Tíminn - 29.12.1994, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 29. desember 1994
7
Viö breyttar abstœbur
hafa valdhafar minni
tök á efnahagslífinu
en ábur. Þeir óttast
þar ab auki ab ráb-
stafanir gegn verb-
bólgunni rýri lífskjör
almennings og valdi
þar meb ókyrrb
Mikiö hefur síðustu árin
verið látið af gróskunni í
efnahagslífi Kína og því
jafnvel spáð að Kínverjar — inn-
an Kína og utan — verði efna-
hagsveldi 21. aldar. En margt get-
ur brugðiö til beggja vona um
það. Kína á við gríðarleg vanda-
mál að etja, t.d. mikið álag og
tjón á umhverfinu af völdum
fólksmergðar og mengunar, sem
stóraukist hefur með iðnvæðing-
unni. En það vandamál, sem í
bráðina er helsti höfuðverkur
ráðamanna þarlendis, er verð-
bólga.
Verö á neysluvörum í stærri
borgum Kína var í október s.l.
27% hærra en í sama mánuði s.l.
ár. Verðbólgan hefur aldrei risið
hraðar þarlendis frá því að farið
var að snúa efnahagslífinu frá
strangri miðstýringu til kapítal-
isma fyrir um 15 árum. Verð-
bólguaukning þessi síöan í fyrra-
haust varð þar að auki þrefalt
meiri en spáð hafði verið.
Tap á ríkisfyrirtækjum
Ráöamenn eru á nálum um að
veröbólgan rýri kjör verkamanna
meö þeim afleiöingum að þeir ger-
ist andsnúnir stjómvöldum og
hefji jafnvel mótmælaaðgerðir, en
eftir ókyrröina í lok níunda ára-
tugar, sem endaði með mann-
drápunum á Himinsfriðartorgi
1989, eru valdhafar i Kína einkar
smeykir við allt af því tagi. En ráð-
stafanir þeirra gegn verðbólgunni
þykja ekki markvissar, rétt eins og
þeir séu að vona að verðbólgan
geri sér lítiö fyrir og hverfi af sjálfu
sér, eins og hver önnur martröð,
eða þannig orðar einn greinarhöf-
undurinn þab.
Hik kínverskra stjórnvalda vib
að ráðast gegn verðbólgunni stafar
að ýmissa mati af því að þau óttast
aö ráöstafanir, sem aö haldi
kæmu, væru líklegar til að hafa
aukaverkanir sem yrðu enn háska-
legri en veröbólgan; hún sé eftir
allt saman skásti kosturinn af
nokkrum slæmum.
Einn mesti veröbólguvaldurinn
eru ríkisfyrirtækin, sem eru arfur
frá Maóstímanum og mörg tröll-
aukin. í Anshan-járn- og stáliðju-
verunum vinna þannig um
400.000 manns. Um helmingur
ríkisfyrirtækjanna er rekinn með
tapi og er langt síðan ýmsir for-
ystumenn um efnahagsmál þar-
lendis voru farnir að spá hruni í
efnahagslífinu, ef svo yrði látið
ganga mikið lengur. Útlán banka
þar eru í örum vexti og um 70%
þeirra ganga til aö halda illa stæð-
um ríkisfyrirtækjum á floti. Vest-
rænum hagfræðingum líst ekki á
þetta og kínverskum ráðamönn-
um ekki heldur, en þeir segja að í
þessu efni sé þeim einn kostur
nauðugur. Ekki sé hægt aö leggja
niður fyrirtæki sem veiti kannski
fleiri hundruöum þúsunda manna
vinnu. Viö þetta er að bæta ab
stóru ríkisfyrirtækin kínversku sjá
starfsfólki sínu fyrir húsnæði,
fæöi, menntun og læknishjálp.
Aö halda verkamönnum sæmi-
lega ánægðum eða a.m.k. ekki
mjög óánægöum er í augum kín-
verskra ráðamanna mikilvægara
en aö stöðva verðbólguna. Má
raunar halda því fram að undir
núverandi kringumstæðum sé sú
stefna óhjákvæmileg. Ríkisfyrir-
tækin, sem vegna tapsins á þeim
9íwbwu
Reiddur hnefi í Peking 1989: aföllu helst vilja kínverskir valdhafar fyrirbyggja ab til slíkrar ókyrrbar komi á ný.
