Tíminn - 28.10.1994, Blaðsíða 11

Föstudagur 28. október 1994
fr ftfrfr'rThOr
WwPwBII
n
Skáldið hjá Hlemmi
Fyrir nokkru fékk ég birta grein
um ljóbskáldiö Rúdólf Pálsson í
dagblaðinu Tímanum. Þarna
tók ég til meðferðar frumsamin
ljóð hans á dönsku og ensku.
Mér fannst birting þessarar
greinar minnar vottur þess að
blaðið færi ekki í manngreinar-
álit. Hjá flestum blööum starfa
svonefndir bókmenntagagn-
rýnendur eða bókmenntafræb-
ingar og komast vart abrir að til
að dæma ritverk manna áður en
lesendur hafa kveðið upp sinn
dóm, en þeir dæma að lokum
hvort viðkomandi rithöfundar
hafa eitthvab það fram ab færa
sem bitastætt megi teljast.
Ég kynntist Rúdólf Pálssyni
fyrir eitthvað hálfum öðrum
áratug, er við unnum saman um
sumartíma hjá Bæjarútgerð
Reykjavíkur. Þá hafði hann fyrir
nokláum árum sent frá sér
Ijóðakverið Á svörtum reiðskjóta.
Rit þetta gaf höfundur út á eigin
ábyrgð og kostaöi útgáfu þess.
Það er enginn leikur fyrir venju-
legan mann að fá útgefanda að
ljóðmáli sínu. Rúdólf er aðeins
einn af mörgum sem þetta gild-
ir um. En nú kostar talsvert að
gefa út bækur, geta menn spurt.
Jú, það er alveg rétt. Þetta þekki
ég sjálfur, sem sent hef frá mér
þrjú kver með ljóðum, þar af
eitt frumsamið, en hin þýdd.
Kver kalla ég ritað mál sem er
innan við hundrað blaðsíður.
Ég hef gluggab í kverið Á svört-
um reiðskjóta. Hvab skyldi ég
Hannes Hólmsteinn Cissurarson.
Hannes
Hólmsteinn
velur
fleyg orb
Sagnabrunnur íslendinga er úrval
snjöllustu lýsinga, ummæla og
tilsvara í Islendingasögunum.
Þessi bók er sannkallaður lykill
aö þessum ómetanlegu sögum
— menningararfinum sem aðr-
ar þjóbir öfunda okkur af. Bók-
in er bæði einstaklega fögur og
gagnleg, ekki síst ræðumönn-
um, bréfritumm og áhuga-
mönnum um íslenska tungu
sem vilja skreyta mál sitt perl-
um úr fornbókmenntunum.
Um val á textum sá Hannes
Hólmsteinn Gissurarson. Bókin
er úr ritrööinni Sólstöfum, en
áður hafa komið út í sömu ri-
tröb Hver er sinnar gœfu smiður
eftir Epiktet í umsjá Brodda Jó-
hannessonar og Ferskeytlan í
samantekt Kára Tryggvasonar.
Bókin er innbundin.og er 112
blaðsíður. Verb bókarinnar er
1.490 kr.
hafa fundið, sem snert hefur
mig eitthvað? Í ljóðinu „Játn-
ing", sem telur 48 erindi, kenn-
ir ýmissa grasa. Höfundinum er
mikið niðri fyrir og kemur víba
við, oft býsna gagnrýninn. Sem
dæmi tek ég hér fyrsta erindib:
Ég hefvakað um nœtur og núið úr
augum
níðþungar stírur og heiminn grillt
sem glampandi leiftur í Ijósfœlnum
skuggum
og litið í augun á friðlausum draug-
um,
sem glottandi hálfmáni hafði tryllt
í hófausan leik fyrir dyrum og
gluggum.
Rúdólf er engan veginn sáttur
við framþróunina, og er býsna
svartsýnn í eftirfarandi erindi:
Áfram er stefht eftir alfaravegi,
órœð og myrk er hver framtíðarspá,
sem vegur salt milli vöku og dauða,
verður hún ósk, sem rœtist þó eigi,
en fellur svo loksins með lífnu í dá,
er leiktjöldin falla á hinsta degi.
