Lesbók Morgunblaðsins - 11.02.2006, Blaðsíða 13

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 11. febrúar 2006 | 13
New York-sveitin The Fugees erum þessar mundir stödd í
hljóðveri við upptökur á nýju efni.
Hljóðverið kvað vera það sama og
sveitin notaði þegar hún tók upp lag-
ið „Take it Easy“ en það kom út ein-
göngu til niðurhals og var fyrsta lag-
ið sem sveitin sendi frá
sér síðan „Rumble in the
Jungle“ kom út árið
1996. Ekki er enn komið nafn á plöt-
una en reiknað er með því að hún
komi út með sumrinu. Wyclef Jean
sagði í viðtali í desember á síðasta
ári að tónleikaferð, sem sveitin var í
þá, sýndi að aðdáendurnir væru enn
til staðar. Hins vegar bætti hann við
að ef The Fugees færi ekki í hljóð-
ver innan nokkurra mánaða myndi
það líklega ekki gerast. Upp-
tökustjóri á nýju plötunni er Jerry
„Wonder“ Duplessis.
  
Heyrst hefur að Madonna hyggiá nýja heimstónleikaferð í vor
og að hún muni stíga niður fæti á
nokkrum vel
völdum leik-
vöngum í Evr-
ópu. Blaðafulltrúi
söngkonunnar,
Liz Rosenberg,
segir að Ma-
donna muni ekki
taka ákvörðun
um ferðina fyrr
en í mars en segir
þó að útlitið lofi góðu.
Nýjasta plata Madonnu, Confes-
sions on the Dance Floor, mun sam-
kvæmt Rosenberg spila stórt hlut-
verk í tónleikaferðinni en nokkur
gömul og góð lög munu einnig fljóta
með. Þá er líklegt að nokkrir
krump-dansarar sem komu fyrir í
heimildarmynd Davids LaChapelle
muni deila sviðinu með söngkon-
unni. Sagði Rosenberg að síðasta
tónleikaferð Madonnu hefði ein-
kennst af vinsælustu lögum söng-
konunnar og að hún teldi það ólík-
legt að Madonna myndi vilja
endurtaka það. Sú ferð, sem kall-
aðist Re-Invention, aflaði söngkon-
unni 79 milljóna dala og var þriðji
tekjuhæsti túrinn það árið (2004).
  
Matthew Friedberger, annarhelmingur dúettsins Fiery
Furnaces, varar aðdáendur sveit-
arinnar við því að næsta plata sveit-
arinnar, Bitter Tea, sem er vænt-
anleg í apríl, sé svo hávær að hætta
sé á að fólk verði heyrnarlaust við að
hlusta á hana. Platan, sem átti upp-
haflega að koma út síðasta haust
samfara Rehearsing My Choir, sem
inniheldur endurminningar ömmu
Friedberger-systkinanna, er sam-
kvæmt heimildum venjulegri rokk-
plata og notast þau meðal annars við
alvöru trommusett og hefðbundna
lagagerð. „Rehearsing My Choir
átti að hljóma eins og herbergi eldra
fólks. Bitter Tea er hins vegar mjög
stelpuleg plata, full af lífi og nammi-
lituðum hljóðum,“ segir Friedber-
ger.
Þrátt fyrir að nýja platan komi til
með að hljóma hefðbundnari en sú
síðasta teljast þau Eleanor og Matt-
hew langt frá því vera hefðbundin.
„Það eru öfugsnúnir hlutir í hverju
lagi,“ segir Friedberger. „Öf-
ugsnúinn söngur og öfugsnúnir hlut-
ir hvað varðar áferð laganna.
Kannski hún sé ekki eins hefð-
bundin og hún hljómar í okkar eyr-
um.“
Erlend
tónlist
Fiery Furnaces
The Fugees
Madonna
Þó að liðin séu tæp þrjú ár síðan JohnnyCash féll frá, saddur lífdaga, er hann áallra vörum um þessar mundir fyrir kvik-myndina Walk the Line, sem fengið hef-
ur fína dóma undanfarið. Myndin segir frá lífi hans
frá því hann vinnur sér orð sem tónlistarmaður og
að frægum tónleikum hans í San Quentin fangels-
inu, en um það leyti var Cash á
þröskuldi nýs lífs.