Verðbólga ógnar
kínverska efna-
hagsundrinu
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
eru til stórvandræða fyrir efna-
hagslífið í heild sinni, veröa því
varla lögö niöur á næstunni. Það
verður fyrst fært er komið verður
til sögunnar þarlendis félagslegt
öryggisnet til aö taka viö atvinnu-
lausum og einkageirinn hefur vax-
ið að því marki að hann geti tekið
vib verkafólki sem ekki er þörf fyr-
ir í ríkisgeiranum.
Kínverskir ráðamenn telja ekki
síöur mikilvægt að halda sveita-
fólki, sem enn er meirihluti íbúa
Kínaveldis, ánægðu en verka-
mönnum í þéttbýli. Verðlag á
matvörum fór hækkandi fram-
undir haust og það eru góðar frétt-
ir fyrir bændur, en tekjur þeirra
hafa undanfarið lækkað í saman-
buröi við tekjur verkamanna í
þéttbýli. En verðhækkununum á
matvörum er kennt um næstum
helming veröbólgunnar á þessu
ári. Chen Yue, hagfræðingur á
vegum kínverskra stjórnvalda,
segir að ef framleiösluvörur
bænda hækkuöu ekki í veröi eins
og aðrar vörur, yröu afleiðingarn-
ar „víbtæk ókyrrð á landsbyggð-
inni. Það vandamál yrbi miklu erf-
iðara viðfangs en verbbólga."
Féð, sem notað er til að halda
ríkisfyrirtækjunum á floti og
hækka laun verkamanna meira en
sem nemur veröhækkunum, er að
sögn erlendra fréttaritara fengið
einfaldlega með því að prenta
peninga. Vestrænir stjórnarerind-
rekar í Peking segja ab ef þannig
verði haldið áfram, hljóti afleið-
ingarnar að verða miklu meiri
verðbólga.
Li Peng, forsœtisrábherra Kína: gróskan í efnahagslífi réttlœtir völd
kommúnistaflokksins í augum almennings.
Erfi&ur jafnvægis-
gangur
Erlendir fjárfestar hafa af engu
meiri áhyggjur en veröbólgunni og
það er stóralvarlegt mál fyrir Kína,
því að gróskan í efnahagslífi þess er
að verulegu leyti að þakka fjárfest-
ingum utan frá. Það sem af er árinu
hafa beinar fjárfestingar erlendis frá
numib um 30 milljörðum dollara.
En kínverskir rábamenn telja sig
sennilega vita að meira eba minni
ókyrrb, sem hlotist gæti af afleið-
ingum strangra ráðstafana gegn
verðbólgunni, myndi ekki síður
fæla frá erlenda fjárfesta.
Komist er svo að orði í fjölmiðl-
um að kínverskir ráðamenn séu ab
stritast vib að halda jafnvægi milli
hagvaxtar, atvinnu fyrir sem flesta
og verðbólgu. Þeir vilji fyrir hvern
mun að gróskan í efnahagslífi haldi
áfram, því að hún sé það sem rétt-
læti í augum almennings að komm-
únistaflokkurinn sé áfram við völd.
En erfiður getur sá jafnvægisgangur
orðið. Spádómar um minnkandi
verðbólgu á þessu ári, sem brugðust
gersamlega, eru ábending um þab.
Og haldi verðbólgan áfram að
magnast með núverandi hraba, er
hætt við að ekki reynist lengur fært
að bæta launafólki upp kjararýrnun
af völdum hennar. Og þá kemst
framsóknin í efnahagsmálum í
bráða hættu.
Ein af ástæbunum til að stjórn-
völd eiga erfitt um vik í viðureign-
inni við verðbólguna er að þau hafa
afsalað sér talsverðu af valdi sínu í
efnahagsmálum til einkageirans og
gildir það m.a. um ákvarðanir um
verðlag. Hinsvegar vantar mikið á
að næg festa sé komin í heildar-
skipulagið til stjórnunar á efnahags-
lífinu við hinar nýju aðstæður. ■