Nú libu allmörg ár þar til Rúd-
ólf sendi frá sér næsta ljóðasafn.
En 1989 kom mikið safn, er ber
heitið / víngarði Drottins. Hvergi
sá ég þessa ljóðasafns getið í
blöðum á sínum tíma, enda
kostaði höfundur útgáfuna.
Stundum þungbær þögnin er,
stendur einhvers staðar. Harður
ritdómur er skárri en algjör
þögn, ekki satt? Þetta hefur Rú-
dólf mátt þola, en kært sig koll-
óttan. Ég er á þeirri skoðun, ab
flestir hefbu látið hugfallast í
hans sporum, og steinhætt ab
senda frá sér bækur, en það hef-
ur hann ekki gert, heldur færst í
aukana.
En víkjum að ofannefndri bók,
sem ber undirtitilinn gamanljóð,
sem eru tölusett, en án yfir-
skriftar. Ekki fer milli mála að
höfundur tekur öllu helgitali
meb fyrirvara og gerir oft góð-
látlegt gaman að. Eg tek hér sem
dæmi nr. 86:
Þú manst, að eplið sem Eva gafþér,
var afbragðsgott og saðningsríkt.
Það gafþér kraftinn ogguðaljóm-
ann
og gárungsskapinn og þvíumlíkt.
En dýru verði var krafturinn keyptur
og köld þau dómsorð, er skópu þitt
ráð
úti á mörkinni, óláns greyið,
án allrar vonar um guðlega náð.
Nýkomnar eru út tvær listaverka-
bækur hjá forlaginu Gröndahl-
Dreyer, með verkum Rolfs Nesch
eftir Evu Wiik og verkum Jo-
hannes Rian, en sú bók er skrifuö
af Gunnar Groven, Magne Mal-
manger ogjahn Otto Johanssen.
Rolf Nesch er þýskur listamaður,
sem flúði frá Þýskalandi nasism-
ans til lands Édvards Munch í
norðri, þar sem hann reiknaði
meö friði og ró. Þetta fór á aðra
leiö. Klær Þjóðverja náðu líka
þangað, auk þess sem sjúkdómar,
fátækt og einmanaleiki hrjábi
hann. En hann eignaðist kaup-
mannshjónin Wiik að ævivinum,
Evu og Gunnar, og nú minnist
hún hans í þessari bók, sem á
norsku heitir Min venn RolfNesch.
Bókin er í stóru broti, 110 blaö-
síbur, með yfir 60 myndum. Þar
af eru 40 myndir af listaverkum
hans úr safni Wiik-hjónanna.
Listform Nesch voru margskonar.
Og varla verður sagt, að lífssýn
höfundar sé björt í framhaldinu:
Og syndugt mannkyn sárt og kvalið
fœr sekt þína í fóðurarf,
þótt Kristur haf komið sjálfur
og kunngert náð og afturhvarf.
Svo leggur þú á dauðadjúpið
í Drottins nafni hinsta sinn,
með uppdiktuð frœði og fararpésa
um forsjá Guðs og himininn.
Og mér er sem ég sjái skuggann,
sakbitinn en uppstrokinn,
fara höndum um fararsjóðinn
og fela stœrsta skildinginn.
Þannig lýkur þessu ljóði. Ég til-
færi ekki fleiri slík úr þessari
bók, en ég verð að segja eitt, að
hvað sem skáldskapargildinu
líður er lesturinn allt annað en
leiðinlegur. Höfundurinn kem-
ur lesandanum iðulega á óvart.
Efasemdir hans um tilgang
þessa jarðlífs leyna sér ekki, og
honum er eiginlega ekkert heil-
agt. Hann tekur ekki hlutina al-
varlega og slær mörgu því upp í
glens og gaman sem flestir taka
alvarlega. Þetta er mín skobun
eftir að hafa flett í gegnum þessa
miklu bók, er telur alls 218 gam-
anljóð. Gaman væri, ab einhver
bókmenntafræðingurinn liti á
þessa bók og fleira sem Rúdólf
hefur sent frá sér, og greindi
hana með lærdómi sínum.