Umfjöllun um myndina hef-
ur gjarnan snúist um það
hversu dramatískt líf hans hafi
verið og margir virðast hafa gleymt því að Cash
var fyrst og síðast merkilegur fyrir tónlistina sem
hann samdi og flutti, ekki fyrir að hafa notað eit-
urlyf og drukkið brennivín. Sumir kvikmynda-
gagnrýnendur hafa gengið svo langt að gera lítið
úr tónlistinni sem hann samdi, jafnvel dregið í efa
sönghæfileika hans, en þeim er hollt að skafa úr
eyrunum og hlusta á Johnny Cash, til að mynda á
þá plötu sem hér er gerð að umtalsefni, enda þar
komið besta verk Johnny Cash.
Um það leyti sem Johnny Cash hélt í San Quent-
in fangelsið í Kaliforníu í febrúar 1969 að taka upp
tónleika var hann á hátindi vinsælda sinna fram að
því, en líka á hraðri leið til helvítis fyrir sukk og
svínarí. Hann var þá búinn að vera háður amfeta-
míni í áratug, notaði það til að halda sér gangandi í
stífu tónleikahaldi, og drakk sig svo niður á kvöld-
in. Hann var þó í fínu formi þegar tónlistin var ann-
ars vegar, sendi frá sér afbragðsplötuna Johnny
Cash At Folsom Prison árið áður og því í miklu
stuði.
Þar höfðu kannski eitthvað að segja breytingar á
einkahögum hans og eins að gítarleikari sá sem
spilað hafði með honum allt frá því á Sun-árunum,
Luther Perkins, fórst í eldsvoða hálfu árið áður en
haldið var í San Quentin. Fyrir vikið leyfði Cash
sér að vera frjálsari í útsetningum og var líka með
fjölmennari hljómsveit en oft áður. Í sveitinni voru
meðal annars June Carter Cash og systur hennar,
Helen og Anita, sem sungu bakraddir, Carl Perk-
ins, sem spilaði á gítar, og Statler-bræður sem
sungu einnig bakraddir.
Lagavalið var líka gott á San Quentin tónleik-
unum, fjölbreyttara en í Folsom, og platan því
ákveðinn vendipunktur á ferlinum hjá Cash, því
kántrýið lét undan síga; gamall taktur laut í gras
fyrir nýju stuði.
Á tónleikadagskránni var meðal annars eitt
fangalag, I Don’t Know Where I’m Bound, og ann-
að þar sem farið er ófögrum orðum um San Quent-
in, en það vakti svo mikla hrifningu hjá föngunum
að Cash neyddist til að taka það strax aftur. Tvö
önnur fangelsislög voru á dagskránni, Folsom pris-
on Blues og Starkville City Jail, og svo Wanted
Man eftir Bob Dylan, en þeir félagar unnu saman
að Nashville Skyline-plötu Dylans skömmu fyrir
tónleikana, Darlin’ Companion eftir John Sebast-
ian, sem Lovin’ Spoonful gerðu frægt, sálmalagið
He Turned The Water Into Wine og gamlar og
góðar Cash-lumur: Big River, I Walk The Line,
Ring Of Fire, þar sem Carter-systur fara á kost-
um, og Daddy Sang Bass, nýlegt á þessum tón-
leikum en síðar lumma. Á tónleikunum flutti Cash
líka sitt frægasta lag í fyrsta sinn, Boy Named Sue
eftir Shel Silverstein
Fyrir At Folsom Prison fékk Cash Grammy-
verðlaun 1969, en það vefst þó ekki fyrir neinum að
At San Quentin var og er mun betri plata, lögin
betri og flutningurinn magnaðri. Á upphaflegri
plötu voru níu lög en á endurútgáfu hennar frá
2000 eru níu aukalög sem gerir plötuna að því
besta sem Cash sendi frá sér og er þá langt til jafn-
að. Til gamans má geta þess að meðal fanganna á
tónleikunum var Merle Haggard sem átti síðar eft-
ir að verða einn af merkustu kántrýsöngvurum
Bandaríkjanna, en það er önnur saga.
Johnny Cash í fangelsisstuði
Poppklassík
Eftir Árna
Matthíasson
arnim@mbl.is
A
llflest þau ársuppgjör tónlistar-
blaða og netmiðla sem maður
skannar í gegnum við hver áramót
eru fremur einsleit. Þau taka yfir
hefðbundið rokk og ról, og jafnan
eru þær plötur sem eru nett út á
jaðri ofarlega. Stærstu fagblöðin, eins og Q, Mojo,
Uncut og fleiri eru með nokkuð svipaða lista og
stórir almennir miðlar, eins og New York Times
og BBC syngja sama sönginn, en stýra þó meira
inn á miðjuna en áðurnefnd fagrit. Neðanjarð-
arbiblíur, á borð við Wire,
Pitchfork, Cokemachineglow,
Stylus og Tiny Mix Tapes
fylgjast þá nokkuð þétt að;
raða upp alls kyns nýbylgjurokki í bland við stöku
jaðarrapp og raftónlist (Wire er reyndar sér á
báti með þetta og sinnir ysta jaðri nær eingöngu).
