
þjóbarbrota Tyrklands.
Tyrkir hafa sœtt gagnrýni vegna mebferbarinnar á Kúrdum: Á myndinni sjást stubningsmenn Verkamannaflokks
Kúrda (PKK) eftir ab hafa rubst inn í sendiráb Þjóbverja í Crikklandi 4. júlí í ár.