Ljóðabókin / vitund minni kom
út 1992. Hún er minnst að um-
fangi af ljóöasöfnum Rúdólfs
Pálssonar, en telur þó 89 ljóð.
Ég læt nægja að taka eitt til
meðferðar hér, er ber heitið
„Snjór":
Svifétt fs úr frð hins bláa
falla yfr bera, nakta jörð,
kristalsfógur kom á bleikan svörð
og klœða allt í hvítan gljáa.
Dauðahrein úr himinsölum
hníga þau á feldinn mjúka,
sveipa honum um svarta hnjúka
og svefnsins böm í myrkum dölum.
Svefnsins orð þau mœla afmunni
meðan kuldavofan gistir,
höfog lönd og Ijóð sitt ristir
í liðnar rósir í náttúmnni.
Hvísla orðum bœnarblíðum,
bera þau á engilsvömm,
en við sem fómm um veginn á skíð-
um
verðum til muna fjótari í fomm.
Síðasta ljóðasafn Rúdólfs kom
NORSKAR BÆKUR
SIGURÐUR H. ÞORSTEINSSON
Höggmyndir, efnismyndir úr
margskonar efnum, teikningar,
grafík og nytjahlutir. Öll vinna
bókarinnar og band er hið vand-
aðasta. Nesch andaðist 1975.
Hann hét fullu nafni Emil Rudolf
Nesch, en eftir að hann gerðist
norskur ríkisborgari 1946 tók
hann upp nafnib Rolf.
Johannes Rian var málari, fædd-
ur á Skistad 17. maí 1891, en lést
í Ósló 10. desember 1981. Bókin
um hann er 128 blaðsíbur í stóru
broti og skreytir mynd hans,
„Mánaskin" frá 1974, kápu bók-
arinnar. Auk þess em um 107
myndir í bókinni, flestar lit-
myndir í afar vandaðri prentun.
Þar eru mebal annars nokkrar af
tréristum hans, sem eru einstak-
Rúdólf Pálsson.
út á þessu ári og nefnist Veðra-
brigði. Er þetta mikil bók að um-
fangi, 270 bls., og telur 218 ljóð
og allmargar lausavísur í lokin.
Hér er slegið á flesta strengi hjá
skáldinu. Eg segi og skrifa skáld,
en legg ekki dóm á það hvers
konar skáld hann er, gott eba
slæmt eða þar á milli. Skáld er
mannvera, sem setur saman
ljóð. Það er ekki mitt hlutverk
eða einhverra menningarvita að
dæma um hver er skáld og hver
ekki. Tíminn mun dæma mig
sem skáld eða ekki skáld og
einnig hann Rúdólf Pálsson í
fyllingu tímans.
Ég er í nokkrum vanda þegar
velja skal eins og eitt ljóð úr
fyrrnefndu ljóðasafni. Mér
finnst þetta safn alveg bráð-
skemmtilegt. Ég skellihló, bæði
hátt og í hljóði, meðan ég blað-
aði í þessari firnamiklu bók.
Ljóðib „Stelpa" er lifandi lýsing
á ungri stúlku, sem horfir að-
eins á „lífsins eilífa grín", líkt og
Tómas segir í ljóði sínu „Þér
ungu konur". Ég get ekki að því
gert að tilfæra hér tvö erindi úr
þessu Ijóði (af fjórum):
Stríðið stelputripþi,
stásslegt himpingimpi,
stikar leggjalöng,
lipur á tá og svöng,
býr yfr bamsins vœrð,
blómleg, í stílinn fœrð,
eins og klippt út úr kyncesingarblaði,
og karlmenn vill hún fá með hraði,
annars verður hún alveg œrð.
Stríðið stelputrippi,
stásslegt himpingimpi,
hristir lítinn lokk,
lífð er vals og rokk,
ekkert armœðubull,
er einsdœmi, þótt hún sé full
eftir að hún hefir dmkkið og daðrað
við kappann
drykklanga stund og reynt að
napp'ann
og allt hans einskisverða gull.
lega skemmtilegar. Að mestu
leyti eru það þó málverk hans
sem skreyta bókina, en þar er
einnig að sjá myndir af verkum á
ýmsum vinnslustigum.