Ákveðnir stílar liggja því alltaf utan við þessa
lista, t.d. þjóðlagatónlist, meginstraumskántrí,
blús, reggí og þungarokk svo fátt eitt sé nefnt (at-
hugið að hér er verið að tala um dægurtónlist.
Klassíkin og djassinn eru undanskilin hér). Ef
ráðsettari, eldri listamönnum auðnast svo að gera
góðar plötu; t.d. Neil Diamond, Warren Zevon
eða Ry Cooder, heyrist lítið af þeim afrekum
(helst að Uncut hafi sinnt þessum hópi). Til að
komast að því hvað bar hæst í þessum ákveðnu
flokkum á hverju ári þarf því smá átak, því að
ólíkt hinu er þessu ekki haldið að manni. Það er í
mesta lagi að léttvigtarlegir fulltrúar þessara
„jaðarstefna“ skríði inn á almennu listana, gott
dæmi úr þungarokkinu er t.d. System of a Down,
en sveitin sú er í miklu dálæti hjá fólki sem hlust-
ar ekki á þungarokk (og það stendur einnig í
þeirri trú að það sé virkilega eitthvað varið í Syst-
em of a Down). Alvöru þungarokksplötur, alvöru
harðkjarni er því vandfundinn á þeim árslistum
sem víðast fara.
Ég ákvað að gera eitthvað í þessu nú í janúar
og fór á smávegis vefrölt. Hvaða plata var að gera
það gott í öfgarokksgeiranum á síðasta ári? Ég
var ekki búin að leita lengi þegar nafn Opeth tók
að skjóta upp kolli oft og iðulega. Ég festi kaup á
plötunni, Ghost Reveries, hið bráðasta og varð
ekki fyrir vonbrigðum. Hún stendur fyllilega und-
ir öllu því lofi sem á hana var ausið á síðasta ári.
Platan er ekkert minna en meistaraverk.
Progg
Það er samt rétt að vara fólk við áður en lengra er
haldið. Ghost Reveries, eins og reyndar mörg
fyrri verka Opeth, er proggplata út í gegn, alls
ekki ósvipuð því sem t.d. Yes voru að gera á plöt-
um á borð við Close to the Edge eða Tales from
Topographic Oceans. Þessi tónlistarstefna
(progg; eða framsækna rokkið („progressive
rock“) sem tíðkaðist í byrjun áttunda áratug-
arins) hefur verið eitt úthrópaðasta afkvæmi
rokksins og fyrir nokkrum árum var hægt að
kaupa nánast allar Genesis-plöturnar fyrir innan
við þúsund krónur í Kolaportinu. Fólk vildi ekki
sjá þetta né heyra. Valdar samtímasveitir hafa þó
umfaðmað þessa „metnaðarfullu“ (sumir myndu
segja ofhlöðnu og sjálfsmiðuðu) tónlist, nægir að
nefna Mars Volta og Marillion í því sambandi.
Sumir tónlistaraðdáendur í dag ganga meira að
segja svo langt að viðurkenna að þeir „fíli“ progg-
ið en slíkar staðhæfingar eru oftast nær hvísl-
aðar. Tónlistin er þá þannig upp byggð að hún er
dæmd til að halda sig úti í kanti, útvarpsvæn
verður hún aldrei en hefur þó alltaf lifað góðu lífi í
skugganum.
Ghost Reveries er skínandi dæmi um frábær-
lega vel heppnað ný-progg. „Fokking snilld“ eins
og ég sagði í tölvubréfi til bróður míns. Að kalla
Ghost Reveries magnþrungið og tilkomumikið
verk er líkt og að segja að Sigur Rós spili bara
nokkuð fallega tónlist. Ghost Reveries er STÓR
plata, nei RISASTÓR, þar sem helmingur lag-
anna fer yfir tíu mínútna markið og fimm mín-
útna lögin eru hreinlega eins og stutt brot. Hljóð-
færaleikur allur er pottþéttur, allt eru þetta
virtúósar sem sleppa þó blessunarlega aldrei
fram af sér beislinu í þeim efnum. Lögin eru hag-
anlega samansett, aldrei er kafla ofaukið. Og þeg-
ar hetjugítarsólóið kemur, þá kemur það á hár-
réttum tíma, einmitt þegar maður var farinn að
óska eftir slíku.