Hinir þrír höfundar bókarinnar
skrifa allir um þennan einstaka
listamann, hver frá sínum sjónar-
hóli og mjög svo líflega. Er sönn
ánægja að lesa frásögn þeirra. Ein
af þekktari myndum hans er
„Stúlka með selló", sem hann
gerði um 30 litastúdíur af fyrir
1950, og er hún síðasta myndin í
bókinni, á blaösíðu 128. Þab er
vatnslitagerð myndarinnar sem
þarna er að finna.
Öll vinnsla bókar þessarar er sér-
staklega vöndub, enda hafa
margir ab henni komið. Grön-
dahl og Dreyer Forlag A.S. hefir
enn einu sinni stabfest ab þar em
gefnar út einhverjar vönduðustu
listaverkabækur á Norðurlönd-
um. ■
Já, þetta er ólíkt þeim samseln-
ingi sem víða sést í tímaritum,
þar sem ungt fólk er næstum
eitt um hituna, og allir vilja telj-
ast skáld. Vitanlega ekki snefill
af rími eba hrynjandi — það er
of gamaldags. Rúdólf yrkir með
hefðbundnum hætti, og þó
mjög fjölbreyttum. Hugmyndir
á hann ótal, ekki vantar það.
Aftast í þessu ljóðasafni Rúd-
ólfs eru ferhendur meb ýmsum
hætti. Ekki finnst mér Rúdólf
láta eins vel að setja saman fer-
hendur og kvæði. Hann er mót-
aður af fjölmenni og mennta-
stofnunum, þó að hann sé raun-
ar hálfgerður einfari. Rúdólf
fæddist í Vestmannaeyjum 7.
október 1931. Faðir hans var
Páll Oddgeirsson, útgerbarmað-
ur þar, sóknarprests Gubmunds-
sonar, og móðir Ragnhildur
Skaftadóttir, bónda á Suður-
Fossi í Mýrdal, þar sem hann
ólst upp að miklu leyti, án sam-
vista við föbur. Rúdólf stundaði
nám á Laugarvatni og við
Menntaskólann í Reykjavík, og
þaðan lauk hann stúdentsprófi
árið 1954. Viðskiptafræðiprófi
lauk hann fjórum árum síðar,
þó hann hafi ekki sinnt vib-
skiptum, en stundað ýmis störf,
meðal annars kennslu barna og
unglinga í sjö ár. Nú er Rúdólf
öryrki, eftir að hafa stundaö
störf um langt árabil hjá B.Ú.R.
Hann er búsettur skammt frá
Hlemmi í Reykjavík — og sést
þar oft.
Ég hef kynnt ljóðskáldið Rúd-
ólf Pálsson.
Auðunn Bragi Sveinsson
Sigurður Nordal.
Fornar
menntir
Nordals
komnar út
Fomar menntir I-HI er þriðji
þriggja binda flokkurinn í
heildarútgáfu ritverka Sigurðar
Nordals. I öllum þremur bind-
unum er fjallað um fornar
bókmenntir og menningu ís-
lendinga. Fyrirferðarmesta rit-
ib í þessum flokki er íslensk
menning, sem er eitt höfuðverk
Nordals. Eins og flest rit hans
er það ekki síður skrifað fyrir
almenning en fræðimenn. í
öbru bindi flokksins er allmik-
ið óprentaö efni. Er þar sér-
staklega ab nefna drög ab
framhaldi íslenskrar menning-
ar, er höfundur nefndi Frag-
menta ultima. Þriðja bindiö
nefnist Sögur og kvæði og eru
þar ritgerðir um einstaka ís-
lendingasögur, svo sem Hrafn-
kels sögu, Grettis sögu o.fl., og
um ýmis fornkvæði, svo sem
hin fræga ritgerð hans um
Völuspá.
Bækurnar eru innbundnar og
eru samtals 1404 blaösíður.
Verð bókanna er 9.800 kr. ■
Tvær listaverkabækur