Annað lag plötunnar, „Baying of the Hounds“,
er besta dæmið um hversu langt Opeth seilast
með tónlist sinni. Í raun er maður orðlaus þegar
þetta yfirdrifna, ellefu mínútna lag, er búið. Í
raun er farið yfir strikið, svo stórbrotið er lagið,
en hljómsveitin er einfaldlega það góð að hún
kemst upp með það (þetta er svipað og með „Kas-
hmir“ Led Zeppelin,
„stærsta“ lag sem samið
hefur verið). Í „Baying of
the Hounds“ má heyra
dauðarokk, keyrslurokk
(að hætti Motorhead) og
Náttúru m.a. (í blábyrjun
lagsins er nett hallær-
islegur og hippalegur org-
elleikur sem svínvirkar).
En þegar lengra er komið
inn í lagið má heyra Gen-
esis, ISIS, Tindersticks
og Radiohead. Leiðtogi
sveitarinnar, Mikael
Åkerfeldt, syngur með
hreinni röddu auk þess að
rymja og gerir það mjög
vel. Þessi tækni, að
blanda dómsdagsöskrum
saman við hreinan, mel-
ódískan söng innan eins
og sama lagsins er vand-
meðfarin, oftast finnst
mér hún ganga illa upp, en
Opeth klárar þetta af mikilli snilld.
Opeth er frá Svíþjóð, því mikla gósenlandi
þungarokks. Þaðan kom t.d. sænska afbrigðið af
dauðarokkinu (ehemm ... nema hvað), sem var
helsta undirstefna þess ásamt Florida-hljómnum
og skartaði sveitum á borð við Entombed og
Dismember. Úr Svíaríki er líka Gautaborg-
arhljómurinn svokallaði sem breiðst hefur út um
þungarokksveröld víða og verið nokk áhrifamikll
(At the Gates, In Flames o.fl.).
Opeth á rætur í hreinu dauðarokki en þegar
fyrsta plata sveitarinnar kom út, árið 1995, var sú
stefna í andarslitrunum. Talsverða hljóð-
færakunnáttu þurfti til að geta skilað dauða-
rokkssmíðum almennilega í höfn og þegar á leið
fóru dauðarokkarar að verða æ metnaðar-
gjarnari. Lög tóku að lengjast, köflum tók að
fjölga og blómaskeið hins upprunalega dauða-
rokks lauk um ’93–’94. Segja má að Opeth hafi
gengið inn í þessa þróun, en strax á fyrstu plötu
voru öll proggspil lögð á borð, fyrsta lagið þar
heilar fjórtán mínútur! Vatnaskil urðu svo þegar
fimmta platan Blackwater Park kom út (2001) og
var Opeth þá farin að fullkomna þennan einstaka
hljóm sinn. Djassuppbyggingar, kassagítarar,
progg, dauðarokk, píanó, sveim – meira að segja
austurlenskar melódíur. Opeth hefur alla tíð leit-
ast við að brjótast út úr viðteknum formum og
hefur fyrir löngu gert út af við þá lífsseigu mítu
að dauðarokkarar séu heilalausir ræflarokkarar.
Eins og sagði fyrr í greininni „sló“ Ghost Rev-
eries í gegn í þungarokksheimum á síðasta ári og
ekki hvað síst hjá burðarritunum þar. Gagnýn-
endur Metal Hammer völdu hana plötu ársins á
meðan sveitin vann allt sem hægt var að vinna hjá
lesendum Terrorizer. Platan gerði þá einnig góða
hluti hjá Rocksound, Kerrang! og Classic Rock.
Fjöldinn allur af minni blöðum og vefritum, helg-
uðum þungarokki, völdu þá Ghost Reveries plötu
ársins.
Tíu mínútna lágmark
Ferill sænsku þungarokkssveitarinnar Opeth
hefur fylgt jafnri og góðri stígandi. Plöturnar
eru nú orðnar átta talsins en sú fyrsta, Orchid,
leit dagsins ljós árið 1995. Sú nýjasta, Ghost
Reveries, kom út síðasta haust og varð ofarlega
á mörgum árslistum þeirra sem hugnast báru-
járnið best.
Eftir Arnar
Eggert Thoroddsen
arnart@mbl.is
Opeth Mikael Åkerfeldt, söngvari, gítarleikari og listrænn stjórnandi.